Польшууд маш их тэсвэр хатуужилтай, авьяаслаг, үйлдвэр, соёлын арвин өв уламжлалтай үндэстэн. Польш эдүгээ Европын хамгийн өндөр хурдтай хөгжиж буй орон. Түүхийн хүнд хэцүү, олон сорилтыг даван туулсан Польшууд шинжлэх ухаан, соёл урлагын гайхалтай ололт амжилтаараа бас дэлхийд алдартай. Польшийн анхны нийслэл Краков болон Вроцлав, Варшав хотоор явж музей, түүх дурсгалын газрууд, эртний сүм цайзаар аялж, аж үйлдвэрийн салбараас нүүрс, хүнс болон эмийн үйлдвэрүүдтэй танилцан, Монгол Польшийн ард түмэн түүхэн явдал, түмэн үйлсээр холбоотойг судлаж, олон хүнтэй уулзаж ирээд нэгтгэсэн тэмдэглэлээ уншигч та бүхэнтэйгээ хуваалцья.
Польшийн товч түүх
Польшийн түүх нь ард түмний тэсвэр, тэвчээрийн бодит илрэл. 966 онд Гүн Миешко нэгдсэн Польш улсыг байгуулжээ. Улмаар 1386-1572 онуудад буюу Ягеллоны хаадын үед, одоогийн Польш, Литва, Чех, Унгарын нутаг дээр Европын хүчирхэг улсын нэг болсон. 1569-1795 онуудад байгуулагдсан Польш-Литвийн Commonwealth буюу хамтын нөхөрлөлийн жилүүдийг ардчилал, соёлын хөгжлийн алтан үе гэдэг. Орос, Прусс, Австри гурав Польшийг 1772, 1793, 1795 онуудад дахин дахин хувааж ноёрхсон тул 123 жилийн турш Польш гэж тусгаар улс байсангүй. Польшууд 1918 онд тусгаар тогтнолоо сэргээсэн ба төдөлгүй дэлхийн хоёрдугаар дайн, коммунист үзэл суртлын дарамт зэрэг түүхэн сорилттой тулгарч тэдгээрийг даван туулж чадсан юм.
Өнөөгийн Польш улс Төв Европт оршдог. Герман, Чех, Словак, Украин, Беларусь, Литва, Орос зэрэг улсууд болон Балтын тэнгисээр хүрээлэгддэг. Нийт 313 км², Европын ес дэх том, МУ-ааас 5 дахин бага газар нутагтай. Байгаль газарзүйн хувьд өргөн уудам тал, толгод голлож өмнөд хэсэг нь уулархаг, Карпатын болон Судетын нуруу байдаг. Хүн ам нь 38 сая, ЕХ-доо тавд ордог. Нийслэл Варшава 2 сая хүнтэй, улс төр, эдийн засаг, соёлын төв нь. Бас Краков, Гданьск, Вроцлав, Познань зэрэг түүх, соёлын баялаг өв уламжлалыг хадгалсан, орчин үеийн, өндөр хөгжилтэй том хотууд бий.
Польшийн түүхийн нэгэн тод хуудас бол 1944 оны Варшавын бослого. Польшийн эсэргүүцлийн хөдөлгөөн буюу Босогчдын арми 63 хоногийн турш нацист Германы эзлэн түрэмгийлэгчдийн эсрэг тэмцсэн. Германы цэргүүд тэднийг нухчин дарж, Варшав хотын 85 хувийг дэлбэлж, үнсэн товрог болгосон юм. Ялагдсан ч, энэ бослого нь польшуудын эрх чөлөө, үндэсний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг болж үлджээ.
1980-аад онд Лех Валенсагийн удирдлага дор Солидарность хөдөлгөөн өрнөж, ардчиллын төлөө тэмцлийг эхлүүлэн, арваад жилийн дараа коммунист дэглэмийг нуран унагахад хүргэжээ.
Aрдчилсан Польш улс эдүүгээ 810 тэрбум ам долларын эдийн засагтай, нэг хүнд ногдох орлого нь 24 мянган америк долларт хүрсэн, Европын Холбооны хамгийн хурдтай хөгжиж буй улс болжээ.
