Учир шалтгааныг ялгаж салгах чадвар нь хүнийг бусад амьд биетээс ялгаж байдаг. Амьтад учир шалтгаанд үл захирагдах учир зөвхөн өөрийг нь өдөөсөн зүйлд хариу үйлдэл үзүүлдэг. Тэдэнд жинхэнэ бодол эсвэл эргэцүүлэл гэж байдаггүй. Харин хүмүүс, ялангуяа либерал аргаар боловсрол эзэмшсэн хүмүүс либерал байдлаар бодож, сэтгэж, ярьж зөвлөлдөх чадварт суралцсан байдаг. Зарим хүмүүс бодлогогүйгээр шууд хариу үйлдэл үзүүлдэг, энэ нь тэд оюун санаа, сэтгэх чадварыг сэргээж, учир шалтгааныг хайх, зөвлөлдөхийг сургадаг либерал сургалтын хөтөлбөрт хамрагдаж байгаагүйтэй холбоотой.
2020 онтой золгох мөчид Ерөнхийлөгчийн “тэтгэврийн зээл тэглэнэ” гэсэн дарстай хундага, УИХ-аар хууль болон батлагдаж “чимээгүй гамшгийн харанга” дэлдлээ. 1990 оны үеэс коммунист системийн орнууд үндсэн үзэл баримтлалаасаа татгалзан ихэнх нь либерал болоход, Монгол улсын нийгэм, улс төр, эдийн засаг либералчлагдаж, 1992 оны либерал Үндсэн хуулиараа үүнийгээ хуульчилсан юм. Сонгуулиас сонгуулийн хоорондох улс төрчдийн амлалт, асар их “үнэтэй” зүйлээ “үнэгүй” хэмээн бэлэн мөнгөөр худалддаг ард түмэн яагаад ийм байдалд орж буй учир шалтгааныг олж харах нь өнөөгийн бидний хариуцлага болоод байна. Үүний шалтгаан нь монголын нийгэм, улс төр, эдийн засаг либералчлагдаад 30 жил болсон ч боловсролын салбарын бодлого, сургалтын хөтөлбөр нь либерал үзэлд суурилж жинхэнэ утгаараа хөгжөөгүйтэй шууд холбоотой юм.
ЛИБЕРАЛ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР
Либерал боловсролын зорилго нь ардчилсан нийгмийн идэвхтэй оролцогч, хурдтай хөгжин өөрчлөгдөж буй өнөөгийн нийгэм, тодорхойгүй ирээдүйд зохицон амьдрах чадвартай иргэнийг төлөвшүүлэх юм. Либерал боловсролын гол цөм нь либерал хөтөлбөр. Хэдийгээр оройтсон ч дахиад 30 жилийн дараа өнөөгийн түүхийг давтахгүй шийдэл бол либерал хөтөлбөрийг хөгжүүлэхэд онцгойлон анхаарах юм.
Жон Дью 1899 онд хэвлүүлсэн “Сургууль болон Нийгэм” номондоо “хөтөлбөрийн төвд суралцагч байж, хичээл түүнд зориулагдах учиртай” гэдгийг онцолсон байдаг бол Чикагогийн Их Сургуулийн боловсрол болон байгалийн шинжлэх ухааны профессор Шваб өөрийн бүтээлдээ “хөтөлбөр бол онолын шинжлэх ухаан биш ёс суртахууны практик” гэж үзсэн байна.
Либерал хөтөлбөр нь тодорхой үзэл бодлыг тулган итгүүлж үнэмшүүлэхийн эсрэг юм. Энэ аргаар боловсрол эзэмшсэн хүмүүс хувийн үзэл бодлоо сайтар боловсруулж, түүнийгээ учир шалтгаан нь тодорхой, итгэл үнэмшил, үндэслэлээр батлан харуулж чаддаг. Мөн энэ хөтөлбөр нь хичээл агуулга сэдэвт анхаарахаас илүү суралцагчдад бие даасан байдал, эрх чөлөө хариуцлагыг олгож, ухаалаг эргэцүүлэл хийх, манлайлах чадвар эзэмших боломж олгодог. Энэ нь бусдын нөлөөнд шууд автах эсвэл зөвхөн материаллаг үзэлд хөтлөгдөхөөс сэргийлдэг гэсэн үг.
