Хүй хамтлагийн хөгжлийн бодлого

Өдгөө Монгол Улсын гурван сая хүн амын 67 хувь нь хот, суурин газарт амьдарч буйгаас дөчөөд хувь нь нийслэл Улаанбаатар хотод суурьшаад байна.

Энэ зууны эхээр нийслэл хотын хүн амын тоо хоёр дахин өссөн нь ажил эрхлэх, амьжиргаагаа дээшлүүлэх, суралцах, зах зээлд ойртох зорилгоор шилжин ирэгсэдтэй холбоотой аж.

Ядуурал хөдөөнөөсөө хот руу огцом шилжсэнээс хотын дэд бүтцийн ачааллыг эрс нэмэгдүүлээд удаж байна.

Хөдөө орон нутаг, аймаг, сумын төвөө хөгжүүлж, оршин суугчдынх нь цэвэр усны хангамж, халуун ус, жорлонгийнхоо дэд бүтцийг яаралтай шийдэхгүй бол нийслэл хотынхоо ч ачааллыг бууруулж чадахгүй, орон нутаг ч эзэнгүйдэж мэдэхээр болжээ.

Оршин суугчид нь аймаг, сум, багийн төвдөө сайн сайхан амьдрах боломжийг бүрдүүлэхэд иргэдийг бодитой оролцуулж, хувь хүний хичээл зүтгэл, санал санаачилгыг өдөөн өрнүүлж чадахгүй байгаа тул орон нутаг олигтой хөгжихгүй байна.

Төр засгаас орон нутгийг хөгжүүлэх талаар олон хэлбэрийн ажил хийж буй ч, эцсийн үр өгөөж нь хангалтгүй байна.Аймаг, сумаа хөгжүүлэх тухай бүх түвшинд, олон арван бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөө гаргаж зарласнаараа бол өдийд хүмүүс хот руу биш, хөдөө рүү нүүх байлаа.

Шилжих урсгалын чиглэл солигдох, хотыг зорих нь эрчимжээд буйн шалтгааныг монголчууд бид дахин нэг харж, нийгмээрээ хэлэлцэх цаг болжээ.

Орон нутгийн хөгжлийн бодлогыг боловсруулж, хэрэгжүүлэхдээ тухайн нутгийн иргэдийн амин чухал хэрэгцээ, шаардлагад тулгуурлаагүй, бизнесийн үйл ажиллагаанд дэмжлэг, нэмэр болно гэхээсээ илүүтэйгээр нэгдсэн төсвийн хуваарилсан хөрөнгийг түгээх, эсвэл сумын хүний тооноос хэд дахин олон суудалтай цэнгэлдэх хүрээлэн барих зэрэг улс төрийн агуулгатай янз бүрийн төслийг хэрэгжүүлдэг болоод байна.

ЗАСАГ ТӨВТЭЙ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО

Монгол Улсад орон нутгийг хөгжүүлэх тухай тодорхой бодлого, төлөвлөгөө байна уу гэвэл үзүүлэх баримт бичиг олон бий. Тэдний нэг болох “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого (2007-2021)”-ыг Монгол Улсын Их Хурлаас 2008 онд баталсан юм.

Энэ цогц бодлогод тулгуурлан 21 аймаг ба нийслэл Улаанбаатар хот тус тусын хөгжлийн хөтөлбөрөө боловсруулж, урьд өмнө нь тавьж байсан зорилт, төлөвлөгөөгөө шинэчилсэн аж.

Гэтэл энэ бодлого, баримт бичгийн төвд оршин суугчид нь биш, харин засаг захиргаа нь байдаг. Орон нутгийн хөгжлийн бодлогод аймаг, хотын ИТХ-ын үйл ажиллагааг чиглүүлсэн, удирдлагын үзэл бодол, ашиг сонирхол ихэвчлэн туссан байна.

Сум, баг болон дүүргийн хувьд зөвхөн дээрээс өгсөн чиглэлээр ажиллах болохоос, тухайн баг болон хорооны иргэд яг юу хүсэж байгаа, байршлынхаа хөгжлийн арга замаа тэд яаж харж, яаж оролцох тухай агуулга тун бага аж.

Орон нутгийн хөгжил бол юуны өмнө халуун усны газар, цэвэрхэн жорлон, мөн хурж цугладаг, ажил төрлөө ярилцдаг, баяр цэнгэлээ тэмдэглэдэг, тав тухтай байртай (com¬munity center) эсэхээс эхэлдэг. Манай улсад орон нутаг гэдэг нь юуны өмнө хууль эрх зүйн, засаг захиргааны нэгжийн ойлголт болчихоод байна.

Англи хэлний community гэдэг үгийг орон нутаг гэж орчуулж байгаа нь засаг захиргаатай хамт ойлгогдох боллоо. Уг нь community гэдэг ойлголтыг иргэдийн бүлэг, эсвэл орчуулагч, ахмад дипломатч Б.Гомбосүрэнгийн буулгаснаар “хүй хамтлаг” гэвэл илүү тохирох аж.