Шинжлэх ухаан ба урлаг
Дэлхийн шинжлэх ухаан, урлагт Польшууд том хувь нэмэр оруулжээ. Польшийн 18 эрдэмтэн 19 Нобелийн шагнал хүртсэн. Maria Skłodowska Curie 1903 онд физикээр, 1911 онд химээр хоёр удаа энэ шагналыг авчээ. Польшоос гаралтай еврей хүмүүсийг оруулбал Нобелийн шагналтануудын тоо бүр олон болно.
Дэлхийд алдартай хоёр суут хүнийг онцолбол:
Николас Коперник – “Дэлхийг хөдөлгөсөн хүн” гэгддэг алдарт эрдэмтэн Николаc Коперник дэлхий ертөнцийн тухай хүн төрөлхтөнийн ойлголтыг өөрчилж, дэлхийг нар биш, нарыг дэлхий тойрдог гэж баталсан юм. Тэрээр 1543 онд нар төвтэй ертөнцийн онолоо хэвлүүлсэн нь шинжлэх ухаанд хувьсгал авчирсан. Түүнийг мөнхжүүлсэн олон хөшөөний нэг нь Краков дахь Ягеллоны их сургуулийн нэгэн талбайд байна. Манай Улаанбаатар хотод ШУА-ийн байрны өмнө Коперникийн хөшөө бий.
Фредерик Шопен – “Төгөлдөр хуурын яруу найрагч” гэгддэг Польшийн урлагийн өв соёлын билэг тэмдэг болсон хүн бол Фредерик Шопен. 1810 онд төрсөн тэрээр Польшийн ардын хөгжмөөс сэдэвлэсэн романтизмын урсгалын гайхалтай сайхан аялгуунууд зохиосон бөгөөд түүний хөгжмийг дэлхийн өнцөг булан бүрт тоглодог. Шопен Франц улсад амьдарч байсан ба гэрээсэлсэнийх нь дагуу зүрхийг нь эх оронд нь авчирч, Варшавын Ариун Загалмайн сүмийн хананд мөнхрүүлжээ. Суут Шопений хөшөө, мөн түүний нэртэй гудамж манай Улаанбаатар хотод Зайсанд бий.
Эдийн засгийн ололт амжилт ба аж үйлдвэрийн хөгжил
Польшийн эдийн засаг 2004 онд Европын Холбоонд элссэнээс хойш өндөр хурдацаар өсч ирэв. Аж үйлдвэрлэлийн салбар онцгой хөгжсөн бөгөөд эрчим хүч, уул уурхай, хөдөө аж ахуй, эмийн үйлдвэрлэл гэсэн салбарыг энд онцолж байна.
Эрчим хүч
Польш улсын нийт эрчим хүчний хэрэглээ нь жилд 170–180 ТВт.цаг, үйлдвэрлэх суурилагдсан хүчин чадал нь 60 ГВт. Түүхэндээ үргэлж нүүрснээс хамааралтай байсан, өнөө ч цахилгаан эрчим хүчнийхээ 65 хувийг нүүрснээс гарган авч байна. Сүүлийн үед нар, салхи зэрэг сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх жин өссөөр одоо хориод хувьд хүрчээ. Польш улс 2030-аад он гэхэд цөмийн эрчим хүч ашиглан илүү олон эх үүсвэртэй, хүлэмжийн хийг бага ялгаруулдаг систем рүү шилжихийг зорьж байна.
Польшийн эрчим хүчний зах зээлийн томоохон компаниудын нэг нь Horus Energia. Энэ компани 1984 оноос хойш цахилгаан үүсгүүрийн төхөөрөмжтэй холбоотой бүх үйлчилгээг цогцоор нь үзүүлдэг. Тэд байгаль орчинд ээлтэй, нүүрс хүчлийн хийн ялгарлыг бууруулдаг эрчим хүчний технологийн судалгаа, хөгжүүлэлт тасралтгүй хийж, түүн дээрээ үндэслэн иж бүрэн технологийн шийдэл бүхий цэвэр эрчим хүчний эх үүсгэвэр бүтээж хэрэглэгчдэд санал болгодог. Энэ компани байгалийн хий, био хий, ус төрөгч зэрэг сэргээгдэх эрчим хүчний олон эх үүсвэрийг хослуулсан цахилгааны үүсгүүр бүтээж хэрэглэгч бүрийн бизнесийг тасралтгүй, найдвартай эрчим хүчээр хангаж байна. Энэ компани 25 жилийн өмнөөс Монгол улсад Монхорус хамтарсан компаний байгуулаад амжилттай ажиллаж байна.
