“Ислинки,” гэж зураач Т.Энхболд хариулав. Нохойг нь хэн гэдэг вэ гэж асуухад минь тэр. Хэдэн жилийн өмнө концептуал уран бүтээлчдийн аянд хамт явсан Солонгос анд нь хөдөө хээрээс нэгэн гөлөг олж тэвэрчхээд орхихгүй болохоор нь жижигхэн, саглагар амьтныг зураач үрчилж авахаар шийджээ. Уран бүтээлчийн хүү Энхманлай дуртай хүүхэлдэйгээ бодож, түүнд өгсөн нэр нь энэ.
Хашаанд нь ороход нохой цовоо дуугаар боргож, өвлийн хүйтэн агаарт цуурайтан сонстов. Ислинки нь гялалзсан хар үстэй, соотгор чихнийх нь үзүүр нугарсан нь тун ганган харагдана. Уяатай нохой саглагар сүүлээ годгонуулан, миний гарыг сайтар шинжив. Хүлээн зөвшөөрч буй бололтой.
Ислинки орчин үеийн догь, бүр постмодерн маягийн ааштай гэлтэй. Итгэлт эзнийхээ дэргэд зогсох зочныг дахин шинжин батлахыг эрмэлзэнэ. Хашаагаар нь таран хэвтэх тэмээний хөлдсөн ширийг зураач ах үзүүллээ. Нохой ч бид хоёрыг сэрэмжтэй нь аргагүй ажиглана. Өвөрхангайнхаа шороогоор хийсэн будгаараа тэмээний ширийг будаж, зэс шиг улаан өнгө шингээж, хатаасан ажээ.
Зураач хашаан дахь “эрдэнийн сан”-гаасаа ийнхүү хэд хэдэн сонирхолтой олдвор гаргаж, танилцуулав. Зочилсон найзыгаа хараад хөөрөн тоглоомоо дэлгэх хүүхэд шиг л… Бид хэсэг зуур харж сонирхов. Ислинки бид хоёрт хөглөрөн харагдах замбараагүй эд хогшил нь Энхболдын хувьд алтны уурхай шиг баялаг. Жирийн хүний нүдээр олж харахгүй, хаягдалд нуугдах гайхамшигт ид шидийг уран бүтээлч хүн үнэлж чаддаг ажээ.
“Олборлолт 2024” нь Энхболдын арав гаруй жилийн турш толилуулж буй, цуврал үзэсгэлэнгийн тав дахь нь бөгөөд монголчуудын биет бус үнэ цэнийн эх үүсвэр болох байгаль орчин, нүүдэлчин соёлын өвийг хадгалан хамгаалах тухай сэдвийг хөнджээ. Харин түүний постмодерн чанар нь хөгжиж буй улс орон, хувьсаж байгаа нийгмийн байнгын өөрчлөлтийн нэгэн хэсэг гэдгийг уран бүтээлчийн хувьд хариуцлагатайгаар мэдэрч өөрийн урлагаараа идэвхитэй оролцон нэмэрлэж байна.
Тэмээний ширүүдийг гурван метр орчим өндөр төмөр хавтанд бэхэлж, найман хэсэгтэй угсралт урлагийг (installation art) бүтээжээ. “Эзэн үгүй эзгүй хээр талд дүлдэгсэд” нэртэй уг бүтээлийн дүлдэгсэд гэж үгийг уран бүтээлч өөрөө зохиосон ба үлдэх, хаягдах, төөрөх, дүлэх, дүлийх, дэмий тэнэх, гиюүрэх гэсэн үгсийн нийлбэрийг илэрхийлнэ.
Тэмээний арьсны зөөлөн чанар, төмөр хавтангийн хатуу чанартай харшилдаж буй нь хүн төрлөхтөн дэвшилд эрчимтэй зүтгэхдээ үлдээж байгаа арилшгүй ул мөр нь байгалийг хайр найргүй сүйтгэж буйг тодотгон харуулжээ. Мөнгөлөг самбарын хурц хүйтэн өнгө нь органик материалын улбар шар, дулаан өнгөтэй сөргөлцөн, байгальдаа санаа зовох уран бүтээлчийн сэтгэлийг илэрхийлж буй.
