Бахрейны Хаант Улстай очиж танилцах боломжийг ашиглан энэ улсын газар зүй, эдийн засаг ба хүн ам зүйн онцлог, харьцангуй богино хугацаанд хэрхэн үсрэнгүй хөгжсөн болон Монгол Улстай хамтран ажиллах боломжуудын талаар энд танилцуулж байна.
Нэг. Газарзүй, эдийн засаг, засаглал
Бахрейн Хаант улс нь Арабын буланд орших жижигхэн боловч стратегийн чухал байршилтай улс. 33 арлаас бүрддэг, 787 км² газар нутагтай буюу манай Орхон аймагтай тэнцүү. Нийт хүн ам нь 1.5 сая, үүний 55 хувь нь гадаадын иргэд, ихэнх нь Энэтхэг, Пакистанаас ирсэн байна.
“Булангийн Сингапур” гэж бас нэрлэгддэг Бахрейн нь нээлттэй эдийн засаг, бизнес эрхлэх таатай орчноороо алдартай. Газар нутгийн хэмжээ нь Сингапуртай бас ойролцоо, хоёулаа дэлхийн санхүү, худалдааны том төвүүд. Харин эдийн засгийн хувьд ДНБ нь Сингапураас 10 дахин бага буюу 50 орчим тэрбум ам.доллар, нэг хүнд ногдох ДНБ нь 3 дахин бага буюу 28 мянган ам. доллар. Бахрейн нь ажиллах хүч гадаадаас татах татдаг, гадаадын ажилчдын эзлэх хувь Сингапураас өндөр.
Бахрейны эдийн засаг төрөлжсөн ба газрын тос, байгалийн хий эдийн засгийн 18 хувийг бүрдүүлдэг нь хөрш орнуудтай харьцуулахад бага. Санхүүгийн үйлчилгээ эдийн засгийн 17 хувийг эзэлдэг, исламын банк, хөрөнгө оруулалтаар Булангийн бүсийн гол төв. Аж үйлдвэрлэл 14 хувийг эзэлдэг, хөнгөн цагааны үйлдвэрлэлээр дэлхийн зах зээлийн 11 хувийг хангадаг. Аялал жуулчлал, худалдаа өндөр хөгжсөн, жилд 11 сая гаруй жуулчин хүлээн авдаг.
Бахрей нь уугуул болон гадаадын иргэдийн хувьд ялгаатай бодлого хэрэгжүүлдэг. Үүний нэг нь нийтийн орон сууцны хөтөлбөр ба 40 гаруй мянган орон сууц барьж иргэдээ үнэгүй оруулсан . Гадаадын иргэд зах зээлийн үнээр орон сууц, байр түрээсэлж амьдардаг. Бахрейны иргэдэд эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээ үнэгүй, хүнс, түлшний татаастай, тухайн бүс нутгийн хамгийн хөгжингүй халамжийн тогтолцоотой орон юм.
Бахрей нь үндсэн хуульт, хаант засаглалтай, парламент нь Үндэсний Ассамблей (National Assembly) нэртэй, хоёр танхимтай. Зөвлөлдөх танхим нь (Шүра зөвлөл / Shura Council) – 40 гишүүнтэй, хаан шууд томилдог, Төлөөлөгчдийн танхим (Council of Representatives / Majlis Al-Nuwab) – ард түмнээс дөрвөн жил тутам шууд сонгогддог 40 гишүүнтэй.
Төлөөлөгчдийн танхим нь хууль, төсөв батлах, засгийн газрын үйл ажиллагааг хянах, эрхтэй. Зөвлөхүүдийн танхим нь хууль тогтоох үйл явцад оролцох, Засгийн газрын санал болгосон хуулиудыг хянах, зөвлөгөө өгөх үүрэгтэй.
Гүйцэтгэх эрх мэдлийг хаан Хамад бин Иса Аль Халифа болон түүний томилсон Угсаа залгамжлах Ханхүү бөгөөд Ерөнхий сайд Салман бин Хамад Аль Халифа удирдан явуулдаг. Ерөнхий сайд нь Засгийн газрыг бүрдүүлж, сайд нараа томилдог.
