Аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгал ид өрнөж, мэдээлэл харилцаа холбооны хөгжил улам эрчээ авч хүн төрөлхтөн цахим шилжилт хийж байна. Энэ шилжилт Монгол улсад ямар өөрчлөлт, боломж, сорилт авчирч буйг хэлэлцэхээр есдүгээр сарын эхээр Улаанбаатар хотод гадаад, дотоодын эрдэмтэд, судлаачид, төр засгийн шийдвэр гаргагчид, аж үйлдвэрийн салбарын томоохон тоглогчид хуран цуглав. Энэхүү “Хөх тэнгэрийн яриа хэлэлцээний” үеэр нүүдлийн соёлтой, далайд гарцгүй Монгол улс цахим боломжыг яаж ашиглаж, үсрэнгүй хөгжиж болох талаар ярилцсан юм.
“Монгол улсын засгийн газрын нэгдүгээр зорилт бол цахимжуулалт (digital first), зөвхөн цахимжиж байж төрийн ажиллагаа бүтээмжтэй, тооцоолж боломжтой болно. 2020 оноос хойш төрийн 1260 үйлчилгээг e-Mongolia, e-Business зэрэг олон хэрэгсэлээр дамжуулан цахимжуулаад байна” гэж МУ-ын Тэргүүн Шадар сайд, Эдийн засаг, Хөгжлийн сайд Н.Учрал хэлэлцүүлгийг нээж үг хэлэхдээ тэмдэглэв. 1.7 сая монголчууд буюу хүн амын талаас илүү нь цахимаар төрийн үйлчилгээг авч байгаа нь алс холын малчин ба төрийн түшмэдийн харилцааг хүнд сурталгүй болгож байна. Гадаад паспорт захиалахаас эхлээд бизнесээ бүртгүүлэх зэргийг өмнө нь нийслэл хүртэл алсын аялалд явж байсан бол одоо утасны дэлгэц дээр хэдхэн товшоод л хийдэг болжээ.
Монгол улс ухаалаг утаснаас эхлээд цахилгаан автомашин хүртэл бүх зүйлийг тэжээдэг түүхий эдийн суурь болох газрын ховор элемент, литийн асар их нөөцтэй. Дижитал эриний гайхамшигтай парадокс нь дэлхийн технологийн барилгын материалыг нийлүүлдэг улс одоо тэдгээр материалаас бий болгосон инновацийн экосистемд чухал оролцогч болох боломжтой байгаа явдал юм. Аж үйлдвэр эрдэс баялагийн сайд Г.Дамдинням хэлснээр “Монгол улсын хөгжлийн хөдөлгүүр” болсон уул уурхайн салбарт цахим шилжилт нэн тэргүүнд гүн нэвтрэх магадлалтай болжээ.
Рио Тинто компанийн шинэчлэлийн ахлах захирал Дан Уолкер “технологи уул уурхайг дахин тодорхойлж байна” гээд “Оюу толгой уурхай бол уул уурхайн ажилд энэ салбар технологид тулгуурлан юуг өөрчилж болохыг харуулсан тод жишээ болсон” гэж тэмдэглэв. Энэ өөрчлөлт нь уурхайн хашаанаас хальж, Монголын эдийн засагт өргөн нөлөө үзүүлж, тус улсын хөгжүүлэхээр зүтгэж буй дижитал ур чадварын эрэлтийг бий болгож байна. Рио Тинто дэлхий бусад уурхайдаа дэмжлэг үзүүлэх Глобал Техникийн Төвийг Улаанбаатарт байгуулж Монголын залуусыг ажиллуулж байна.
Австралийн элсэн цөлд аварга том хүнд даацын жолоочгүй машин давхиж, жолоочгүй галт тэрэгний цуваанд хүний оролцоогүй хүдрээ ачиж, буулгаж, энэ бүх үйл ажиллагааг хоёр мянган км-ийн алсаас дэлгэцэн дээр удирдах болсон нь Монголын уул уурхайн салбарт тусгалаа олох цаг үнэхээр ойртож байна. Google компанийн инженер Б.Баттулга Оюу толгойн гүнд нийтдээ 300 км урт хонгил байгаа бөгөөд тэнд ажиллаж буй бүх техник, хүмүүсийн үйлдэл, орчны бүх талын хяналтын систем, өгөгдөхүүн нь Монгол улс уул уурхайн салбарын технологийн интеграцийг дэлхийн хэмжээнд хөгжүүлэх бодитой нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэж ярилаа.
