Улс орон бүр үсрэнгүй хөгжих, хорвоо дээрх бүх төрлийн баялаг, эрх мэдлээс хувь хүртэх сонирхолтой байдаг. Олон улсын зах зээл дээр өөртөө хамгийн ашигтай байршил олж авах, түүнээ хадгалж бэхжүүлэх, олз ашгаа өсгөх сонирхлыг тухайн улсын бизнесийн төлөөлөл хэрэгжүүлдэг. Ингэхийн тулд Монгол шиг хөгжиж буй орон өөрийнхөө байгалийн баялаг их, эсвэл ажиллах хүчний зардал хямд зэрэг харьцангуй давуу талаараа түрий барих биш, өрсөлдөхүйц давуу талтай байх ёстой.
Хамгийн сайн хийж чадах зүйлээ улам бүр чанаржуулж, дотоодын зах зээл дээрээ өндөр эрэлттэй болгоод гадаадын зах зээл дээр гаргах тухай Монголын компаниуд, бизнесийн холбоод ярилцах боллоо. Хөнгөн, хүнс, аялал жуулчлал, уул уурхайн туслах үйлчилгээ, мэдээлэл технологийн салбарт өрсөлдөх чадвартай болохуйц Монгол брэнд төрүүлэх тухай саяхан болсон Эдийн засгийн форумаар хэлэлцэв.
Энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд эрчим хүч, зам зэрэг хатуу дэд бүтцийн олон асуудлыг шийдвэрлэх хүч хөрөнгө шаардлагатай ч түүнтэй зэрэгцээд хувь хүн, компаниуд, нийгэм бүхэлдээ тодорхой зан чанарыг агуулсан байх эерэг өөрчлөлтийг бүрдүүлэх зөөлөн дэд бүтцийг бүтээх ёстой. Монголчууд бид хувь хүн, нийгэм улс төрийн амьдралдаа дараах таван чадварыг бүрдүүлэх ёстой болсныг цаг үе шаардаж байна.
НЭГ. МЭДЭЭЛЛИЙН ЧӨЛӨӨТ УРСГАЛЫГ БҮРДҮҮЛЭХ
Эдийн засаг, нийгмийн амьдралын үр өгөөжид цагаа олсон, тоо баримттай, тодорхой судалгаатай дүгнэлт мэдээлэл амин чухал. Сайн чанарын мэдээлэл хүртээмжтэй байх, иргэд нь мэдээллийн чанарын сайн, мууг ялгах чадвартай болох хүртэл тухайн оронд мэдээллийн урсгал чөлөөт биш, хязгаарлалттай байна гэж үздэг.
Энэ бол мэдээлэл чөлөөтэй, ил тод байх, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчид аль нэг улс төрийн хүчнээс хараат бус байхаас өргөн хүрээтэй асуудал юм. Цэгцтэй, шударга мэдээлэл нийгмийн субъект бүрийн ажлын төлөвлөлтөд эерэг нөлөөтэйгөөс гадна тухайн нийгмийн мэдлэгийн санг арвижуулан баяжуулдаг. Сайн, чанартай мэдээлэл холбогдох бүх этгээдэд нэг зэрэг хүрэх (мэдээллийн тэгш хэмийг бүрдүүлэх) нь эдийн засгийн чөлөөт зах зээлийн үндсэн нөхцөлийг хангадаг.
Хөрөнгийн зах зээл дээр гэхэд л хувьцааны үнэд нөлөөлж болохуйц мэдээллийг албан ёсоор нийтэд зарлахаас өмнө ямар нэг байдлаар олж авч, өөрийнхөө хувьцааг зарсан, эсвэл нэмж хувьцаа авсан бол эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг.
Америкийн бизнесийн од, гэр ахуйн барааны брэнд болсон Мария Стюар хэмээх эмэгтэйд нэгэн компанийн гүйцэтгэх захирлын туслах чухал шийдвэрийн тухай утсаар дуулгасны дараа хувьцаагаа маш хурдан зарж “Дотор худалдаа” (insider trading) хийсэн учир зургаан сар шоронд суусан юм. Хувьцааны үнэ гурав дахин унахаас өмнө бусдаас давуу эрх эдэлсний төлөө түүнийг тэгж шийтгэсэн хэрэг. Гэтэл Монголд өөрийн бизнесийн салбарын сайд, дарга нар болчихдог болохоор мэдээллийн тэгш хэм, чанарыг хангахад нэн бэрхшээлтэй байна.
ХОЁР. ХУВИЙН БОЛОН ХАМТЫН ҮЙЛДЛИЙНХЭЭ ТӨЛӨӨ ХАРИУЦЛАГА ХҮЛЭЭХ
Хувь хүмүүс, эсвэл тухайн нийгмийн соёл нь гаргасан алдаа дутагдлаа хүлээн зөвшөөрч, хариуцлага хүлээж чадахгүй бол алдаа дутагдал гаргасан тэр үйлдлээ давтах болно.
