Орос, Хятадад ардчилал хүчтэй гарч ирэхгүй байгаагийн суурь шалтгаан нь иргэний нийгэм сул байгаатай холбоотой гэж С.Фиш хэлж байна.
Ардчилал гэдэг бол иргэдийн оролцоо. Монголд иргэний нийгэм, ТББ нэрээр бүртгэгдсэн 18,000 хуулийн этгээд байдаг юм байна. Тэрний 51 хувь нь үйл ажиллагаа явуулдаггүй, үлдсэн хувийнх нь санхүүжилт нь тодорхойгүй, хоёр хувь нь л төрөөс санхүүждэг юм байна.
Нэг талаасаа төрийн оролцоо буюу татвараас чөлөөлөх, хөнгөвчлөх болон иргэний нийгэмд өгч байгаа иргэдийн хандивыг татвараас чөлөөлөх зэрэг ажил хийх тухай ХЗДХ-ийн Дэд сайд хэлж байна. Энэ давалгаан дотроо хүмүүсийн үг хэлэх эрх чөлөөг хаачих вий гэсэн болгоомжлол байгаа.
Ямар ч гэсэн ардчилал гэдэг ойлголт бол энх тайван, аз жаргалтай, хангалуун амьдрах нийгмийн суурь. Ардчилал чөлөөт зах зээлтэйгээ хамт явах ёстой. Энэ хоёрын аль нэг нь дутуу байх юм бол хүмүүс ядуу амьдарсан хэвээр байх болно.
Манай улсын хувьд юу дутуу байна гэхээр иргэний нийгэмд хүн болгон оролцохгүй байна. Иргэний нийгэм төр засгийг бүрэн хянаж чадахгүй байна. Нийгмийн төлөөлөл маань төрд гарангуутаа нуугдчихаж байна. Мөнгө ууж идэж, хулгайлж, авлигад автаж байна.
Үүнийг л бид зогсоох хэрэгтэй. Үүний тулд мэдээлэл, мэдлэгтэй хандах нь чухал. Ганц л үсрэлт хийх хэрэгтэй байна. Үгүй бол ингээд чимээгүй, нэг хүн юм уу, нэг айлын гарт ороод, амар сайхандаа жаргачихаж магадгүй байна, Азербайжан шиг. Тийм учраас бид эрх чөлөөгөө, иргэдийн оролцоогоо хамгаалах ёстой. Яг ийм үед энэ хурал болж байна. IRIM судалгааны төв хараат бус судалгаа явуулж байгаа нь ардчилал бэхжиж байгааг харуулж байна л даа.
Нөгөө талаараа, ардчиллыг бэхжүүлэхэд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл маш чухал үүрэгтэй. Гэтэл Монголын ХМХ-ийн 400 орчим байгууллагын 75 хувь нь улс төрчидтэй холбоотой байна.
Ерөнхийлөгч хүртэл өөрийн телевизтэй байна.
Банкууд, томоохон баян байгууллагууд ХМХ эзэмшиж байна.
Тэд бүгдийг худалдаад авчихаж байна. Мэдээлэл хүргэдэг зэвсэгтэй болохоор юу хүссэн мэдээллээрээ ард түмний тархийг угаачихаж байна.
Энэ бүхнийг цэгцэлж, нэг тийш болгохгүй бол Монголд ардчилал хөгжиж байгаа ч хэврэг байгааг илтгэж байна. ХМХ хараат бус байх ёстой. Эзэд нь хэн гэдгийг хүн болгон мэдэх ёстой. Ингэснээр зөв мэдээлэл хүргэнэ. Зөв мэдээлэлтэй хүмүүс хэлэлцэж байгаад зөв шийдвэр гаргана шүү дээ.
Ардчилал гэдэг бол хэлэлцүүлэг мэтгэлцээн, нээлттэй яриа, үнэний дуу хоолой. Ийм байж бид нийгмээ засаж авч, Зүүн хойд Ази дахь ардчиллын индэр нь байх ёстой.
Хүн төрөлхтний ⅔ нь мөрөөдөөд ч авч чадахгүй эрх чөлөө бидний гарт байна. Үүнийгээ “Хүүхдээ угаагаад хувинтай устай нь цацчихлаа” гэдэг шиг битгий болгочихоосой. Үүнийгээ бид хайрлах ёстой. Бидний дуугүй болгоход амархан шүү гэдгийг мартаж болохгүй.
“XXI зууны ардчилал: Сорилтууд ба цаашдын хандлага” олон улсын бага хурлын үеэр бусад оролцогчдын хэлсэн үгийг эндээс үзнэ үү.