Платон “Бүгд Найрамдах” гэх бүтээлдээ учир шалтгааны хүчийг хамгийн сайнаар харуулж чадсан ба либерал хөтөлбөр бол хүүхэд, залуучуудад учир шалтгааныг ойлгох хувийн сахилга батыг бэхжүүлэх замаар “хүмүүсийн амьдрал дахь хамгийн хүчтэй зүйл нь аливаа зүйлийн учир шалтгааныг танин мэдэж, ухаарахад оршино” гэдгийг чухалчилсан байдаг.
ШИЙДЭЛ
Их дээд сургуулиудын сургалтын стандарт, мэргэжлийн хөтөлбөрийн агуулга, заах хичээлийг яам зөвшөөрөл олгож байсныг өөрчилж, 2014 онд дээд боловсролд хөтөлбөрт тавигдах нийтлэг шаардлагыг баталсан. Энэ шаардлагын дагуу хөтөлбөрөө боловсруулан тасралтгүй сайжруулж, сургуулийн захирал баталдаг болсон нь их дээд сургуулиудыг илүү бие даасан нээлттэй болгох буюу либералчлах зорилготой байсан. Мөн сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын цөм хөтөлбөр, Зөв Монгол хүүхэд, Авьяас, Ном хөтөлбөрийг сургууль, цэцэрлэг, орон нутагт, хүүхэд бүрийн давуу талд суурилан бие даасан, өөрийн шийдвэр, үйлдлийн үндэслэлийг сайтар тунгаах чадвартай, бодит байдал болон зорилгодоо төвлөрсөн хандлагатай иргэн төлөвшүүлэх зорилготой хэрэгжүүлсэн. Гэвч улс төрийн явцуу хүрээнээс хамаараад хэрэгжилт нь үндсэндээ зогсонги байдалд хүрээд байна.
Либерал хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх эхний алхам бол арга зүйн хувьд суралцагч үзэх хичээлийнхээ агуулгатай урьдчилан танилцсан байх нөхцөл юм. Багш нар хичээлийн хөтөлбөрийг суралцагчдад сэдэв бүрээр нь уншиж танилцах эх сурвалж ном зүйн хамт танилцуулж, тэдний гарт хүргэх учиртай. Суралцагч өөрийн санаа бодлоо илэрхийлэх, үнэлэлт дүгнэлт хийх баримжаатай болж, багш, суралцагчийн харилцан идэвхтэй ажиллах арга зүйг нэвтрүүлснээр багш “бүхнийг мэдэгч, шийдэгч” субъект байх бус чиглүүлэгч болсноор тэднийг задлан шинжлэх арга барилд суралцах боломж олгодог. Ингэснээр суралцагчид харилцан бие биенээсээ суралцах, хөгжих нөхцөл бүрдэж багш тэдний үзэл бодлыг шаардлагатай тохиолдолд залруулан, чиглүүлнэ. Энэ арга зүйн нэг хэлбэрийг хэрэгжүүлэхэд л суралцагчдын идэвх, оролцоо, суралцах соёл, арга барилд маш олон талын эерэг дүр төрх бий болно.
Бизнесийн байгууллагууд шинээр орох ажилтандаа дараах шалгуурыг тавьж байна.
Economist intelligence unit survey (2014)
Боловсролын салбарын чанар, хөгжил бол нэг цэгт хүрэх тухай ойлголт бус, ямар нэг том аз, гайхамшиг тохиолдож нэг үйлдлээр бүхнийг шийдэх боломжгүй, тууштай хичээл чармайлт, хамтын ажиллагааны тасралтгүй үйл явц юм. Тиймээс олон нийт боловсролын салбараас богино хугацаанд их үр дүн шаардах тусам улс төрчдийн шийдэл судалгаагүй, аргацаасан, түр зуурын үйлдэлд төвлөрсөөр өдийг хүрсэн. 2020 оны сонгуульд боловсролын чанарыг байшин барилга бус боловсролын байгууллагыг улс төрөөс хараат бусаар ажиллах, либерал хөтөлбөрийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх боломж олгоно гэсэн үзэл санаа бодит төлөвлөгөөтэй, чадвартай хүний нөөцийн багтай улс төрийн намыг сонгох хэрэгтэй байна.
2020 оны 1-р сар