Nike, Coca-Cola, Samsung, Facebook, Нарантуул гэх мэт алдартай нэр нь урьдчилсан бүртгэлгүйгээр хуулийн тусгай хамгаалалт Монгол улсад эдэлдэг. Чингэхдээ Монгол улсын хуулийн хамгаалалт нь олон улсын гэрээний стандартыг хангахгүй, түүнээс доогуур байдаг. Үүнээс үүдэж жишээ нь Монгол улсад “нүүрном” гэсэн нэртэй үйлчилгээг нэгэн монгол энтрепренер нээлээ гэж бодоход Facebook Inc. компани нь олон улсын гэрээний дагуу тус үйлчилгээг Монгол улсад хаалгах эрхтэй юм. Энэ эрх нь “нүүрном” гэсэн нэрийг “барааны тэмдэг”, “нийтийн хүртээл болсон тэмдэг” гэж Facebook Inc. компани Монгол улсад албан ёсоор бүртгүүлсэн эсэхээс үл хамаарч үүснэ.
Харин, жишээ нь Нарантуул ХХК нь тус компанитай холбоогүй өөр нэг компани “Нарантуул Барилгын Материалын Дэлгүүр” гэсэн нэрийг дэлгүүртээ өгч, улмаар энэ нэрээ Оюуны өмчийн газар (ОӨГ) бүртгүүлэх үед үүний эсрэг шударга өрсөлдөөнийг хангуулах өөрийн зүй ёсны эрхээ эдлэхдээ нэлээд саадтай тулгарах боломжтой. Ингэхээр монголын компани хэдий ч Монгол улсдаа Facebook Inc.-ээс хавьгүй бага эрх эдлэх нөхцөл байдал үүсдэг.
Өөрөөр хэлбэл, Монгол улсын иргэн, компани нь Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр “гадныхнаас” бага эрх эдлэж байгаа энэхүү бодит байдлыг арилгахын тулд одоо үйлчилж буй Барааны тэмдэг, газар зүйн заалтын тухай хуулийг (Барааны тэмдгийн хууль) олон улсын гэрээний стандартыг хангаж шинэчлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.
Монгол улсын хууль
Одоо үйлчилж буй Барааны тэмдгийн хууль нь 3.1.13-т “бүртгэсэн эсэхээс үл хамааран Монгол улсад тухайн салбарт нийтэд танил болсон тэмдгийг нийтийн хүртээл болсон тэмдэг гэнэ.” гэсэн тодорхойлолтыг агуулж, 5.2.8-т “бараа, үйлчилгээний төрлөөс үл хамааран нийтэд түгээмэл болсон барааны тэмдэгтэй ижил, төсөөтэйгөөс хэрэглэгчийг төөрөгдөлд оруулах” бараа, үйлчилгээний тэмдгийг ОӨГ бүртгэхгүй гэж заасан байна.
Оюуны өмчийн бүртгэл бол олон тооны мэдүүлгийг нэг зэрэг бүртгэлд авч байх систем бөгөөд төрийн бүртгэлийн үйлчилгээг шуурхай хангахын тулд 100 хувь найдвартай, алдаагүй бүртгэл хийх баталгаа гаргадаггүй, ийм боломж ч байхгүй. Иймээс дэлхий даяарх жишгийн дагуу Монгол улсад ОӨГ бүртгэл хийснийхээ дараа энэ тухайгаа нийтэлж, энэхүү нийтлэлийн дагуу мэдээллийг бизнес эрхлэгчид хянан үзэж, өөрсдийнх нь эрх зөрчигдөх эсэхийг өөрсдөө хянах боломж олгож, мөн эрхээ хангуулах хялбаршуулсан арга хэмжээг авах боломжоор хуулиар хангаж өгсөн байдаг. Үүний дагуу нийтэд танил болсон (алдартай) брэндийн нэр, лого, тэмдгийн эзэн нь Оюуны өмчийн газрын бүртгэлд шинээр орсон бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэр, лого, тэмдэг нь тэдний алдартай брэндийг хуулсан, дуурайсан байна гэж үзвэл 32.1.2-р зүйлийн дагуу эрх зөрчсөн тэмдгийн бүртгэлийг хүчингүй болгох хүсэлт гаргах эрхтэй байдаг. Энэ эрхийг шинээр бүртгэл хийсэн тухай “Оюуны өмчийн мэдээлэл” сэтгүүлд нийтлэгдсэн огнооноос хойш нэг жилийн дотор хангах боломжтой гэж Барааны тэмдгийн хуулийн 32.3-р зүйлийг тайлбарлахаар байна.
