Монголчууд бидэнд хэчнээн мөнгө хэрэгтэй вэ?
Гуравны нэг нь хоногийн хоолоо арай чүү залгуулж суугаа монголчууд хотлоороо баян чинээлэг амьдрахад юуны түрүүнд хүн бүр хөдөлмөр эрхэлж, ямар нэг үнэт зүйл бүтээх шаардлагатай бөгөөд тэр нөхцөлийг бүрдүүлэхийн тулд эдийн засгаа төрөлжүүлэн хөгжүүлэхээс өөр гарц үгүй.
Төрөлжүүлэн хөгжүүлэх гэдэгт монголчуудын бүтээсэн тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ дэлхийн зах зээлд эрэлт хэрэгцээтэй болохыг хэлнэ. Түүнд нь мах, ноолуур, аялал жуулчлал, мэдээлэл ба харилцаа холбоо, уул уурхайн туслах үйлчилгээ зэрэг таван бизнес орох боломж хамгийн өндөр байгааг Харвардын их сургуулийн судлаачид 2010 онд тогтоожээ.
Бидний эхний даваа бол зах зээлийн хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чадахгүй байгаа боловсон хүчин болон дэд бүтцийн хоцрогдол. Бид хоёр хөршөө холбосон тээврийн зангилаа болон аймгуудаа холбосон хатуу хучилттай замтай болж, цахилгаан, дулааны шинэ эх үүсвэр, дамжуулж түгээх сүлжээ зэрэг суурь дэд бүтцэд хөрөнгө оруулалт хийх ёстой. Суурь дэд бүтцийг барьж байгуулахад ирэх таван жилд 24 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатайг Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвөөс “МаКинзий” компанитай хамтран гаргасан тайланд дурджээ.
Энэ их хөрөнгийг хаанаас босгох вэ?
Энэ оны гуравдугаар улирлын эцсээр Монголын арилжааны банкуудын хадгаламж өмнөх оны мөн үеэс 25 хувь өсөж 4.6 их наяд төгрөгт хүрсэн нь нэг доллар 1400 төг болчихоод байгаагаар тооцоход 3.2 тэрбум ам.дол гэсэн үг. Банкуудын зээл 37 хувь өсөж 6.9 их наяд төг буюу 5.0 тэрбум ам.дол болов. Банкны салбарын нийт актив 5.7 тэрбум ам.долларт хүрэв. Банкны бүх хөрөнгө нэг жилээс богино хугацаатай учир багахан хэсэг нь дэд бүтцийн салбарт орно.
ДНБ-ийхээ хагасаас их зарлагатай Монгол Улсын төсөв 2013 онд 5.0 тэрбум ам.дол болох бөгөөд түүнээс 1.2 тэрбум ам.доллараар нь хөрөнгө оруулалт хийж чадах, эсэх тухай эдүгээ хэлэлцэж байна. Улсын бүх хөрөнгө оруулалт бүгдээрээ суурь дэд бүтцэд ордоггүй, нөгөөтэйгүүр эмнэлэг, сургууль зэрэг нийгмийн дэд бүтэц рүү ихэнх нь явна. Банк болон төсвөөс 10 тэрбум долларыг нь босгоно гэвэл үлдэх 14 тэрбумыг хаанаас олох вэ? Тодорхой хэсгийг олон улсын хөгжлийн банкууд, гадаадын засгийн газруудаас хөнгөлөлттэй зээлээр авах боломжтой боловч хангалттай биш.
Хөрөнгө босгох дараалал гэж бий. Эхлээд өөрийнхөө хөрөнгөөр, дараа нь бусдаас зээлэх, эцэст нь хувьцаагаа борлуулж буюу бизнестээ оруулах замаар хөрөнгө босгодог. Босгох хөрөнгийн хэмжээ ч энэ эрэмбээр, геометрийн прогрессоор өсдөг. Үүнийг санхүүгийн ертөнц “мөнгө тонших дараалал” гэж нэрлэдэг. Нэгэнт өөртөө бэлэн мөнгөгүй учир Монгол Улсад дутаж буй хөрөнгөө үндэсний болон гадаадын хөрөнгө оруулагчдаас зээлэх дараачийн сонголтыг хийж байна. Монголын төрийн компанийн хувьцааг гадаадад байтугай дотоодод гаргасан ч өнөөгийн байдлаар хөрөнгө орж ирнэ гэх итгэлгүй. Улсын бараг бүх аж ахуйн газрууд алдагдалтай ажилладаг ч шинэ Засаг гарахаараа өөрийн хүнээ тавихаас өөр юу ч өөр болдоггүй.
Гадаадын хөрөнгийн зах зээлээс зээлбэл харьцангуй урт хугацаатай, дотоодын зах зээлээс авснаас хямдхан боловч, бас л өндөр хүүтэй. Угаасаа үнэгүй мөнгө гэж байдаггүй, харин ийм мөнгө байдаг гэж эндүүрдэгчид л байдаг. “Нью Йоркт үнэгүй хоол байхгүй” гэдэг санхүүгийн сул хэллэг ч бий.
Манай “Шинэчлэлийн” Засгийн газарт таван тэрбум долларын бонд гаргах замаар зээл авах, харин төлбөрийг нь дараа дараагийн 4-5 Засгийн газар дамжуулан барагдуулах зөвшөөрлийг Улсын Их Хурлаас өгөөд сар боллоо. Сайд нар ондоо багтааж 1.5-ыг нь борлуулж мөнгө босгохоор ханцуй шамлан ороод байна. Дэд бүтцээ хөгжүүлэхэд энэ бонд хэрэгтэй ч бондын орлогоо зориулалтаар нь биш, урсгал зардлаа нөхөх, нийгмийн асуудлыг шийдэхэд ашиглах магадлал улс оронд бий болж байна.
