Ядуурлын хамгийн ноцтой, өргөн тархдаг сөрөг үр дагавар ба шалтгаан бол орон сууцны хүртээмж хомс байх явдал юм. Ахуйн ариун цэврийн шаардлага хангасан орон сууцаар хангах, орон сууцны нөхцөлийг нь сайжруулах замаар ядуусын амьдралын чанарыг дээшлүүлэхийг Монголын шийдвэр гаргагчид ойлгосон ч өнөөг хүртэл авч явуулж буй арга хэмжээ, зохион байгуулалт нь зорилгоо биелүүлж чадахгүй, харин ч “баавгайн үйлчилгээ” болох нь ихэслээ. Төрийн эрх баригчид олон мянгаар нь орон сууц амлаж, олон газар барилгын шав тавих тусам орон сууцны үнэ өсөхөөс биш, гэр хорооллоос байранд орсон айлын тоо нэмэгдэхгүй байна.
Иргэдээ орон сууцжуулах бодлогыг хэрэгжүүлэх арга замаа өөрчлөх цаг болсныг сүүлийн жилүүдийн гашуун туршлагууд бэлхнээ харуулав. Ямар ч ядуу байсан Монгол хүн орон сууц, боловсрол, эрүүл мэндийн суурь үйлчилгээ авах эрхтэйг аль ч төр засаг сонгуулийн дараа ч мартах ёсгүй.
ОДООГИЙН БАЙДАЛ
Энэ оны II сард Улаанбаатар хотын гэр хорооллын иргэдийн тохилог сууцанд амьдрах чин хүсэл биелэх найдлага төрүүлсэн амлалтыг Засгийн газар дахин өгөв. Өмнө нь орон сууц эзэмшиж байгаагүй, гэр бүлийн сарын дундаж орлого нь 700 мянган төгрөг хүрэхгүй иргэдэд 50 сая хүртэлх төгрөгийн зургаан хувийн хүүтэй зээл олгоно гэлээ. 100.000 айлын энэ хөтөлбөрт зөвхөн шинээр баригдаж буй орон сууцууд хамрагдах болов. Баярласан иргэд луу жилийн цагаан сарыг урд өмнөхөөсөө өргөн тэмдэглэв.
Гуравдугаар сард “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт хамрагдаж Улаанбаатар хот, бүсийн тулгуур төв, аймгийн төвд баригдах орон сууцны барилга, хотхон, хорооллын хоёр дахь ээлжийн жагсаалтыг Засгийн газрын хуралдаанаар баталж, эхний жагсаалтад 79 мянган орон сууцны барилга байсныг 44 мянга 700-гаар нэмж 124 мянга болгож өсгөв. Жагсаалтад нэмж орсон орон сууцны тал нь Засгийн газраас бага, дунд орлоготой иргэдээ орон сууцжуулах зорилгоор гаргасан журамд заасны дагуу 55 ам метр хүртэл талбайтай гэнэ. Баярласан иргэд өөрийн болон өөр хүйстний өдрүүдийг хүртэл урд өмнөхөөсөө өргөнөөр тэмдэглэв.
Засгийн газар Хөгжлийн банкинд баталгаа гаргаснаар дотоодын зах зээл дээр 200 тэрбум төгрөгийн бонд гаргах зөвшөөрөл өгсний дараахан Хөгжлийн банк гадаадад 580 сая долларын бонд гаргав. Жилийн 5.75 хувийн хүүтэй энэ бондыг худалдан авах эрэлт нь 6.0 тэрбум доллар буюу зарласнаас 10 дахин их байв. Засгийн газар асар их мөнгө гадаадаас зээлдэн авч, 124 мянган айл буюу 500 мянган хүнийг байртай болгох амлалтаар ээлжит сонгуулиа эхэлж байгаад хязгааргүй баярласан барилгын компаниуд орон сууцны үнээ урд өмнөхөөсөө огцом өсгөв.
Энэ замаар цааш явбал цөөхөн иргэд өндөр үнээр байртай болох ч ихэнх нь байргүй хэвээр үлдэх бололтой. Монгол Улсын гадаад дотоод өр асар их нэмэгдсэн ч урьдын бэлэн мөнгөний оронд бэлэн байр амласан улстөрчид улиран сонгогдож, барилгын компаниуд тэдний улс төрийн хамсаатнууд олигополь ашиг олохоос өөр үр дагавар гарахгүй бололтой.
Уг нь орон сууцны бүтээн байгуулалт, олголтыг зохион байгуулах зорилгоор Барилга, хот байгуулалтын сайд, Сангийн сайд, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагчийн хамтарсан 196/372/567 тоот тушаал, захирамжаар “Орон сууцны санхүүжилтийн корпорац”-ийг 2006 оны 10 дугаар сарын 17-ны өдөр байгуулсан. Төр уг нь өөрийн гурван байгууллага эзэмшдэг ХХК-ийн оронд хувьцаат компани байгуулан, үйл ажиллагааг нь ил тод явуулах ёстой байсан юм.