Бид Польшийн өмнө хэсэгт, Силезийн воевода-д байдаг JSW компанийн Будрик уурхайд очиж танилцлаа. Польшид нийт нүүрсний 48 орд газрыг 23 уурхай, түүнээс дөрвөн ордыг нь энэ JSW компани ашиглаж байна. Энэ бол дэлхийн хамгийн гүнд, 1500 метрт олборлож буй нүүрсний уурхай. Энэ уурхайн хамгийн том сорилт нь оч амархан үсэрч дэлбэрдэг метаны хий. Энэ хийг дээш тасралтгүй соруулж татаад, цахилгаан үйлдвэрлэж байна. Тус уурхайг 1978 оноос барьж, 1994 оноос олборлож, өнөөг хүртэл 364 км хонгил бэлдэж, 84 сая тон коксждог нүүрс аваад байна.
JSW нэгдэл нь ЕХ-ны хамгийн том коксждог нүүрс үйлдвэрлэгч ба мөн томоохон кокс үйлдвэрлэгч. Кокс үйлдвэрлэдэг 3 компанитай, нийлээд жилд 5 сая тонн хатуу ба хагас зөөлөн нүүрснээс 3 сая тонн кокс, бусад стратегийн чухал түүхий эд гарган авч Европт нийлүүлдэг, 2000 гаруй ажиллагсадтай, коксын хамгийн том үйлдвэрлэгч, экспортлогч ажээ.
Уул уурхайн судалгаа ба шинжилгээ. Уурхайн аюулгүй байдал, орчин үеийн техник, технологи ба олборлолт, боловсруулалтын үйл ажиллагаанаас үүсэх байгаль орчны нөлөөллөөс хамгаалах асуудлыг судалдаг, Дээд Силезийн бүс нутагт 1945 оноос ажиллаж буй Үндэсний Судалгааны Хүрээлэнгээр зочлов. Энэ хүрээлэн бүх төрлийн бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн цацраг идэвхийг тогтоож, шинжилж судалдаг орчин үеийн лаборатортой юм байна. Тус хүрээлэн Миколув хотод “Барбара” гэх туршилтын уурхайтай. Энд уурхайн үйл ажиллагаатай холбоотой шинэ технологи,тоног төхөөрөмжийн туршилт, бусад оношилгоо судалгаа хийдэг ажээ. Энэ хүрээлэнгийн шинжлэх ухаан, судалгааны ажлуудын үр дүн нь Польшийн уул уурхайн салбарын аюулгүй ажиллагааны суурь болдог, дэлхийн олон улсад ашиглагдаж байна.
Хөдөө аж ахуй
Польшийн хөдөө аж ахуйн салбар дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ гурав орчим хувийг 2023 онд бүрдүүлж байгаа нь Европын Холбооны дунджаас өндөр үзүүлэлт. Польшийн хөдөө аж ахуйн салбар өндөр бүтээмжтэй бөгөөд орчин үеийн технологи, ЕХ-ны дэмжлэгийн үр дүнд ургацын гарц, малын тооны өсөлт нь өндөр байна. Польш улс нь алим, жимсгэнэ, шувууны мах, сүүн бүтээгдэхүүн, боловсруулсан мах, нөөшилсөн хүнс зэрэг хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний томоохон экспортлогч бөгөөд алимны үйлдвэрлэлтээр ЕХолбоог тэргүүлж байна.
