10. ТА БИЕ ДОТОРХ ЯЛГАДАСГҮЙГЭЭР АМЬД БАЙЖ ЧАДАХ УУ?
“Хүний эрээн дотроо, могойн эрээн гаднаа”, “Мөнхийн хайр гэж байдаг юм, таарвал алдаж болохгүй!”
Дээрх гарчигт өгүүлсэн асуултын хариулт нь “Үгүй” юм. Ямар ч сайн гэж нэрлэгдэх хүн, ямар ч сайхан, ганган хүн бие дотроо ялгадас-баастайгаа л байж байж амьд байдаг. Яг үүнтэй адилаар бидний дотор сайн болон муу зэрэг оршин байдаг. Та өөрийгөө ариун цагаан амьтан гэж бодож байвал маш том эндүүрч байна. Танд ч гэсэн муу, сөрөг зүйл байж л байгаа ба та үүнийгээ хүлээн зөвшөөрч, анзаарах хэрэгтэй. Хэрэв хүлээн зөвшөөрөхгүй бол та бусдаас буруу хайдаг өөнтөгч нэгэн, өөрөө хөгжихгүй болж, зогсох магадлалтай. Ямар ч шашны тэргүүн өөрийгөө гэгээрсэн гэж хэлдэггүй. Тэд гэгээрлийн төлөө явж байгаа хүн гэж өөрсдийгөө тодорхойлдог. Та өөрийгөө оролцуулаад, таны эргэн тойрон, ер нь таны толгойд буух “сайн” хүн маань ямар нэгэн байдлаар “муу” зүйлийг тээж байгаа гэдэгт маргах хэрэггүй. Бид заримдаа сайныг нь хараад “муу”-г нь харахгүй өнгөрдөг талтай. Анхны хайр “сохор” байдаг гэдэг яриа бий дээ. Ийм байх нь аргагүй юм. Ихэнхдээ анх дурлаж, хайрлах үедээ хүмүүс энэ талын боловсрол аваагүй байдаг.
Гэтэл эмэгтэй хүний хувьд бүр 15, 16 наснаасаа үе тэнгийн эрэгтэй хүүхдүүдээс түрүүлэн хайр сэтгэл, дурлал, шохоорхолтой нүүр тулсан байдаг ба тэдний ихэнх нь ямар ч боловсролгүй байдаг. Ямар боловсрол вэ? гэхээр дээр дурдсан дурлаад, шохоорхоод байгаа хүн тань дотроо “баас”-тай гэдгийг тэд мэддэггүй. Тэд зөвхөн “сайн” гэсэн зүйлээр нүдээ таглуулж сохордог. Ийм болохоор дээрх үг үүссэн гэлтэй.
“Муу” зүйлийг нь хараад байвал яаж дурлах юм бэ?! гэж сөргөх хүн гарч ирж магадгүй. Тэр таны түмэн зөв. Гэхдээ хоёр хүн хоёул өөрийн “муу” талыг мэддэг бөгөөд харилцан бие биенийхээ “муу”-г хүлээн зөвшөөрч байгаа эсэхийг “шалгаж” үзэх нь хамгийн чухал юм. Өөрөөр хэлбэл өмнөх сэдэв дээр дурдсан мөсөн уулаа харилцан сайтар ойлголцож, мэдэлцэх хэрэгтэй гэсэн үг. Ингэж чадвал нөгөө цөөн тооны хэдэн хүмүүсийн ярьдаг “Мөнхийн хайр гэж байдаг юм. Олдвол битгий алдаарай!” гэдэгтэй л учрах байх. Хэрэв ингэж мэдэлцэхгүй бол “Титаник” кино шиг л төгсгөл таныг хүлээнэ. Титаник усан онгоц орой нь үзэгдэх мөсөн уулын далд хэсгийг мөргөөд живсэн түүхтэй. Ийм сүйрэл ялангуяа эмэгтэйчүүдэд тулгарах аюултай тул тун болгоомжтой, боловсролтой байх шаардлагатай. Мөн мөсөн уул нь тухайн хүнээс гадна түүний эргэн тойрны хүмүүс, эцэг эх, найз нөхөд, хамаатан саданг багтаасан байдгийг анхаарууштай!
Нөгөө талаас, зэрэг оршин байдаг сайн болон муу гэх зүйл нь хүмүүсийн хувьд харилцан адилгүй. Таны сайн гэж бодох зүйл бусад хүний хувьд муу зүйл байж болох магадлалтай. Өөрөөр хэлбэл, сайн муугаа мэдэлцэх гэдэг нь, тухайн хүмүүсийн хувьд харилцан адилгүй бөгөөд юуг үнэ цэнэтэй, юуг үнэ цэнэгүй гэж үздэг вэ гэдэг ойлголттой холбогдож байгаа юм. Ажил хэрэг дээр таны хамтран ажиллаж байгаа хүний хувьд таны хэрэгтэй, үнэ цэнэтэй гэж хийсэн зүйл тань ямар ч үнэ цэнэгүй цагийн гарз болж болох талтай. Тиймд эсрэг, хамтран ажиллаж байгаа хүнийхээ мөсөн уулын доод хэсэг, “ялгадас” болон “ариун цагаан” тал нь юу болохыг сайтар тандан судлаж, хамтран ажиллахгүй бол ажил дээр титаник хөлгийн жишээ давтагдана.