Барааны тэмдгийн хуулийн 3.1.13-т “бүртгэсэн эсэхээс үл хамааран” гэсэн үгийг агуулдаг ч 5.5-д “Энэ хуулийн 3.1.13-т заасан нийтэд түгээмэл болсон барааны тэмдгийн жагсаалтыг төрийн захиргааны байгууллага батлаж, энэ хуулийн 3.1.14-т заасан албан ёсны тогтмол хэвлэлээр нийтэд мэдээлнэ.” гэж, 32.1.4-т нийтэд түгээмэл болсон гэж хүлээн зөвшөөрүүлэхийн тулд ОӨГ-ын дэргэдэх “Маргаан шийдвэрлэх комисс (МШК)” гэдэгт хандаж хүсэлт гаргана гэж тус тус заажээ. Одоо олон нийтээр хэлэлцүүлж байгаа Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас санал болгож буй төсөлд ийнхүү МШК-оор “алдартай брэндийн нэр, лого, тэмдэг мөн” гэж хүлээн зөвшөөрүүлэх хүсэлт гаргахад хураамж төлөх зохицуулалт нэмж оруулжээ.
Олон улсын гэрээ
Оюуны өмчийн эрхийн худалдааны асуудлаарх хэлэлцээр (ТРИПС-ын хэлэлцээр) болон Аж үйлдвэрийн өмчийг хамгаалах тухай Парисын конвенц (Парисын конвенц) гэх Дэлхийн Худалдааны Байгууллагын бүх гишүүд даган мөрдөх ёстой олон улсын гэрээнүүдэд Монгол улс нэгдэн ороод даруй хоёр, гурван арваныг өнгөрөөж.
Энэ хоёр олон улсын гэрээний наад захын шаардлагыг хангахын тулд:
Нэгдүгээрт алдартай брэндийн нэр, тэмдэг (лого гэх мэт) нь Монгол улсад урьдчилж бүртгүүлсэн эсвэл тус улсын нутаг дэвсгэр дээр ийм нэр, тэмдэгтэй бараа, үйлчилгээ худалдаанд нэгэнт гарсан эсэхээс үл хамаарч хамгаалалт эдлэх ёстой байдаг (Парисын конвенцын 6bis-р зүйл, 1-р заалт, ТРИПС-ын хэлэлцээрийн 16-р зүйл, 2-р заалт). Одоогийн Барааны тэмдгийн хуулиар тухайн нэр, тэмдгийг “нийтэд түгээмэл болсон (алдартай)” гэж МШК зарлана гэж байна. Энд анх дээрх хоёр олон улсын гэрээнээс санаа авч, шаардлагыг нь биелүүлэх гэж баталсан Барааны тэмдгийн хуулиа буцаагаад энэ хоёр гэрээгээ зөрчиж хэрэглэх эрсдэл гарч байна. Аливаа нэг “хийсвэр” жагсаалт нь бүтээлч сэтгэлгээ, хөдөлмөрийг хамгаалах бус харин ч “боомилох” хэрэгсэл болох нь бий. Ийм эрсдлийг бодолцож үзвэл 32.1.4-р зүйлийг одоогийн хуулиас нэг мөсөн хасвал зохилтой.
Хууль зүйн яам, Хууль тогтоогч нь МШК-т “алдартай тэмдэг” гэж тодорхойлох эрх заавал өгч байж санаа амармаар байна гэж байгаа бол 5.5-ын жагсаалт нь жинхэнэ утгаараа “алдартай” тэмдгийг хамгаалахад саад болохгүй байх ёстой. Алдартай тэмдгийн хамгаалалт нь ямар нэг бүртгэлгүйгээр үүснэ, алдартай тэмдгийн өмчлөгч нь энэ эрхээ хамгаалуулахаар ямар нэг улсын бүртгэл байхгүй байсан ч ОӨГ, Гаалийн байгууллага, шүүхэд хандаж эрхийн зөрчил таслан зогсоох ажиллагаа явуулах, өөрт учирсан хөрөнгө мөнгөний хохирлоо нөхөн төлүүлэх эрхээ эдэлнэ гэж хуульдаа маш тодорхой зааж өгөх хэрэгтэй байна.
Хоёрдугаарт, хуулсан, дуурайсан нэр, лого, тэмдгийг ОӨГ бүртгэсэн тохиолдолд алдартай тэмдгийн эзэн бүртгэлийг хүчингүй болгуулах хүсэлтийг гаргах эрхийг эдлэх ёстой байдаг. Ийнхүү хүчингүй болгуулах хүсэлт гаргах эрхийг Парисын конвенцын дагуу алдартай тэмдгийн эзэн “эрх зөрчсөн” бүртгэлийн тухай Оюуны өмчийн мэдээлэл сэтгүүлд нийтэлснээс хойш таван жилийн дотор эдэлдэг (Парисын конвенцын 6bis -р зүйл, 2-р заалт). Ингэхдээ дээрх жишээнд дурдсан овсгоотой энтрепренер маань ямар ч интернет хэрэглэдэггүй, Facebook гэж огт мэдэхгүй, саяхан уулнаас бууж ирсэн тул “нүүрном” гэдэг үгийг би өөрөө зохиосон гэдгээ нотлож чадаж байсан ч түүний энэ нотолгоо хэрэгт ямар нэг ач холбогдолгүй байх олон улсын хууль, дүрэмтэй юм (Парисын конвенцын 6bis -р зүйл, 2-р заалт).
