Онцгой байдал тогтоож, “Утаанбаатар”-ын агаарын гамшгийг цагаан сар гэхэд бууруулахгүй бол Их Хурлыг өөрийг нь тараах тухай ширүүн лүндэнг шинэ Ерөнхийлөгч шинэ он гармагц буулгасан, Д. Жаргалсайхан, Дефакто Газет №29. Энэхүү нийтлэлээр УИХ-ыг тараах Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэлтэй холбоотой хуулийн заалтыг товч танилцуулж, өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлье.
Хуулийн зохицуулалт
Монгол Улсын Үндсэн Хууль, Улсын Их Хурлын тухай хуулиудад холбогдох алхмуудыг нарийн зааж өгчээ. Улсын Их Хурлын сонгуулийг ээлжит хугацаанаас өмнө хийх боломжийг нээж, УИХ өөрөө тарах санаачлагыг Ерөнхийлөгч гаргаж болно. Үүний тулд Ерөнхийлөгч эхлээд УИХ-ын даргатай зөвшилцөнө. УИХ-ын дарга санаачлагыг дэмжвэл УИХ-ыг хугацаанаас өмнө тараах тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн барина. Тогтоолын төслийг УИХ-ын нийт гишүүний гуравны хоёроос доошгүй нь дэмжсэн бол УИХ өөрөө тарах тухай шийдвэр гарна. УИХ тарах үндэслэл нь УИХ бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй бодит нөхцөл байдал үүссэн байх явдал юм.
Үзэл бодол
Монгол Ардын Нам нь УИХ-ын нийт 76 суудлаас үнэмлэхүй олонх буюу 65 суудлыг авч Улсын Их Хурал, Засгийн газрыг 2016 оны 6-р сараас эхэлж хянаж байгаа билээ. Төрийн эрх мэдлийн харилцаанд 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль өөрчлөлт оруулсан. Хэдийгээр Ардчилсан нам нь УИХ-д ердөө 9 суудалтай боловч тус намын нэр дэвшигч Х. Баттулга Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялалт байгуулсан. Монгол Улсад Ерөнхийлөгч нь Засгийн газрын үйл ажиллагаанд чиглэл өгч, үйл ажиллагаанд нь жинтэй нөлөөлдөг боловч Засгийн Газрыг тэргүүлдэггүй, үйл ажиллагааных нь төлөө Их Хурал болон сонгогчдын өмнө хариуцлага хүлээдэггүй. Чингэхдээ Ерөнхийлөгч нь Шүүх засаглалын дефакто дарга бөгөөд прокурор, авлигатай тэмцэх, батлан хамгаалах, тагнуулын байгууллагуудад холбогдох эрх мэдэлтэй.
Ерөнхийлөгч нь ард түмнээс шууд сонгогддог. Тэрээр монголын бүх ард түмнээс шууд эрх олж авсан энэ улсын цорын ганц удирдагч юм. Засгийн Газрын тэргүүн болох Ерөнхий сайд нь ард түмнээс шууд бус, харин Их Хурлаас томилогддог тул Ерөнхийлөгч нь Ерөнхий сайдтай харьцуулбал бүх ард түмний дэмжлэгийг авах илүү их чадвартай, ард түмний дунд илүү их нөлөөтэй. Ард түмнээс шууд сонгогдож олж авсан энэхүү бодит эрх мэдэл нь шүүх засаглал болон бусад холбогдох хууль хэрэгжүүлэх, батлан хамгаалах эрх мэдлүүдтэй хослож, Ерөнхийлөгчид өөрийн сонгуулийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, улс төрийн ашиг сонирхлоо Засгийн газар болон УИХ-тай харилцахдаа гүйцэлдүүлэх боломжтой хэлэлцээний хүчтэй талын байр суурийг өгдөг.
Ерөнхийлөгч УИХ-ыг тараахыг шаардсан шаардлага нь монголын ардчиллын хувьд шинэ практик. Энэ нь одоогийн тогтолцоонд эрсдэл өндөртэй алхам юм. Ерөнхийлөгчийн өөрийнх нь нам УИХ-д есхөн суудалтай тул тэрээр УИХ-ын үнэмлэхүй олонхыг хянаж байгаа МАН-тай харилцахдаа бодит амьдрал дээр хүчин мөхөсдөж байгаагийн илрэл байж болох юм. МАН УИХ-ын үнэмлэхүй олонхыг хянаж байгаа энэ үед Ерөнхийлөгч хуулийн дагуу УИХ-ыг тараах санаачлага гаргах эрхтэй ч тэрээр УИХ-ын дэмжлэгийг авч чадахгүй нь ойлгомжтой юм.
Ерөнхийлөгчийн шаардлага нь хуралдаа ирдэггүй, ажлаа хийдэггүй гэж шүүмжлүүлдэг УИХ-ын барцдыг арилгах бус харин энэ улсад балаг тарих эрсдэлтэй юм. Бүх ард түмнээс шууд сонгогдсон удирдагчийн үг, үйлдэл бүр нь жирийн ардын оюун санаанд хүчтэй ул мөрөө үлдээдэг. УИХ-ыг тараах тухай Ерөнхийлөгч энэ цагт дуугарч байгаа нь ард иргэд, үүний дотор Ерөнхийлөгчийн шүтэн бишрэгчид, халуун дэмжигчдийг УИХ-ын эсрэг турхирах сэтгэл зүйн хөрсийг тавьж байна.
МУ бол ардчилсан Үндсэн хуультай улс. Энэхүү ардчилсан Үндсэн хууль болон дэлхий даяарх ардчиллын нийтлэг загварын дагуу “Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй” бодит нөхцөл байдал бий болсон бол УИХ өөрөө тарах шийдвэр гаргах үйл явцыг эхлүүлэх учиртай. Үүнд УИХ-д олонх бүрэлдэх боломжгүй болсон үеийг ойлгоно. УИХ-д үнэмлэхүй олонх байгаа үед Ерөнхийлөгч УИХ-ыг тараах тухай мэдэгдэл хийж байгаа нь төрийн барцдыг арилгах бус, түмэн олны эв нэгдэлд балаг тарих эрсдэлтэй.
Алс ирээдүйдээ олонх бүрэлдүүлэх чадвартай УИХ-ын эсрэг бүх ард түмнээс сонгогдсон Ерөнхийлөгч ард иргэдийн нэг хэсгийн “цусыг хөөргөх” боломжтой энэ мэт мэдэгдэл хийх боломжгүй байхаар тогтолцоогоо шинэчлэх шаардлагатай, Д.Уянга, Дефакто Газет № 10. УИХ-ын олонхын дэмжлэгийг авах бодит боломжгүй, УИХ-ын цөөнх болох намын хүнд шүүх эрх мэдэл, прокурор, авлигатай тэмцэх, батлан хамгаалах, тагнуулын албанд холбогдох эрх мэдэл хуулиар өгч байгаа нь ХБНГУ-ын өнгөрсөн түүхийг сануулах нэг шалтгаан болж байна. Засгийн газраа байн байн унагааж, улмаар эмх замбараагүй байдал нь дарангуйллаар эргэж, ардчилсан Үндсэн хуульт тогтолцоо нь нуран унасан Германы Ваймарын Үндсэн хуулийн нэг алдаа нь Ерөнхийлөгч, Канцлер, Парламентын “гурвалжин тогтолцоо” байсан юм.
2018.01.26