Би сүүлийн таван жилийн хугацаанд Монголдоо ажиллалаа. Энд ярьж байгаа сэдэвтэй холбоотойгоор нэг ажигласан зүйл гэвэл нэгэндээ дургүй, таарамжгүй хэрнээ яг уулзаад ярилцахаараа жигтэйхэн найз нөхөд гээд, инээж ханиагаад, бэлэг сэлт солилцоод байдаг зүйл. Салж болохгүй садан төрөл биш, ажил төрлийн шууд ашиг сонирхол үгүй хэрнээ л стресстээд харицаад байгааг хараад ерөөсөө ойлгоогүй. Ганц гаргалгаа нь хэзээ нэгэн цагт хэрэг болно гэж бодоод л зууралдаад байгаа юм шиг санагдсан. Муу санаад, муухай аашилдаггүй юмаа гэхэд харилцах харилцааны хэлбэрээ өөрчлөөд аль, аль талдаа дарамт, стрессгүй амьдраад явахад болохоор газар. Мэдээж ажил төрлийн холбоотой үедээ эргээд уулзаад, ашиг сонирхлоо тодорхой болгоод явахад болохгүй гэх зүйл үгүй.
Би хүн дэлхий дээр танин мэдэх гэж ирсэн талаар дурдсан. “Хүний эрээн дотроо, могойн эрээн гаднаа” гэж, та бусдыг танин мэдэх явцад алдаа хийж, бие, сэтгэл санаагаараа хохирсон байж болох юм. Тэгвэл энэ хохирлыг яаж даван туулах вэ? Хорсол, үзэн ядалтаа тээгээд явах уу? Хэрэв тэгвэл хэн хохирох вэ? Та л сэтгэл санаа, эрүүл мэндээрээ хохирно. Нөгөө хүн тань аль хэдийн мартсан байж болох юм. Та гарсан үр дүнд тохируулан тухайн хүнд, тухайн үед нь тохирох хариуг барьсан байх. Цаашид харин адил алдааг дахин давтахгүй байхыг хичээж, ертөнцөд ийм “ялгадас” бас байдаг гэдгийг ойлгуулсанд нь талархан хүлээн авч чадвал өөрийгөө зовоохгүй, урагш тэмүүлэх эрч хүчтэй болох юм. Олон алдартай хүмүүс хэцүү байдалд орсны дараа ийм зүйлийг хийсэн байдаг, мөн шашинд ч нийтлэг нигүүлсэх сэтгэл гэдгээр номолсон байдаг. Үүнийг дадал болгож хэрэгжүүлэх гэдэг амаргүй. Гэхдээ өөрийгөө хайрлая, эрүүл байлгая гэвэл дэлхий дээр ирээд танд танин мэдэх боломж олгосонд нь талархах сэтгэлээр хүлээж авахыг хичээгээд үзээрэй. Мөн дахиж яг адил алдааг битгий давтаарай!
Хүний мөн чанар, дотоод бодол санааны талаар бас нэгэн жишээ хуваалцая. Миний бодлоор дотоод, гадаад, Ази, Европгүй 25 наснаас дээш хүмүүс ер нь бүгд адилхан. Тэдний үзэж, туулсан амьдрал, практик янз бүр, дурлаж, хайрлах, хайрлуулахыг хүсэн мөрөөднө, сониуч, шохоорхогч зан нь мөн л нас хамаарахгүй. Харин нас ахих тусам хүн өөрийгөө цэнзүүрдэх хандлагатай, итгэлгүй л болдог болохоос. Хүн төрөлхтөн бид бичиг цаасгүй байхад амьдрах ухааныг ахмад настай хүнээс сонсох, суралцах, эргээд түүний ачийг хариулж, өөрөө мөн тэр ухааныг түгээж, ачлуулж ирсэн. Ахмад үеэ хүндэтгэх, ачлах нь цаашид ч тодорхой хэмжээгээр үргэлжлэн явах хэдий ч насны ялгарлыг ахмад болон залуу үеийнхэн аль, аль тал нь эсэргүүцэх хандлагатай. Хөгшин хүн гэж дуудлаа гээд уурлах ч хүн бий. Бас нэг жишээ гэвэл 60 настай хүн 30 настай хүнтэй гэрлэх үзэгдэл энгийн болж ирж байна. Та эцэг, эх шигээ гэж бодож байгаа хүн танд сэтгэл алдарч байхыг үгүйсгэхгүй юм. Сонгодог жишээ гэвэл Францын одоогийн ерөнхийлөгч Макрон 29 насандаа 54 настай эмэгтэйтэй гэр бүл болж байв.