Төв ба зүүн Европын хамгийн том сүүний үйлдвэр болох Высоки Мазовиске хотын Млековита сүүний үйлдвэрээр зочлов. Млековита компани Польш даяар 26 үйлдвэр, 25 лаборатор, 36 түгээх төвтэй. Нийт 15 мянган фермерээс, өдөрт 8 сая тонн сүү худалдаж авдаг, 5000 ажиллагсадтай, 1800 сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, компаниин нийт орлого 2022 онд 2.2 тэрбум евро болжээ. Млековита нийт бүтээгдэхүүнийхээ 30 хувийг гадаадын 160 оронд экспортолдог, Монголд тэдний зүссэн бяслагыг “АПУ Дайри” компани импортолж байна.
Польшийн хүнсний даршилсан бүтээгдэхүүн нь олон зуун жилийн уламжлал, байгалийн исгэлтийн арга, өвөрмөц исгэлэн амт болон олон улсын экспортын өндөр чанараараа алдартай. Түүний нэгэн төлөөлөл нь Bracia Urbanek. Энэ компанийг 1990 онд ах дүү Урбанекууд байгуулсан. Тэд уламжлалт жор, байгалийн гаралтай орц найрлагаараа алдартай даршилсан өргөст хэмх, манжин, байцаа, мөөг, жимс зэрэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж 20 гаруй улсад экспортлодог. Манай улсад 1993 оноос Монгол дахь “Урбанек” компани нэр төрөл, амт, савалгаагаараа ялгаатай 80 гаруй нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг нь импортолж байна.
Эмийн үйлдвэрлэл
Польшийн эмийн үйлдвэрлэлийн салбар ЕХ-нд тавдугаарт, Германи, Франц, Итали, Испанийн дараа ордог. Улсын эдийн засагт жил бүр 4.5 тэрбум евро оруулдаг, эрчимтэй өсч буй салбар (Euroactiv data). Жишээ нь Варшавад байрлалтай TZF Polfa компанитай очиж танилцав. Энэ компани 1823 оноос анх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэж эхэлжээ. Үйлдвэрлэлийн 30 шугамтай, нийт 1000 гаруй ажилчидтай, 100 гаруй төрлийн эм үйлдвэрлэдэг. Эдүгээ антибиотик, өвчин намдаах эм, зүрх судасны эм үйлдвэрлэж 70 хувийг дотоодын эмнэлгүүдэд нийлүүлдэг. Эмнүүдийг зөвхөн эмчийн жороор олгодог ба бүтээгдэхүүнээ чанарын өндөр шаардлага, стандартыг хангасан барилга байгууламж орчинд үйлдвэрлэдэг ажээ. Инсулин, сэтгэцийн эмүүд, арьсны эмчилгээний бэлдмэлийг дөрвөн тивийн 40 гаруй оронд экспортолдог. Монголд энэ компанийн тодорхой эмийг Тун-Эрдэнэ Фарма, Тимус Монос компаниуд импортолж байна.
Польш-Монголын харилцаа
Польш болон Монголын түүхэн харилцаа олон зуун жилийн өмнөөс эхтэй. 1241 онд болсон Легницийн тулалдаан нь Монголын эзэнт гүрний Европт нөлөөлсөн чухал олон тулааны нэг юм. Энэ тулааны тухай энэ хотын музейд дэлгэрэнгүй үзмэрүүд тавьжээ.
Монголчуудын дайралтын тухай бас Краковын төв талбайд орших Мариацийн сүмийн бүрээний дууг олон жуулчин бөөгнөрч цаг тутам сонсож байна. Домогт өгүүлснээр, Монгол цэргүүдийн довтолгоог анхааруулж байсан бүрээч, нум суманд оногдож амиа алдахад бүрээний аялгуу огцом тасарсан ажээ.
Хоёр улс 1950 онд дипломат харилцаа тогтоож, боловсрол, худалдаа, шинжлэх ухааны салбарт хамтран ажиллаж эхэлсэн. Польшийн мэргэжилтэнүүд Дарханд тоосгоны үйлдвэр, Улаанбаатарт мод боловсруулах үйлдвэр, Хархоринд дулааны цахилгаан станц зэрэг есөн үйлдвэр барьж өгчээ.
Эдүгээ Монгол Польшийн хамтын ажиллагаа нь дээд боловсрол, шинжлэх ухаан, эрүүл мэнд, батлан хамгаалахын салбарт идэвхтэй хөгжиж байна. 1960-аад оноос хойш манай 1000 орчим оюутан Польшийн их, дээд сургуулиудад суралцаж төгссөн ба эдүгээ 170- аад оюутан суралцаж байна.