Аймаг бүрийн хөгжлийн хөтөлбөрт тэгж хөгжүүлнэ, нэг хүнд ногдох эмч, эмнэлгийн орны тоог нэмэгдүүлнэ, сургууль, цэцэрлэг байгуулна, бүс нутгийн хөгжлийн төв болно, засмал зам тавина зэрэг хөрөнгө оруулалтын жагсаалт гаргаж, аймгийн нэг хүнд ногдох ДНБ-ий тоог хүртэл оруулсан байх юм.

Харин энэ их тоо төлөвлөгөө нь аль хир бодитой, хэрхэн биелэгдсэн, оруулсан хөрөнгийн өгөөж, үр дүн нь яг юу болох, оршин суугчдын амьдралд яаж нөлөөлсөн тухай иргэдээс нь оролцож дүгнэсэн тайлан гардаггүй юм байна.

Аймаг, хотуудад өөрийн татвар байхгүй, бүх татвар хураамжийг улсын төсөвт төвлөрүүлж аваад, багахан хэсгийг нь буцаан хуваарилж ирснийг олон жил шүүмжилж байгаа. Саяхнаас нийслэл хот архи дарсны борлуулалтаас нэг хувийн татвар авах болов.

2013 оноос эхэлж улсын төсвөөс ногдуулсан хөрөнгийг захиран зарцуулах эрхийг орон нутагт шилжүүлж, бас орон нутгийг хөгжүүлэх сан гэж байгуулах болсон нь дэвшилттэй алхам юм. Гэвч тэр хөрөнгийг орон нутгийн хөгжилд яаж зарцуулж байгаа нь аймаг бүрээр маш ялгаатай байна.

Жишээ нь, зарим аймаг, хотын иргэдийн төлөөлөгчид хэсэг бүлгээрээ гадаадын орнуудаар олон хоног аялж “туршлага судалжээ”. Зарим аймгийн ИТХ-ын дарга хөгжлийн сангаасаа 140 сая төгрөгийн үнэтэй “Ланд круйзер” жийп авч “хөгжжээ”.

ХҮН ТӨВТЭЙ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО

Монгол Улсад хүй хамтлагийг хөгжүүлэх ойлголт буруугаас сэтгэлгээнд буухгүй байна. Жишээ нь, аймаг бүр захиргааны байшин дээрээ “Нутгийн удирдлагын ордон” гэж томоор бичжээ.

Зүй нь энэ бол аймгийн удирдлага залардаг ордон биш, харин иргэд ирж өөрийн сонгосон төлөөлөгчидтэйгөө уулздаг, хурлын явцыг ажиглаж болдог нийтийн, иргэдийн ордон байх учиртай.

Харин Хөвсгөл аймгийн Түнэл сумын Засаг дарга захиргааныхаа байшин дээр “Иргэнд үйлчлэх төв” гэж агуулгадаа яг тохируулан хаягласныг харахад таатай байв.

Төрийн эрхийг хамгийн урт хугацаанд тасралтгүй шахам барьж ирсэн, дээрх олон төлөвлөгөөний ихэнхийг нь зохиож баталсан улс төрийн нэг том нам нь улсын төсвийн мөнгөөр 10 давхар байшин барьчихаад Тусгаар тогтнолын ордон гээд нэрлэчихээд удаж байна.

Энэ мэтээр иргэд, оршин суугчдаасаа “тусгаар тогтночихоод” байгаа захиргааны байгууллагууд хүй хамтлагийг хөгжүүлэх чиглэлээр тухай олигтой ажил хийж чадах уу?

Хүй хамтлагийг хөгжүүлэх бодлогын төвд иргэд байх ёстой. Гагцхүү иргэд л өөрсдөө нэн тэргүүний хэрэгцээгээ мэдэж байгаа бөгөөд саахалт айл, хөршүүдтэйгээ яаж хорших, хөдөлмөрийн бүтээмжээ хэрхэн нэмэгдүүлэх, хэзээ хөдөлмөрлөх, амрахаа хамгийн сайн зохицуулж чадна.

Харин тухайн хүй хамтлагийн хөдөлмөрийн бүтээмж, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд тэдний хүч хөрөнгө хүрэлцэхгүй газар нь төрөөс хөрөнгө оруулалт хийж өгвөл хүн төвтөй хөгжил үүснэ.

Тэгж чадвал тухайн орон нутаг, тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээрээ хүчтэй ялгарч, Булганы Сайханы айраг, Ховдын ааруул зэрэг хэлц үг маань брэнд болж эхлэх юм.

Төр засгаас хамгийн түрүүнд хийх ёстой нэг зүйл бол тухайн нутгийн төрийн болон хувийн газар, үл хөдлөх хөрөнгийг бүртгэж өгвөл тухайн хүй хамтлаг ядаж л банкнаас зээл авч, эргэлтийн хөрөнгөтэй болно.

Аливаа хүй хамтлаг тодорхой бизнес эрхэлж буюу тодорхой үнэ цэнэ бүтээж л байж оршин тогтнох учиртай. Яваандаа тэр бизнес нь өргөжин тэлсээр зах зээл нь ч томорч, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ эхлээд дотоодын зах зээлд, дараа нь экспортод гаргадаг.

Хүй хамтлаг, түүнийг хөгжүүлэх гэсэн бодлогын өнцгөө өөрчлөх хэрэгтэй байна.

2015.11.11