Монголчууд бид хорин жилийн өмнө юутай байлаа? Одоо юутай болсноо нэг сайн хар даа. Эдэлж хэрэглэж байгаа эд хөрөнгөө, унаа тэргээ, дэлгүүрийн лангуун дээрх бараануудаа хар. Нийслэл хотод сүндэрлэн боссон олон зуун шинэ байшингууд, үйлдвэр, сургууль, үйлчилгээ зоогийн газруудыг хар. Энэ улс ийм сайхан хөрөнгөтэй, монгол хэрэглэгч бараа, үйлчилгээний ийм өргөн сонголттой байгаагүй. Тэгвэл энэ бүхнийг хэн бий болгосон юм бэ? Монголчуудын ихэнх нь ямар хэвшилд ажиллаж байна вэ? Хувийн хэвшилд.
Тэгвэл төр засаг юу бүтээсэн юм бэ? Хувийн өмч байх ёсгүй, зөвхөн нийгмийн өмч байдаг гэсэн үл гүйцэлдэх үзэл бодол нь бүрэн дампуурсан коммунист системийг монголчууд бид өөрчилж улс төрийн ардчилал, зах зээлийн эдийн засгийг бүрдүүлэх замаар явсаар 20 жил болж байна. Гэсэн хэрнээ гагцхүү хувийн хэвшил л улс орны эдийн засгийн гол хөдөлгүүр болохыг Монголын төр засаг одоог хүртэл бүрэн дүүрэн хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байна. Монгол Улсын төр засаг үнэ цэнийг бүтээж буй хувийн хэвшлээ аман дээрээ дэмжинэ гэдэг ч ачир дээрээ хавчин шахах боллоо.
Төр засаг хувийн хэвшлийн хийж чадахгүй зүйлд л оролцох ёстой байтал эрх мэдэл, мэдээллийн давуу талаа ашиглан тодорхой салбарт хувийнхаа болон холбоотой бизнестээ давуу эрх олгох, улсын тендерт ялуулах, төрийн өмчит компаниудад бараа үйлчилгээг нь шахах мэтээр чөлөөт өрсөлдөөнийг устгаж, хээл хахуульд баригдчихаад байгаа нь төрийн бүтээл. Хамгийн сүүлчийн тод жишээ гэвэл шинэ Ерөнхий сайд баруун аймгуудаар хийсэн айлчлалынхаа үеэр очиж танилцсан томоохон төслүүдийн явц, санхүүжиж ирсэн арга хэлбэрүүд.
ТӨРИЙН ЖОНХУУ
Ардчиллын системийг ашиглан төр засгийн эрхийг атгаж байсан улс төрийн намын удирдлагууд нийтийн хөрөнгө, эрх ашгийг биш хувийнхаа болон өөрсдийн гар хөл бологчдын сонирхлыг илүүтэйгээр хамгаалж иржээ. Тэдний хорин жилийн турш хутгасан жонхууг цэвэрлэх ажлыг төрийн эрхэнд гарсан Ардчилсан Нам тэргүүтэй улс төрийн хүчнүүд эхлүүлж байгаа нь сайшаалтай. Гэвч энэ цэвэрлэгээг хийхдээ юуны өмнө гэм буруутай этгээдүүдтэй хариуцлага тооцохын оронд баялгийг бүтээгч хувийн хэвшил рүүгээ хавтгайруулан дайрах хандлага гаргаж байгаа нь анхаарал татаж байна.
Энэ хандлага сонгуулийн өмнөхөн Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг шинэчилснээр эхэлсэн. Уг нь гадаадын төрийн өмчийн компанийн эзлэх хувь хэмжээг хязгаарлах зорилготой байсан ч эцэст нь эрдэс баялгийн салбар дээр банк санхүү, мэдээлэл, харилцаа холбоог нэмж стратегийн болгон ангилаад, гадаадын аль ч компани 51-ээс илүү хувь эзэмших бол Засгийн газраас зөвшөөрөл авдаг болгосон.
Эдийн засгийг либералчлах, чөлөөт худалдааг хөгжүүлэн гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах чиглэлээр Монгол Улсын барьж ирсэн бодлогод огцом эргэлт хийсэн энэ хууль гарснаас хойш гадаадын хөрөнгө оруулалт үндсэндээ зогсов. “Гурав дахь хөршийн” хувийн буюу шууд хөрөнгө оруулалт зогссон нь дотоодын бизнест онцгой цохилт болж, төгрөгийн ханшид сөргөөр нөлөөлж байна.
Хотын өмнөх удирдлагуудын эмх замбараагүй олгосон газар, гол болон дэд замуудыг хааж бариулсан барилга, хашаанаас болон дэд бүтцийн дампуу төлөвлөлт, хэрэгжүүлэлтээс үүдэлтэй авто замын түгжрэлийг арилгах арга замыг хайхдаа хотын шинэ удирдлага хамгийн түрүүнд хувийн хэвшлийн хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулан, тодорхой өдрүүдэд тээврийн хэрэгслээ ашиглаж чадахгүйд хүргэсэн шийдвэр гаргасан нь зөвхөн дарангуйлагч засаглалтай оронд л авдаг арга хэмжээ.