Польш бол Монгол судлалын арвин түүхтэй улс.
1914 онд алдарт монголч эрдэмтэн Владислав Котвич (1872-1944) Монголд ирж хүн амын анхны тооллого хийсэн ба тооллогын эх хувь нь Польшийн ШУА-ын Краков дахь салбарын архивт бусад Монгол судлалын сая гаруй баримт материалын хамт хадгалагдаж байна.
Орчин үеийн Монгол судлалын гол төв нь Варшавын их сургуулийн Дорно дахин судлалын факультетын Монгол-Төвд судлалын тэнхим. Өнөөдөр тус тэнхим бакалавр, магистр, докторын түвшний сургалт явуулж, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлууд хийж байна. Энэ тэнхимийн эрхлэгчээр Хатагтай Агата Барэя-Стажынска, Монгол хэлний багшаар ноён Ян Рогала нар ажиллаж байна. Хоёулаа монголоор гайхалтай сайн ярьдаг эрхэмүүд.
Төр засгийн харилцаа
Төрийн өндөр дээд хэмжээний харилцан айлчлалууд уламжлал болж тогтсон бөгөөд саяхан гэхэд 2023 оны 4-р сард Польш Улсын Ерөнхийлөгч А.Дуда Монголд, 2025 оны 3-р сард МУ-ын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Польш улсад төрийн айлчлал тус тус хийсэн нь хоёр улсын улс төр эдийн засгийн харилцааг бэхжүүлэхэд чухал алхам болсон.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн айлчлалын үеэр хоёр улсын засгийн газар, соёл шинжлэх ухаан, эрүүл мэндийн болон бусад олон салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх олон баримт бичигт холбогдох талын төлөөллүүд гарын үсэг зурлаа.
Мөн хоёр талаас олон салбарын, 180 гаруй аж ахуйн нэгж оролцсон бизнес форум Варшав хотод болов. Хоёр орны худалдааны эргэлт 2024 онд105 сая ам.доллар, түүнээс Монголоос 1 сая, Польшоос 104 сая америк долларын экспорт хийжээ. Польш ЕХ дотроо Монгол руу хамгийн том экспорт хийдэг.
Мөн хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагаа, түүний дотор эрүүл мэндийн болон бусад салбарт үр бүтээлтэй ажиллаж онцгой амжилт гаргасан хоёр улсын олон иргэдэд төрийн дээд шагнал одон, медаль Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх биечлэн гардуулав.
Жишээ нь Эрүүлийг хамгаалахын гавьяат ажилтан цолоор Польш улсын “Оточ Манал” компанийн захирал, Уламжлалт анагаах ухааны клиникийн профессор, тэргүүлэх зэргийн эмч Дашдаваагийн Чулуунцэцэг, Найрамдал медалиар шагнуулсан “Хорус-Энергия” компанийн ерөнхийлөгч Ян Коблак нар шагнуулжээ.
Мөн Морин хуурын найрал хөгжим бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ Польш улсад амьдарч буй монголчууд, Польшийн төр засгийн хүндэт зочид, нийгэм, соёлын зүтгэлтнүүд, иргэдэд монгол үндэстний соёл, урлагийн оргил бүтээлүүдийг толилуулав.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У. Хүрэлсүх “Илгээлт-2100” тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдан тус улсад суралцаж байгаа 100 оюутны төлөөлөлтэй мөн уулзлаа.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн албан айлчлал хоёр улсын түүхийн чухал нэг үйл явдал болов.
Түүхэн сорилтыг даван туулж, улс орноо эрч хүчтэй хөгжүүлж, эв нэгдэлтэй, бүтээлч санаачилгатай хүчирхэг улс болгож чадсан Польшийн ард түмний тухай, эдийн засгийн тодорхой салбар болон Монгол Польшийн улам бүр өргөжин тэлж буй, бүх талын хамтын ажиллагааны өнөөгийн байдлын тухай товч танилцуулахад ийм байна.
2025 оны 3-р сар.