Судалгаа, дүгнэлтэд богино хугацаа зарцуулсан, хангалттай мэдлэг, мэдээлэл хуримтлуулаагүйн улмаас эрх ашгийн зөрчилдөөнтэй шийдвэр гаргасны дараа алдаагаа дахин давтахгүйн тулд алдаа гаргасан бүх шалтгааныг арилгаж, хариуцлага тооцохын оронд бид бүх зүйлийг цоо шинээр хийхийг хичээсээр байна. Жишээ нь, Хятадын “Чалко” компанитай хийсэн гэрээ. Хамтарсан Засгийн газрын хоёр нам сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх мөнгө олохын тулд чанар муутай гэрээ хийсэн. Тэд 250 сая долларыг Хүний хөгжлийн сангаар дамжуулан иргэдэд тарааж, Тавантолгойн том ажлыг олон жилээр хойшлуулсан боловч хэнтэй ч, ямар ч хариуцлага тооцож чадахгүй байгаа учир дахиад давтахгүй гэсэн баталгаа алга.
ГУРАВ. НИЙГМИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦӨМ НЬ ХАМААТАН САДНЫ ХОЛБОО, ЯМАР НЭГЭН БҮЛЭГЛЭЛЭЭС АНГИД БАЙХ
Хамаатан болон аль нэг бүлэглэл давамгайлсан нийгэмд хамгийн шилдэг эрэгтэй болон эмэгтэйг ажилд авах боломжгүй. Түүнчлэн нийтийн засаглалд хамгийн шилдэг төлөөлөгчийг сонгож чаддаггүй. Гэрээ хэлцлийг заавал биелүүлэх, гүйцэтгэх ёстой үүрэг гэж үздэггүй.
Монголын нийгэм, улс төр, бизнесийн тодорхой салбарыг Нутгийн зөвлөл гэдэг институц одоог хүртэл удирдаж байна. Хувийн компаниудыг үүсгэн байгуулагч эзэн нь өөрөө удирдаж, залгамжлах менежментийн институцийг бэлдэж чадахгүй байна. Төр засаг солигдох бүрт тухайн салбарын шинэ удирдлагуудын хамаатан садан, нутаг орныхон, бизнесийн холбоотнууд нийтийн албанд олноороо орж байна.
ДӨРӨВ. БОЛОВСРОЛЫН ҮНЭЛЭМЖИЙГ ӨСГӨХ
Дээд боловсролын үнэлэмж нь тухайн нийгмийн зүгээс мэдлэгт, сүсэг бишрэл ба танин мэдэхүйд, хувь хүний нийгмийн байр суурийг тодорхойлоход яаж хандаж байгааг илэрхийлдэг.
Монголчууд бид боловсролыг сайн хүн болгох талаас нь биш, сайн мэдлэгтэй хүн болгох талаас нь илүү харж, ойлгодог. Монголын их, дээд сургуулиудыг төгссөн мэргэжилтнүүд зах зээлийн шаардлагыг хангаж чадахгүйгээр олон жил болж байна. Боломжтой айл бүр үр хүүхдээ гадаадын дээд сургуульд явуулахыг хичээж байна.
Нийгмийн мэдлэг, боловсрол доогуур учир далдыг хардаг янз бүрийн ид шидтэнүүд, зөгнөгчид, бөөгийн тоо жилээс жилд өссөөр байгаа. Үр дүнд нь хувь заяагаа өөртөө биш, хэн нэгэнд даатгачихсан иргэд улам олон болж байна. Хувь хүний нийгмийн байр суурь суларч байгаа учир хар тамхи хэрэглэх, далдын хүчинд итгэх зэрэг сөрөг үйлдэл газар авсаар.
ТАВ. ХӨДӨЛМӨРИЙГ ЭРХЭМЛЭН ХҮНДЛЭХ
Хөдөлмөрийг хүндлэх ёс зүй нь байгалийн баялаггүй байх, эсвэл газар зүйн байрлалын сул талыг нөхөж чаддаг. Ажил хөдөлмөрөө үнэлж хүндлэх, зөвхөн хөдөлмөр сайн сайхан бүхнийг бий болгодог ёсзүй, соёлыг бид бүрдүүлж чадахгүй байна. Танил тал харах, аль нэг улс төрийн хүчнийг бараадаж албан тушаалд очих, ямар ч үнэ цэнэ бүтээгээгүй атлаа өндөр орлоготой болох явдал газар авсан учир хөдөлмөрийн үнэлэмж унаж байна.
Дээрх таван чадварыг бүрдүүлэхийн төлөө олон нийтийн санал бодлыг бүрдүүлж байгаа хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслүүд анхаарч ажиллах цаг болжээ.
2013.03.27