Plug and Play Japan-ы төлөөлөгчид дэлхий даяар олон зуун стартапыг хөгжүүлсэн хурдасгалын экосистемээс өөрсдийн туршлагыг хуваалцав. Монголын томоохон компаниуд нисэх онгоцны салбараас эхлээд шинэ материал хүртэлх салбарт Японы стартаптай хамтын ажиллагаа хайж байгаа нь Монголын байгалийн баялаг болон Японы инновацийн чадамжийн хооронд шинэ гүүр үүсгэж байна гэлээ.
Microsoft for Startups компани нь технологийн дэд бүтэц хангах боломжтой платформын аварга компаниудыг төлөөлж оролцов. Монгол шиг орон дэлхийн хамгийн алслагдсан өнцөг булан хүртэлх холболт, бүтээлч байдал хослоход инновацийн лаборатори болон хувирч болохыг онцлож байлаа.
Монголын цахим боломжуудтай зэрэгцэн тодорхой сорилтууд тулгарч байна. Дэлхийн 17 дахь том газар нутагтай, хамгийн сийрэг суурьшилтай улсын хувьд нутаг дэвсгэрийн ердөө 23 хувь нь шилэн кабелийн холболттой байхад хэрхэн цахимжуулах бодлого нь чухал юм. Хөдөө тал нутагт хотын дэд бүтцийн загварыг хуулбарлах боломжгүй учир Монголын өвөрмөц газарзүйд тохирсон инновацийн шийдлүүдийг хүлээн авах хэрэгтэй юм. Одоогийн 52,480 километр шилэн кабель нь тийм шийдлийн суурь болж байгаа ч жинхэнэ арга нь газарзүйг ямар ч хамаагүй болгох технологи, буюу хиймэл дагуулын холболт, гар утсанд төвлөрсөн харилцаа холбооны архитектур илүү тохирох юм.
Гэх мэтээр Монгол улсын цахим боломжийн тухай “Хөх тэнгэрийн яриа” ийнхүү өрнөхтэй бараг зэрэгцээд НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс Монголын хиймэл оюун ухааны бэлэн байдлыг судалсан тайлан гарлаа. Хөгжиж буй орнуудын AI-н бэлэн байдлыг төрийн дэмжлэг, төрийн хэрэглээ, ёс зүйн ойлголт гэсэн үндсэн 3 чиглэлийн хүрээнд 12 үндсэн үзүүлэлтээр тооцжээ. Монгол улс нэгтгэсэн таван онооноос гурвыг авч “тогтолцоо бүрэлдэх үе шатанд” орсон байна гэжээ. Хиймэл оюун ухаанд засгийн газрын дэмжлэг 3.4 оноо, дижитал үйлчилгээний хэрэгжилт 3.2 оноо, ёс зүйн бэлэн байдал ердөө 2.4 оноотой гарчээ.
Мөн Монгол улс стартапын экосистемийн хөгжилөөр дэлхийд 100 орноос 81-т жагсаж, мэдээллийн технологийн боловсролын салбарт нэг багшид ногдох оюутны тоо 4000 гэж гарчээ. Бас сонирхолтой нь Монголын эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс дижитал ур чадвараараа 10.9 хувиар өндөр гэнэ. Oxford Insight-н өнгөрсөн оны AI-н бэлэн байдлын индексээр манай улс 188 улсаас 98-т орсон нь 2023 оноос 11 байраар ахисан үзүүлэлт болжээ.
Эрин цагийн энэхүү хувьсгалт өөрчлөлтийн үед Монгол улс эргэлтийн цэгт зогсож байна. Монгол улс уул уурхайн эдийн засгаас мэдлэгийн эдийн засагт шилжих эргэлт хийх боломжтой. Олон зууны турш тоо томшгүй өөрчлөлтийг гэрчилсэн тэр мөнхийн хөх тэнгэрийн доор дахин нэг хувьсгал аяндаа эхэлж байна. Энэ эргэлтийг бид зөв түншлэл, хөрөнгө оруулалт, хүртээмжтэй хөгжлийн замаар л хийх болно.
2025.09.29