“Нүүрном” гэсэн үгийг монголын хамгийн алслагдсан цэгт ч малчны хотхонд ч мэднэ. Ингэхээр “нүүрном” гэсэн нэрийг бүртгүүлсэн нь Facebook брэндийн нэрийг шударга бусаар ашиглах, шударга бус сэдэлтэй болж таарах тул гэж Facebook Inc.-ийн эрх нь таван жилээр бус ямар нэг цаг хугацааны хязгааргүйгээр бүхий л хугацаанд хүчинтэй байх юм (энэ талаар өмнөх нийтлэлийг харна уу: Дефакто Газет № 5 (97). Иймээс Facebook Inc. нь “шударга бус сэдэлтэй (in bad faith)” гэдгийг нотлох бараг шаардлагагүйгээр (энтрепренер маань уулнаас саяхан бууж ирээгүй нь тодорхой бол) эхний таван жилийн хугацаанд гомдол гаргаагүй байсан ч “нүүрном” гэсэн нэрийн бүртгэлийг хүчингүй болгуулах эрхийг эдэлнэ (Парисын конвенцын 6bis -р зүйл, 3-р заалт).
Харин Нарантуул ХХК-ийн хувьд Барааны тэмдгийн хуулийн 32.1.2, 32.3-р зүйлд заасны дагуу “Нарантуул Барилгын Материалын Дэлгүүр” гэсэн нэрийг хэн нэгэн хүн ОӨГ-т бүртгүүлсэн байлаа гэхэд энэ нэрийн бүртгэлийг хүчингүй болгуулах эрхийг Парисын конвенцтой ижил таван жилийн дотор буюу ямар нэг хугацааны хязгаарлалтгүйгээр эдлэх бус харин ганцхан жилийн дотор л эдлэх эрхтэй байхаар хуулийг тайлбарлах боломжтой байна. Олон улсын гэрээний үүрэг биелүүлэх гэж, Дэлхийн Худалдааны Байгууллагын шаардлагаар 1990-ээд оны үед хуулиа өөрчилж, шинэчилсэн гэдгийг бодолцож үзэхгүйгээр хуулиа тайлбарлавал Нарантуул ХХК нь эхлээд “Нарантуул” нэрийг нийтэд танил болсон (алдартай) тэмдэг гэж МШК-оор хүлээн зөвшөөрүүлсэн байх шаардлагатай болох нь. Ингээд ОӨГ, Гааль, шүүх нь МШК-ын тодорхойлолт хүлээгээд “сар, жилээр хөдлөхгүй” байх эрсдэл байна.
Facebook Inc. нь Нарантуул ХХК-аас илүү эрхийг Монгол улсад эдлэх хуулийн шалтгаан
ТРИПС-ын хэлэлцээр, Парисын конвенц нь тус конвенцоор хамгаалагдсан гадаад улсын харьяатыг тус олон улсын гэрээний гишүүн улсад (жишээ нь: Монголд) хамгаалах зорилготой юм. Энэ нь 19-р зууны “зохицуулалтгүй” капитализмын цаг үед улс орнууд өөрсдийн харьяатын эрхийг дотооддоо хамгаалдаг атал гадныхны хийсэн бүтээснийг дураараа хуулж, дуурайж, нэрийг нь ашигладаг байсан ба ингээд харилцан хуулаад, хулгайлаад байвал шинийг бүтээх мөнгө хөрөнгө босохгүй, ахиц дэвшил гарахгүй байх юм байна гэдгийг эхнээсээ ойлгож, ухаарснаас үүдэлтэй. Ингээд улс орнууд гадаадын харьяатын эрхийг харилцан зөвшөөрч, эрх хангах олон улсын стандарт бий болгосон юм. Парисын конвенцыг анх 1883 онд баталсан тул өдгөө 136 дахь жилдээ хүчинтэй үйлчилж байна.
Гадаадын харьяатын эрхийг хангах олон улсын гэрээний зохицуулалтын нэг ач холбогдол нь улс орнууд олон улсын гэрээнд нэгдэж орсны дараа гэрээг амьдралд хэрэглэхгүй “мартах” боломжгүй байх нөхцөл юм. ТРИПС-ын хэлэлцээр, Парисын конвенц нь Монгол улсад дотоодын хуулийн адил хүчин төгөлдөр үйлчилнэ.1 Барааны тэмдгийн хууль нь олон улсын гэрээний стандартыг хангахгүй бол олон улсын гэрээний хамгаалалт эдлэх эрхтэй Facebook Inc. нь Монгол улсад өргөн эрхээ эдлээд, харин олон улсын гэрээгээр эрх нь хамгаалагдаагүй Нарантуул ХХК “бага”, “доогуур” эрхтэй хэвээр байх юм.
Энэхүү бодит байдал нь – онолын хувьд – Монголын хууль тогтоогчийг дотоодын хуулиа олон улсын гэрээнд нийцүүлж өөрчлөх “маш том шахалт” болох учиртай юм.
[1] Bodenhausen, Guide to the application of Paris Convention, p. 89 and 90; Монгол Улсын Дээд Шүүхийн 2008 оны 9-р тогтоол.
2019 оны 6-р сар
Дэлгэрийн Уянга, өмгөөлөгч, хууль зүйн доктор