Хувийн хэвшилд халдаж буй хамгийн сүүлчийн тод жишээ бол Нийслэлийн ИТХ-аас өнгөрсөн долоо хоногт хотын төвийг бүгдийг нь хамарсан 1300 га талбайд хувийн хэвшлийнхэн өөрийн эзэмшдэг байшин, газраа худалдахын тулд төрөөс зөвшөөрөл авдаг болгосон шийдвэр юм. Төр засгийн эрх баригчдын шууд оролцоотой хийгдсэн газрын наймааг зогсоохын тулд дүрэм журмын дагуу явж ирсэн дийлэнх олонхийг шийтгэж байгаа нь хувийн хөрөнгөд халдаж байгаа хэрэг мөн.
Хэзээ, яаж зөвшөөрөл өгч байх нь тодорхойгүй энэ журам бизнесийн чөлөөт урсгалыг зогсоож, ялангуяа хотын төвийн үндсэн хөрөнгийн бизнест хууль журмын дагуу оролцож буй гадаад, дотоодын олон компанийн хөрөнгийн удирдлагад хүчтэй цохилт боллоо. Хамгийн инээдтэй нь хотыг удирдах эрхийг тасралтгүй 20 жил барьж, хамаг жонхууг гардан зуурсан МАН-ынхан 1300 га талбайгаас бараг хоёр дахин их газрыг тусгай хяналтанд аваад зогсохгүй, бүх бизнесийг хянахыг шаардаж байлаа.
Хотын газрын наймааг өөгшүүлэн хөлжиж ирсэн дарга нартайгаа хариуцлага тооцож чадахгүй байж нийт иргэд, хувийн хэвшлийн хөрөнгө рүү хавтгайд нь дайрч байгааг юу гэж ойлгох вэ. Нөгөө талаас энэ шийдвэрийн төлөө хамгийн идэвхтэй дайраад байсан төлөөлөгчид гайгүй газар хаана байгааг мэдэж, төрийн нэрээр завших аргаа төлөвлөж байж ч магадгүй.
КАПИТАЛИЗМ
Капитализм хамгийн шилдэг нь биш ч хүн төрөлхтний туршиж үзсэн нийгмийн бүх тогтолцооноос хамгийн үр дүнтэй нь гэдгийг монголчуудын дийлэнх нь эдүгээ бүрэн ойлгож, хувийн хэвшлийг дэмждэг болжээ. Гэтэл төр засаг өмнөх алдааг засах нэрээр хувийн хэвшлийг “золиосны ямаа” болгон, зөвхөн хувийн хэвшлийн цөөн хэсгийн алдаанд нийгмийн анхаарлыг төвлөрүүлэх, тэднийг улам чанга шахаж, торгох, бүр ихээр зохицуулах, илүү их татвар ногдуулах хандлагатай боллоо.
Нийгмийн аюулгүй байдалд саад учруулж, хууль журам зөрчиж байгаа компани, хувь хүмүүс мэдээж бий. Тэдгээр гэмт хэрэгтнүүдийг хариуцлагад татахын оронд хувийн хэвшлийг бүхэлд нь шийтгэх арга хэмжээ аваад байвал эцсийн эцэст хэн нийгмийн баялгийг бүтээх юм бэ? Улс орон даяар бүтээн байгуулсан үйлдвэр, барилга байшингууд болон бусад үл хөдлөх хөрөнгө, та бүгдийг тав тухтай байлган эмчилж буй хувийн эмнэлгүүд, эм тариа, идэж байгаа талх, хүнсийг хэн бэлдэж, бүтээж, хүргэх юм бэ? Хэний бүтээсэн үнэ цэнээс татвар хурааж төр засгийн тансаг зардлыг даах юм бэ? Хуурамч эм тариа, хулхи бараа оруулж байгаа цөөн тооны гэмт хэрэгтэн, компаниудын өмнөөс өдөр шөнөгүй ажиллаж, олон арав, зуу, мянгаар нь хүмүүс ажиллуулж буй бусад нь яагаад хохирох ёстой юм бэ?
Төр засгийн дээрх үйлдлүүдээс болж гадаад, дотоодын зах зээл дээр байнга сөрөг мэдээлэл очиж, бизнесээ хэвийн явуулах боломж алдагдаж, хамгийн гол нь үнэ цэнийг бүтээгчдийн итгэл алдрахад хүрч байна. Хотын төвийн бүх хөрөнгийг ашиглах, шилжүүлэх эрхийг зөвшөөрөх нэрээр хязгаарлаж байгаа нь тодорхой биш дүрэм журам шинээр бий болгож Монголын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд хөрөнгө оруулах сонирхлыг унтрааж, улмаар зах зээлийн үнэлгээнд эсрэгээр нөлөөлж байна.
Үл хөдлөх хөрөнгийн бизнестэй компаниудын үнэ цэнэ буурснаар тэд нэмэгдэл хөрөнгийг гадаад, дотоодын зах зээлээс татах боломж хумигдаж, эдийн засгийн эргэлтийн хэвийн урсгалыг алдагдуулж байна. Төр хувийн хэвшлээ дэмжиж чадахгүй бол ядаж гай тотгор учруулахгүй, үйл ажиллагааны хэвийн байдалд нь халдахгүй байхыг эрхэмлэх учиртайсан.
Монгол Улсын хувийн хэвшлийнхэн нэгдэгтүн.
2012.10.03