Зээл авахад тавих шаардлага
Зээл авахад юу шаардлагатай вэ гэдэг асуулт монгол хүн бүрт цус нь хөөрөх хэмжээний танил, яагаад гэвэл арилжааны банкуудын бүх нөхцөлийг хангана гэдэг хүнд даваа. Барьцаалах хөрөнгө заавал байх ёстой. Түүнийг нь банк өөрөө үнэлээд 70 хувьтай нь тэнцэх мөнгө л олгоно. Барьцаагүй, ялангуяа урьд өмнө нь зээлээ цагт нь төлж байгаагүй бол танд зээл өгөхгүй. Хэрвээ өгвөл зээлийн хүү ямар өндөр байдаг билээ дээ?
Муу мэдээ юу вэ гэхээр Засгийн газар ч гэсэн гадаад, дотоодын хувийн хэвшлээс зээл авахын тулд бас төсөөтэй нөхцөлийг хангах ёстой. Яагаад гэвэл гадаадын хөрөнгө оруулагчийн цаана, ялангуяа олон тэрбум хөрөнгө зээлдүүлж чадах том байгууллагуудын ард хэдэн зуун мянган хүний хувийн хөрөнгө, тэтгэврийн сангийн мөнгө байдаг юм.
Барьцааны хувьд Монгол Улс газрын дороо асар их баялагтайг тэд мэдэж буй. Харин Монголын Засгийн газар аль хэр найдвартай бэ? Эдийн засгийнхаа нийт хэмжээтэй адил хэмжээний зээл авчихаад цагтаа төлж чадах болов уу? Энэ мөнгөө юунд, яаж ашиглах бол гэсэн олон асуулт зээлдэгчдийн өмнө тулгараад байна. Эдгээр асуултуудад хариулах зорилготой ээлжит уулзалт Хонконгод өнгөрсөн долоо хоногт боллоо. Монголд хөрөнгө оруулах тухай гадаадад болдог хамгийн том энэ уулзалтад 350 гаруй төлөөлөгч оролцож Монголын бизнес, хөрөнгө оруулалтын боломж, улс төр, эдийн засгийн байдлын тухай дэлгэрэнгүй хэлэлцэв. Энэ уулзалт гагцхүү уул уурхай бус бусад салбарууд, түүний дотор үл хөдлөх хөрөнгө, даатгал, санхүүгийн зах зээлийн асуудлаар болсон нь анхаарал татав.
Монголын хамгийн том төслүүдийн явцыг удирдлагууд нь танилцуулсан. Монголын өнөөгийн бодит байдлыг “Нэг алхам урагш, хоёр алхам хойш” ухардаг танготой зүйрлэж хэлсэн Монголд үл хөдлөх хөрөнгийн компани эрхэлдэг Крис Грубений үгийг “Өмнөд Хятадын өглөөний шуудан” сонин маргааш нь иш татжээ. Монголын үл хөдлөх хөрөнгийн зах дээр тансаг зэрэглэлийн орон сууц барихын оронд дундаж орлоготой иргэдийн орон сууц, машины зогсоол, агуулах зэрэг барилга байгууламж босгоход хөрөнгө оруулах цаг ирснийг тодорхой компаниуд танилцуулав. “Та бодитой бизнес хийж, бодитой үнэт зүйл бүтээж, монгол түншээ хүндэлж чадвал Монгол бол амжилтын орон” гэж уул уурхайн салбарт томоохон хөрөнгө оруулж байгаа “Гарисон” компанийн захирал Мат Вууд хэлсэн юм.
Засгийн газрыг төлөөлж Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд О.Чулуунбат оролцож, нүүрсний экспорт ирэх 5-10 сарын хугацаанд сэргэнэ гэлээ. Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор, шинэ төмөр замын тухай ч холбогдох байгууллагууд ярив. Дотоодын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил болон олон жил хүлээгдэж байгаа үнэт цаасны шинэ хуулийн тухай гаднынхан асууж байлаа. Монголбанкны ерөнхийлөгч Н.Золжаргал яагаад 17 хувь өсөөд байгаа эдийн засагтай орны зэрэглэлийг “Стандарт ба Пуурс” бууруулсанд гайхаж байгаагаа хэллээ.
Дүгнэж хэлбэл гадаадын хөрөнгийн зах зээл Монголыг тогтон, ажиглан харж байна. Монгол Улсын засгийн газар бондын орлогыг зориулалтын дагуу ашиглаж, том бүтээн байгуулалтын зөвхөн дэд бүтцийг тавьж, үйлдвэр объектуудыг гадаадын болон дотоодын хувийн хөрөнгө оруулагч нараар бариулж чадвал улсын хөгжлийн цоо шинэ үе эхэлж, иргэдийн амьдрал үсрэнгүй өсөх болно. Харин Засгийн газар шинэ үйлдвэрүүдийг өөрөө бариад ажиллуулна, холбогдох бүх эрсдэлийг нь үүрнэ гэвэл монголчууд бид итгэхгүй. Монгол Улс бонд гаргаснаар дэлхийн санхүүгийн далайд өөрийн хөлөг онгоцоо гаргаж буй гэсэн үг. Шинэ хөлгөө анхны аялалд гаргахдаа оргилуун дарсыг их биед нь савж хагалдаг сайхан ёслолыг монголчууд ашдын бэлгээрээ дагаж байна. Хөлөг минь аян замдаа сайн яваарай, арвин их олз омогтой ирээрэй.
2012.11.07