Арабын Нэгдсэн Эмират Улс (АНЭУ) бол элсэн цөлийн жижиг ядуу вант улсуудаас дэлхийн эдийн засгийн хүчирхэг төв болтлоо гучаадхан жилийн дотор хөгжсөн улс. Энэ улсад очиж таниалцах боломж гарсан учир тус улсын онцлог, түүх, засаглал, эдийн засгийн бодлого болон Монголтой харилцах харилцаа, Монгол улс АНЭУ-ын хөгжлийн загвараас юу суралцаж болох тухай энд өгүүлэв.
Нэг: Газарзүй ба эдийн засаг
АНЭУ нь Ойрхи Дорнодод байрлах бөгөөд Саудын Арабын Хаант Улс болон Оманы Султант Улстай хиллэдэг. Нийт газар нутаг нь 83,600 км2 буюу манай Сүхбаатар аймагтай ойролцоо. Хүн ам нь 10 сая орчим, түүний зөвхөн 10 хувь нь уугуул (эмиратууд), үлдсэн нь 90 хувь нь гадаадын иргэд.
Эмират нь дэлхийн хамгийн чинээлэг орнуудын нэг бөгөөд эдийн засаг нь газрын тос, худалдаа, үл хөдлөх хөрөнгө, аялал жуулчлал, санхүүгийн салбараас бүрддэг. ДНБ нь 545 тэрбум ам.доллар (ДБ.2024) ба нэг хүнд ногдох нь 50 мянга орчим доллар буюу Ойрх Дорнодод Турк, Саудын Араб, Израилын дараа ордог улс.
АНЭУ нь 1971 онд Абу Даби, Дубай, Шаржа, Ажман, Умм Аль-Кувейн, Фужайра, Рас Аль-Хайма гэх долоон эмират нэгдэж байгуулагдсан холбооны улс. Холбооны Дээд Зөвлөл нь үндсэн хуулиараа төрийн эрх барих дээд байгууллага бөгөөд хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдлийг хослуулан хэрэгжүүлдэг.
АНЭУ-н Ерөнхийлөгч нь уламжлал ёсоор Абу Дабигийн Шейх, харин Дубайн Шейх нь Ерөнхий сайд, Дэд Ерөнхийлөгчөөр ажилладаг. Эдүгээ Ерөнхийлөгч нь Шейх Мухаммад бин Заид Аль Нахъян, Ерөнхий сайд нь Шейх Мухаммад бин Рашид Аль Мактум нар ажиллаж байна.
Хоёр. Гадаадын иргэдийн өндөр харьцааны зохицуулалт
Ийм түргэн хөгжиж байгаа эдийн засагтай, маш цөөхөн хүн амтай улсад гадаадын ажиллах хүч онцгой шаардлагатай. Тийм учраас АНЭУ нь дэлхийн хамгийн их гадаадын ажиллах хүч татсан орнуудын нэг. Эмиратад 2024 оны байдлаар 4.7 сая Энэтхэг, 2 сая орчим Пакистан, 1 сая Бангладеш, 860 мянган Филипинүүд ба бусад олон үндэстэн, нийт гадаадын 200 гаруй үндэстний 9 сая хүн ажиллаж байна.
АНЭУ-ын уугуул иргэд нь эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээ үнэ төлбөргүй авдаг бол гадаадын иргэд зах зээлээс буюу хувийн хэвшлээс хамаарна. Тэд гэр бүлээ авчрах бол хувийн сургууль, эмнэлэг гээд өндөр зардалтай учир ганц биеэр амьдарч, эх орон руугаа мөнгө шилжүүлдэг. Гадаадын иргэд ажиллах зөвшөөрөл авч, тодорхой хугацаанд сунгуулах үүрэгтэй, мөн тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн эсвэл АНЭУ-д онцгой хэрэгцээтэй хүн бол урт хугацааны “алтан виз”-ээр оршин суух зөвшөөрөл авах боломжтой. Зөвшөөрөлгүй хөдөлмөр эрхлэх нь хуулиар хориотой, хэрэв зөвшөөрлийн хугацаа хэтэрсэн бол хоногийн 30 долларын торгуультай гэх мэт зохицуулалтын маш нарийн системтэй.