Шүүх засаглал нь исламын шариатын хууль болон иргэний хууль хосолдог. Шүүхийн дээд зөвлөл (Supreme Judicial Council) нь шүүх засаглалыг удирдах, хараат бус байдлыг хангах үүрэгтэй. Ерөнхий шүүх (Civil courts) нь иргэний болон эрүүгийн хэргүүдийг шийдвэрлэдэг. Исламын шүүх (Sharia courts) нь гэр бүлийн болон шашны хэргүүдийг шийддэг.
Хоёр. Бахрейны хөгжлийн онцлог
Эрт дээр үеэс Бахрейн нь Арабын булангийн худалдааны төв, цэрэг стратегийн чухал боомт байжээ. 13-р зууны сүүл үед Монголчуудын байгуулсан Ил Хаант Улс нь Хормузын Вант Улс, түүний харьяанд байсан Бахрейныг захирч байжээ. Энэ тухай Кал’ат ал-Бахрейн цайзын музейд баримтжуулжээ. Бахрейн нь Перс, Энэтхэг, Арабын худалдаачдын дамжин өнгөрөх цэг, мөн сувд олборлолтоороо дэлхийд алдартай байжээ.
Бахрейн 110 жилийн турш (1861–1971) Их Британийн протекторат (хамгаалалт)-д байсан. 1932 онд газрын тос олборлож эхэлснээр Арабын булангийн анхны газрын тос олборлогч улс болсон. Гэхдээ хязгаарлагдмал нөөцтэй тул банк санхүү, аялал жуулчлал, үйлдвэрлэлээ хөгжүүлж, эдийн засгаа төрөлжүүлсэн.
Бахрейны стратегийн байрлал нь 50 сая хүн амтай Арабын зах зээлд хялбар нэвтрэх боломж, үүд хаалга нь болгожээ. Эдүгээ компаний татвар байхгүй, бизнесийн зардал бага, Ойрхи Дорнодын хамгийн нээлттэй эдийн засаг, эдийн засгийн эрх чөлөөгөөр бүс нутагтаа тэргүүлдэг.
Бахрейны Хаант Улсад хөрөнгө оруулалт татах, хөрөнгө оруулалтын орчин нөхцөлийг сайжруулах санаачилгыг хариуцдаг төрийн агентлаг нь Эдийн засгийн хөгжлийн зөвлөл (Economic Development Board). Сингапур улсаас хуулан авсан бүтэц.
2005 онд Олон улсын хөрөнгө оруулалтын парк (BIIP) байгуулсан бөгөөд эдүгээ тийм 7 паркад нийт 114 тив дамжсан корпораци, 5200 ажилчид ажиллаж байна. Нийт 2 тэрбум долларны хөрөнгө татсаны 80 хувь гадаадаас, 20 хувь нь экспортонд зориулсан дотоодын компани төслүүдээс бүрдүүлжээ.
Эдгээр аж үйлдвэрийн паркууд Булангийн орнууд дотроо хамгийн хямд түрээс буюу м.кв² нь дунджаар 2.66 ам.дол ажээ. Түрээсийн хугацаа нь 25 жил, сунгаж болно. Харин бүх дэд бүтэц нь өмнө нь хийгдсэн, үйлдвэрлэл явуулахад бэлэн 2,000—9,600 м.кв² талбайнаас сонгон, м.кв²-г нь сарын 6.6 ам.дол-аар түрээсэлж болно. Зөвхөн 10 хувийн НӨАТ-тэй, өөр ямар ч татваргүй.
Бахрейн нь эдийн засаг, улс төрийн холбоо болох, Булангийн хамтын ажиллагааны зөвлөлийн (GCC) үүсгэн байгуулагч гишүүн. Энэ Зөвлөл нь Саудын Араб, Арабын Нэгдсэн Эмират, Кувейт, Оман, Катар, Бахрейн гэсэн зургаан улсаас бүрддэг. GCC-ийн орнууд нь нэгэн ижил шашин, соёлын нягт холбоотой. Бахрейн бусад улсаас ялгаатай нь шашин шүтэх эрх чөлөө, олон ургальч нийгмийн бодлогоороо онцлогтой. Энэхүү уламжлал ба нээлттэй бодлогын тэнцвэрт байдал нь Бахрейныг бүс нутгийн хамгийн тогтвортой, бизнес эрхлэхэд таатай улс болгож байна.
Эдүгээ Бахрейн улс бүс нутгийн цахим эдийн засаг болон финтекийн зангилаа (hub) улс болохоор хичээж байна.