Уран бүтээлийн гол хэсэгт хиймэл дагуулын таваг руу чиглэн хазайлгаж бэхэлсэн шат байх юм. “Би үүнийг толь гэж төсөөлж байна,” хэмээн Энхболд тайлбарлав. Ил тод харагдах энэ хэсэгт хүн төрлөхтний ухаалаг бодлого гэх зорилгын цаана чухам тодорхойгүй төгсгөлийг тусгаж буй мэт.
Бүтээлийн баруун талд хөрөөний туузан ирээр ороож хуйлсан малын ширийг босоогоор бэхэлжээ. Эдгээр нь бүтээлийн бусад хэсэг дэх тэмээний ширүүдийн энд тэндээс цухуйх зэвэрсэн төмөр утастай хосолно. Бас гүн шарх шиг сэтгэл эмзэглүүлнэ. Зэвэрсэн төмөр тууз, утаснууд өмнө нь амьд байсан амьтны арьсыг сүвлэж, хатгаж, ороож буй нь байгалийн жамаар ялзарах ёстой үйл явцыг албадан хүчээр зогсоож, саад болоод байгаа мэт. Сүлжилдэх, эсрэг, тэсрэг давхарга нь боолт дэгээгээр тусгаарлагдан, хоорондоо зай үүсгэн өлгөгдөнө. Бүтээлийн найман хавтан дундуур үзэгч сүвлэн алхахдаа түүхий эдийн давхаргын зайн хооронд туссан сүүдрийн харилцан нөлөө, “Эзэн үгүй эзгүй хээр талд дүлдэгсэд”-ийн эрч хүчийг мэдэрнэ.
Олон нийтэд орон зайн баримжааг нарийн мэдрүүлдэг увдис нь угсармал урлагийн нэгэн давуу тал. Орон зайн мэдрэмж нь Энхболдын уран бүтээлийн гол санааг агуулдаг хүчин зүйлийн нэг. Энэ нь түүний концептуал бүтээл, үйлдлийн урлаг, абстракт зураг, бүтээлч туршилтуудаар илэрхийлэгддэг.
Энхболдын абстаркт уран зураг нь орон зайн яруу найраг гэлтэй. Хөрс шороо, үнс тортог, аргал бууц, төмрийн зэв, хатсан өвс зэрэг органик болон органик бус материалаар бэлдсэн будгаар зурж, малын туурай, тамга тэмдэг, малын гэдэс гүзээний хальс, түүхэн эдлэл, олдворуудаар шигтэн чимэглэсэн абстракт зургууд нь эртний нүүдэлчдийн сүнслэг чанар, газрын дулаан илч шингэсэн эрчмээр төөнөдөг. Эдгээр абстракт гадаргуу нь монохром өнгөн эгшгээр харааны топограф үүсгэх аятай, мэлмийг баясгаж, эртний нүүдэлчдийн түүх, соёлыг өгүүлэх мэт хүн, байгальтай энх тайван зохицон оршиж байсан цагийг санагдуулна. Байгаль орчиноо дээдлэн хүндэлж харьцах ёс нь нүүдэлчний хүмүүжилд чухал байр суурь эзэлдэг. Энхболдын абстракт зургуудад энэ соёлын өвийг шүтэж, байгалийн амьд ба амьд бус бие организмуудын тэнцвэртэй оршин тогтнолын төлөө ерөөх уран бүтээлчийн сэтгэл шингэжээ. Ийнхүү газар хөрсний шимээр бүтсэн орон зайн зохилцолтой абстаркт зохиомжууд үзэгчийн санаа бодлыг бодитой болгож, эрч хүчээр тэтгэж сэргээх агуулга увдисыг харааны мэдрэмжээр хүргэдэг.