Гурав. Эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжлийн тухайд
Жижиг бутархай, ядуу тосгонуудаас бүрдэж, сувд түүх, загас агнуур, хасарваань ургуулах, тэмээ үржүүлэх болон худалдаа арилжаанаас хамааралтай байсан энэ нутагт 1950-аад онд газрын тос олдож, төдөлгүй дэд бүтэц байгуулж, өндөр хурдтай хөгжиж эхэлжээ. 1971 онд Их Британиас тусгаар тогтнож, долоон эмират нэгдэж, Шейх Заид бин Султан Аль Нахъяны удирдлага дор ажиллаж эхлэв. 1981 онд Персийн булангийн хамтын ажиллагааны зөвлөл (GCC) байгуулагдахад АНЭУ нэгдэж, бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, тогтвортой байдлыг хангахад оролцож иржээ. 1990-ээд оноос эхлэн аялал жуулчлал, худалдаа, санхүүгийн салбарыг хөгжүүлж эхэлсэн. Аялал жуулчлал, үндсэн хөрөнгө, санхүүгийн төвлөрөл, үсрэнгүй хөгжлийн тод жишээ бол өнөөгийн Дубай хот.
Дөрөв. Эдийн засгийн бодлого ба гадаадын хөрөнгө оруулалт татах механизм
Эдүгээ АНЭУ-ын эдийн засгийн үзэл баримтлал нь газрын тосноос хэт хамааралгүй, олон талт эдийн засгийг бий болгох зорилготой. Энэ тухай “Алсын хараа 2030” баримт бичигтээ нарийвчлан заажээ. Эдийн засгийн төрөлжилт, тогтвортой хөгжлийн бодлого хэрэгжсээр байна. 2024 он байдлаар АНЭУ-ын ДНБ-ний 75 хувийг газрын тосны бус салбар бүрдүүлжээ.
АНЭУ нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдад татварын хөнгөлөлт, бүрэн өмчлөх эрх олгодог чөлөөт бүсүүд байгуулсан нь маш амжилттай болов. Эдүгээ 45 чөлөөт бүс үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээр нь компанийн татвар, импорт/экспортын хураамжаас чөлөөлөх, 100 хувь гадаадын эзэмшил болон ашгаа татан авах боломж зэрэг эдийн засгийн олон давуу талыг санал болгодог.
Бүх төрлийн дэд бүтцийг амжилттай хөгжүүлснээр, өнөөдөр олон улсын түвшний нисэх онгоцны буудал, боомт, ухаалаг хотууд байгуулан гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татаж чаджээ. Түүний стратегийн байршил нь өрнө, дорныг холбох гүүр болов. Хиймэл оюун ухаан, ногоон эрчим хүч, финтекийн салбарт ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийж байна. Эмират нь одоо шинэ технологи, хиймэл оюун ухаан, инновацын олон улсын төв болж эхэллээ.
АНЭУ нь түүхий болон боловсруулсан газрын тос, алмаз, алт, гоёл чимэг, хөнгөн цагаан, автомашин, телевизийн тоног төхөөрөмж, онгоц ба сансрын тоног төхөөрөмжийн сэлбэг зэрэг бүтээгдэхүүнийг шууд болон дамжуулан экспортлож байна. Импортын хувьд 2024 онд алт, гар утас, газрын тос, авто машин, гоёл чимэг, алмаз, компьютер голложээ.
Тав. АНЭУ ба Монголын харилцаа
Монгол улс АНЭУ-тай 1996 онд дипломат харилцаа тогтоосон бөгөөд 2022 онд МУ байнгын ЭСЯ-аа Абу Даби хотод нээжээ. Хоёр улс найрсаг харилцаатай бөгөөд Монгол улсын хувьд АНЭУ-аас байгалийн баялгаа өгөөжтэй удирдах, түүхий эдийн хамаарлаа бууруулах арга барилаас суралцах өргөн боломжтой.
АНЭУ-д Монгол Улсын ЭСЯ байгуулагдсанаас хойш хоёр орны харилцаа эрс идэвхэжжээ. Харилцааны эрх зүйн орчныг бэхжүүлэх чиглэлээр сүүлийн 2 жил гаруй хугацаанд 10 гаруй барим бичиг байгуулсан байна. Манай бүх төрлийн паспорт эзэмшигчид АНЭУ-д 2023 оны 12-р сараас визгүй зорчиж эхэлсэн байна. Мөн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны, боловсрол, аялал жуулчлал, байгаль орчны салбарт хамтран ажиллахаар тохиролцов.Хоёр орны Засгийн газар хоорондын комисс байгуулагдаж 2025 оны 2-р сард анхны хуралдаанаа хийв.
ГХЯ-д хоорондын улс төрийн зөвлөлдөх механизмтай болов. Төрийн албан хаагчдын мэдлэг туршлага солилцох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх болов.
Хамтын ажиллагааны хүрээнд Монголын англи хэлний багш нарын мэдлэг, мэргэшлийг дээшлүүлэх алсын зайны сургалтыг зохион байгуулж, эхний ээлжинд манай 50 багш нар АНУ-ын Аризонагийн Их сургуулийн сертификат авсан байна. Монгол Улсаас албан ёсоор Булангийн орнуудад анх удаа мах АНЭУ-д 2023 онд экспортлогдож эхэлсэн байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх 2023 онд, Ерөнхий сайд Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ 2024 онд АНЭУ-д ажлын айлчлал хийв.