Гурав. Бахрейн, Монголын хамтын ажиллагаа
Монгол улс Бахрейны хаант улстай 1998 онд дипломат харилцаа тогтоосон бөгөөд газарзүйн хувьд алс хол оршдог ч эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх боломж нээлтэй байна.
Юуны өмнө газрын доорхи баялгаа ашиглан газрын дээрх баялаг бүтээж, эдийн засгаа уул уурхайгаас бусад салбарт төрөлжүүлж чадсан Бахрейны туршлагаас бид суралцах боломжтой. Ялангуяа газрын тосны орлогоосоо Баялагийн сан байгуулж, эдийн засгаа банк, санхүү, технологи, аялал жуулчлал, аж үйлдвэрийн чиглэлд ухаалгаар хөгжүүлж чадсаныг судалж, суралцаж болох юм.
Уул уурхай, ашигт малтмал түүний дотор геологийн хайгуул, эрчим хүч салбарын хувьд сэргээгдэх эрчим хүч, хөдөө аж ахуйн салбарт дотор махны экспортын чиглэлээр ажиллах бодит боломж гарч байна. Монгол халал аргаар бэлдсэн, олон улсын баталгаажуулсан гэрчилгээтэй махаа Булангийн орнуудад экспортолж эхэлсэн нь тодорхой хэмжээнд Арабын зах зээлд танигдаж, үнэлэгдэж эхэлжээ. Энэ ажлыг Монгол Улсаас Бахрейны Хаант Улсыг Кувейт Улсаас хавсран суугаа Элчин сайдын яам санаачилан хэрэгжүүлж байна. Монгол Улсаас ноолуур, арьсан эдлэл, тодорхой ашигт малтмал, хүнсний бүтээгдэхүүн түүний дотор хонины махыг сэврээн экспортлох, Бахрейнаас санхүү, технологи, нефтийн бүтээгдэхүүн авах, хөрөнгө оруулалт татах боломж бүрдэж байна.
Худалдаа өргөжих хандлагатай, нэмээд жуулчны урсгал ихэсвэл хоёр улсын хооронд шууд нислэг үйлдэх тухай яриа хэлэлцээ явж эхэлжээ. Одоогийн байдлаар хоёр улсын дипломат, албан паспорт эзэмшигчдийг визийн шаардлагаас чөлөөлөх талаар ярилцаж байна.
Хамтын ажиллагааны эдгээр боломжийг оновчтой ашиглах, дээр дурдсан салбаруудад хөрөнгө оруулалт татах чиглэлээр МУ-ын шадар сайд Т.Доржханд Бахрейны хаант улсад 2025 оны 2-р сарын сүүлчээр айлчлахдаа холбогдох байгууллагуудтай уулзаж ярилцлаа.
Монгол Улсын Шадар сайд Тогмидын Доржханд, Бахрейн Хаант Улсын Шадар сайд Шейх Халид бин Абдулла Аль Халифа нар уулзахдаа Монгол Улсад эрчим хүч, уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбарт хөрөнгө оруулах боломжууд, аялал жуулчлал, соёлын салбарын хамтын ажиллагаа, Бахрейны хаант улсын амины орон сууц хөгжүүлсэн менежмент, гадаадын хөрөнгө оруулалт татах сайн туршлагыг нэвтрүүлэх талаар хэлэлцэв.
Шадар сайд Т.Доржханд Бахрейны Ханхүү, Эрчим хүч, байгалийн нөөцийн дээд хорооны дарга, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөх, Хааны харуулын хүчний командлагч Шейх Нассер Бин Хамад Аль Халифатай уулзалт хийж хамтын ажиллагааг боломжит салбаруудад, тэр дундаа эрчим хүчний салбарт хөгжүүлэх талаар ярилцаж, энэ зун болох Монголын эдийн засгийн чуулганд оролцохыг урив.
Мөн Монгол улсад газрын тос, байгалийн хий, эрдэс баялгийн хайгуул, олборлолтын чиглэлд хамтран ажиллах талаар Бахрейн, Арабын Нэгдсэн Эмираттай хамтарсан гурван талын санамж бичигт гарын үсэг зурав.
Та бүхэндээ ийнхүү хөгжлийн “од шүүрсэн” Бахрейн Хаант улсын тухай, мөн энэ улстай болон Монгол улс хэрхэн хамтран ажиллаж болох тухай товч танилцуулахад ийм байна.
Таны мэдлэгт нэмэр болсон гэж найдаж байна.