Уран бүтээлч Энхболд 2009 онд Нидерланд улсын Роттердам хотод зохиогдсон урлагийн үзэсгэлэнд Финландын куратор Анну Вилениусын санаачилга, урилгаар оролцож байжээ. Жинхэнэ нүүдэлчин утгаар ганц жижиг гэр аваачиж, концептуал уран бүтээлдээ, бүтээлч үүрэг, зорилгодоо ханцуй шамлан оржээ. Гурван сарын турш концептуал уран бүтээлийн туршилтууд, үйлдлийн урлагаа (performance art) жижиг гэрийнхээ хамт үзүүлж, харийн газар хэл нэвтрэхгүй хүмүүсийн дунд уран бүтээлээ толилуулжээ. Энэхүү туршлага уран бүтээлчийн сэтгэлд чухал нөлөө үзүүлсэн нь үйлдлийн урлагийн онгод зоригийн цог болон үлдэж, бүтээлч дадлагад нь хувь нэмэр оруулсаар байна. “Далайн эргийн хотын хүмүүс өөрийн өвөрмөц энерги, мэдрэмж төрүүлдгийг би урлагаа бүтээх явцад ажигласан” хэмээн Энхболд дурсав.
Энхболд ба түүний эхнэр, уран бүтээлч Л. Мөнгөнцэцэг гурван жаахан хүүхэдтэй. “Эцэг хүний хувьд хүүхдүүд маань том болоод ямар орчиныг өвлөн амьдрах бол гэдэгт санаа зовдог. Уран бүтээлээрээ дамжуулан байгалийн эмзэг нандин тогтолцоог бүү мартаасай гэж анхааруулахыг хичээдэг. Миний бодлоор хүний бие, сэтгэлийг тэтгэж тэжээх чадалтай байгалиас илүү эх үүсвэр байхгүй. Тийм учраас хүн, байгаль хоёрын тасрашгүй холбоосыг тодотгож, үеийн үед дээдлэн хамгаалж яваасай гэсэн хүслээ үзэсгэлэнгээрээ харуулахыг зорьсон” хэмээн өгүүлсэн юм.
Уул уурхайн салбар, хэрэглээний эдийн засаг эрчимтэй хөгжсөнөөр Монголын нийгэмд хурдацтай өөрчлөлт дэвшлийг авчирч буй нь олон чухал асуудлыг хөндөж байна. Хүн өөрөө байгалийн нэгэн хэсгийн хувьд баялагийг бүтээх, устгах асар хүчтэй. Энхболдын үзэсгэлэн нь олборлолтын утга учрыг өөр өнцгөөс харж, тунгаах бодлыг төрүүлнэ. Хүн, байгалийн тэнцвэртэй харилцааг нүүдэлчин ухаандаа суурилан хэрхэн зөв удирдаж хадгалах вэ, яавал газрын хөрсөө эрүүл байлгаж, баялаг шимээс нь аль болох удаан хугацаанд хүртэж болох вэ хэмээн бодох явцад, хэрэв дэвшилд хүрэх замд байгаль устаж үгүй болбол хүн төрлөхтний бүхий л чадлаараа өрсөлдөн байж зүтгээд буй хөгжлийн утга учир алдагдах бус уу. Тэгвэл тэр дэвшил юуны төлөө хийгдэнэ вэ гэсэн асуулт Ислинки, “толь” бид гурвыг холбосон ийм нэгэн бодлыг өдөөв.
“Олборлолт 2024” үзэсгэлэн B Contemporary Art Gallery-д хоёр дугаар сарын 4 хүртэл үргэлжлэн гарах нь ээ.
Эхний зургийн баруун талд, уран бүтээлч Т. Энхболд ба морин хуурч, хөөмийч, Домог хамтлагийн ахлагч Б. Бат-Орших үзэсгэлэнгийн нээлтийн үеээр.
Ж. Ариунаа
Өнөөдөр сонинд хэвлэв
2024 оны 1-р сарын 24