Монгол улс Орос, Хятад хоёр улсын дунд стратегийн байр сууриа ашиглаж, хөрөнгө оруулагчдад таатай нөхцөл санал болгож АНЭУ-аас хөрөнгө оруулалтыг татах боломжтой. Ялангуяа аялал жуулчлал, мөн логистикийн төвүүдийг хөгжүүлж чадвал Монгол улс энэ талаар олон улсын түвшинд гарч болох юм.
Эдгээр боломжийн тухай Монгол Улсын Их хурлын гишүүн, Шадар сайд Т.Доржхандын тус улсад айлчлах үеэр ярилцсан юм.
2025 оны 2 дугаар сарын 25-ны өдөр Абу Даби хотноо Монгол Улсын Засгийн газар, Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын Засгийн газар хоорондын Эдийн засгийн хамтарсан хорооны анхдугаар хуралдаан болов. Хуралдааныг монголын талаас Монгол Улсын Их хурлын гишүүн, Шадар сайд Т.Доржханд, Эмиратын талаас АНЭУ-ын Эдийн засгийн сайд Абдулла Тоуг Аль-Марри нар хамтран даргалж, хоёр улсын холбогдох яам, байгууллагын албаны хүмүүс оролцов.
Монгол, Эмиратын найрсаг харилцаа сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй өргөжиж, дээд өндөр түвшний айлчлалууд тогтмолжиж байгааг тэмдэглээд, цаашид энэхүү харилцааг худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалт, уул уурхай, эрчим хүч, зам, тээвэр, хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал, тээвэр зэрэг салбарт өргөжүүлэн хөгжүүлэх талаар санал солилцов.
Талууд хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, бараа бүтээгдэхүүний экспорт, импортыг дэмжих хүрээнд бизнес эрхлэгчид, хөрөнгө оруулагчдыг харилцан айлчлуулах, хоёр улсын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим хооронд хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, хоёр талд зохион байгуулагдаж буй олон улсын хурал, үзэсгэлэнд бие биеэ дэмжин тогтмол оролцож байгааг үргэлжлүүлэн идэвхтэй хамтран ажиллахаар болов.
Түүнчлэн хоёр тал уул уурхай, эрчим хүч, түүний дотор сэргээгдэх болох цэвэр эрчим хүчний салбарын хамтын ажиллагаанд чухал ач холбогдол өгч байгаагаа харилцан тэмдэглээд эдгээр салбарт хамтран ажиллах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, Эмиратын сайн туршлагыг судлах, тус салбаруудын мэргэжилтнүүдийг Эмиратад бэлтгэхэд хамтарч ажиллахаар тохиролцов.
Мөн аялал жуулчлалын салбарын хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлэх, аялал жуулчлалын компаниудын хооронд хэлхээ холбоог өргөжүүлэх, идэвхжүүлэх, туршлага солилцоход дэмжиж ажиллахаар болов. Хоёр орны хооронд шууд нислэг хийх, Эмиратын талаас нислэг үйлдэх асуудлыг ажил хэрэг болгохоор тохиров.
Эдийн засгийн хамтарсан хорооны хуралдааны дүнгээр эдийн засаг, худалдаа, уул уурхай, эрчим хүч, зам тээвэр, хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал зэрэг салбарын хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гарган хөгжүүлэх тухай өргөн хүрээний асуудлуудыг тусгасан Протоколд Шадар сайд Т.Доржханд, Эдийн засгийн сайд Абдулла Тоуг Аль-Марри нар гарын үсэг зурав.
Мөн Шадар сайд Тогмидын Доржханд, Арабын Нэгдсэн Эмират Улсыг төлөөлж АНЭУ-ын Ерөнхийлөгчийн Стратегийн судалгаа, ахисан түвшний технологийн асуудал эрхэлсэн зөвлөх Файсал Абдулазиз Мухаммед Аль-Баннай, Бахрейны Хаант Улсыг төлөөлж Сангийн сайд Шэйх Салман бин Халифа Аль-Халифа нар газрын тос, байгалийн хий, эрдэс баялгийн хайгуул, олборлолтын чиглэлд хамтран ажиллах талаар гурван улсын хамтарсан санамж бичигт гарын үсэг зурав.
Элсэн цөлөөс дэлхийн эдийн засгийн хүчирхэг төв болж чадсан Арабын Нэгдсэн Эмират улсын тухай товч танилцуулахад ийм байна. Эдийн засгийн төрөлжилт, гадаадын хөрөнгө оруулалт татах бодлого, стратегийн байршлаа ашиглах замаар Монгол улс өөрийн өвөрмөц хөгжлийн төсөөтэй загвараа бий болгож чадна гэж бодож байна.