<Дараагийн бүлгүүд>
11. ЗАЛЬ УУ, СТРАТЕГИ УУ?
Монгол хэлний их тайлбар толь (www.mongoltoli.mn)-д стратеги гэдэг үг нь “1. Хэтийн бодлого, төлөвлөгөө; 2. Дайн байлдааныг удирдан явуулах арга ухаан” гэж тайлбарласан байна. Дайны үед зөвхөн энэ арга ухаан хэрэглэгдэхгүй бөгөөд нийгмийн дунд амьдарч байгаа та бидэнд ажлаа хурдан хийх, ахиж дэвших, ахуйгаа дээшлүүлж, орон байр, машин унаатай болох гэсэн зорилтуудыг биелүүлэхийн тулд стратеги-арга ухаан шаардагдана…
12. ЁС ЗҮЙГҮЙ МӨНГӨ ГЭМТ ХЭРЭГ, МӨНГӨГҮЙ ЁС ЗҮЙ ХООСОН НОМЛОЛ!
Лам багш, санаваартан өдөр бүр ном уншаад л байдаг. Дэлхий аль ч үед дайнтай, дүрвэгсэдтэй, цөөхөн баян, дийлэнх нь ядуустайгаа байсаар байна аа. Яагаад?!
“Ёс зүйгүй мөнгө гэмт хэрэг, мөнгөгүй ёс зүй хоосон номлол” гэдэг үгийг Ниномия Сонтокү (1787-1856) хэлсэн байдаг…
13. БИЕ ДААСАН БАЙДАЛ УУ, НИЙЛМЭЛ ЭНХТАЙВАН УУ?
“Бодисоос бүрдэх зүйлийг анализ хийж харах, бодисоос бусад зүйлст бие даасан байдлыг баримтал.” …
14. СУРАЛЦАХУЙ
ЮНЕСКО буюу НҮБ-ын Боловсрол, Шинжлэх ухаан, Соёлыг хариуцсан байгууллагаас гаргасан суралцахуйн талаарх судалгаа (two publishings: Learning to be; Rethinking education)-нд суралцахуйн 4 багана (the four pillars of learning – to know, to do, to be, and to live together) -ын талаар дурдсан байдаг. Үүнд, мэдэхийн тулд суралцахуй, хийж чаддаг болохын тулд суралцахуй, бие хүн болохын тулд суралцахуй, хамтран амьдрахын тулд суралцахуй гэсэн үндсэн дөрвөн суралцахуйн талаар дурдсан байдаг. Бид дээрх дөрвөн суурийг суралцах ёстой юм…Ингэхэд сайн багшийг та яаж тодорхойлох вэ?…
15. ӨӨРИЙН АВЬЯАС БИЛГИЙГ НЭЭХ НЬ
Бидний Монголчуудын хувьд өөрийн авьяас билгийг нээж, зөв мэргэжлээ сонгон, хийж буй зүйлдээ сэтгэл хангалуун, аз жаргалтай, амжилт олох гэдэг ойлголт хангалттай бус, эцэг эхчүүд хүүхдээ хэрхэн чиглүүлэх аргаа мэдэхгүй байна. Эцэг эхийн хувьд янз бүрийн дугуйлан, сургуульд “сайн, амжилттай, баян, аз жаргалтай” хүн болгох санаатай өгч “үзэж”, аргаа барахдаа зарим нь “лам”-даж байгаа байдалтай байна…
16. ХОЁР ХЭЛТЭН МОНГОЛ
Бидний дунд сүүлийн 100 гаруй жил хоёр хэлтэн хүмүүс амьдарсаар байгаа нь Казах хүмүүс юм. Тэд Казах хэл, Монгол хэлтэй. Мөн Монголчууд бараг бүх нийтээрээ 50 орчим жил Монгол, Орос хэлтэй байсан. Хэл нь хүний сэтгэлгээний хамгийн чухал үндэс суурь болж өгдөг. Ямар ч хэлэнд хамгийн чухал зүйл бол өгүүлбэрийн бүтэц, дүрэм. Тухайн хэлэнд хэрэглэгддэг үгс бол янз бүрийн хэлбэрээр, хажуу, зэргэлдээ улс, хүнээс суралцаж, холилдож, шинэчлэгдэж байдаг. Гол нь логик, дүрэм…
Илүү унших шаардлагатай бол уг номыг Интерном номын дэлгүүрээс авч үзэж болно.