ОССК нь орон сууцжуулах ажлын эрэлт, хэрэгцээнд нөлөөлж чадахгүй, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны чадварын хувьд өсөн бэхжиж чадахгүй байгаа бөгөөд Хөгжлийн банкны бондын орлогыг арилжааны банкуудаар дамжуулж байгаа нь орон сууцны үнийг улам өсгөж, иргэдийн санхүүгийн дарамтыг эрс нэмэгдүүлж байна. ОССК нь арилжааны банкуудын бас нэг салбар болсон юм уу гэж асуумаар.
Арилжааны банкууд эрсдэл хүлээх тул урьдчилгаа төлбөрийг өсгөсөн учир 100.000 айлын орон сууц бага орлоготой, ядуу хүнд ямар ч хүртээлгүй болов. Иргэдээс олон төрлийн бичиг баримт шаардахаас цаашгүй ОССК хүнд суртлын нэг томоохон шат дамжлага болж байна. ОССК бас барилгын компаниудын борлуулалтын салбар болж, тэдний барилгыг борлуулах жагсаалт гарган, Засгийн газраар баталгаажуулж байх юм. Уг нь орон сууцны барилгын чанар ОССК-д хамаагүй бөгөөд эдүгээ олон иргэд байранд орсон нэртэй ч, эхний сараасаа хана туурга нь хагарч, дээврээс нь ус гоожиж байгааг Монголд хэн ч хариуцахгүй болжээ. Орон сууцны хамгийн суурь асуудлууд болох газрын сонголт, эзэмшил, дэд бүтцийг барьж байгуулахад ОССК тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэх ёстой байсан юм. Өнөөдөр ОССК нь Яармагийн газрыг “зайсандаад” дууссан Улаанбаатар хотын “газрын мафийн” гар хөл, хууль ёсны бас нэг нүүр царай нь болжээ.
ШИНЭ АРГА
Бид ядуурлыг бууруулах асуудлыг орон сууцжуулах бодлоготой хослуулан шийдэх шаардлагатай байна. Орлогын түвшнээсээ хамаарахгүйгээр айл өрх бүр орон сууцанд орох боломж нөхцөлийг бүрдүүлэх замаар бид олон асуудлыг, түүний дотор хотын утаа, хотын эдийн засгийн болон хүн амын асуудлууд гамшгийн түвшинд байгаа дэд бүтцийн бусад олон тулгамдсан бэрхшээлүүдийг шийдэж чадна.
Чингэхийн тулд ОССК-ийг Орон сууцны зөвлөл (ОСЗ) болгон өөрчилж нийлүүлэлт талаасаа дэд бүтэц байгуулах, орон сууц барих, нийлүүлэх ажлыг удирдуулах, эрэлт талаасаа орлогын түвшинг үнэн зөв судлан гаргаж, айл өрх бүрийн төлбөрийн чадварт тохируулан сууцны байршил, зай, талбайг сонгож урт хугацаагаар түрээслүүлэх ажлыг зохион байгуулж болно.
Энэхүү ОСЗ-ийн тэргүүлэгчдэд холбогдох төрийн байгууллагууд, Хөгжлийн банк, Хотын захиргаа, иргэдийн төлөөлөгчдийг оролцуулан, бүх үйл ажиллагааг нь ил тод явуулах ёстой.
Хаана ямар хороолол барихыг энэ Зөвлөл хэлэлцэн шийдэж, дэд бүтцийг байгуулах, ямар зураг төсөл, төлөвлөлтөөр ямаршуу орон сууц, сургууль, цэцэрлэг, талбай барихыг тогтоосны дараа хувийн компаниудыг өрсөлдүүлэн бариулах ёстой. Гэхдээ баян, ядуу иргэд нэг хороололд амьдрахаар буюу нийтийн түрээсийн байрууд, хувийн байшингуудыг зохистой хосолсон хотхон байхаар төлөвлөх ёстой. Байшин бүрийн барилгын явц, чанарыг шаардлагын дагуу хянан шалгаж, тухай бүрд нь засуулж, хүлээн авах дарааллаар төсөл бүрийг удирдах ёстой. Барилгын компаниудын дунд тендер зарлаж сайн чанартай, таарсан үнэтэй орон сууцыг санхүүжүүлэхэд анхаарах учиртай. Хамгийн их “арын хаалгатай”, улс төр намуудтай холбоотой компаниудын барилга л зарагдаж байдаг явдлыг зогсоох хэрэгтэй.
Арилжааны банкуудаар дамжуулахын оронд ОСЗ өөрөө захиалагч, түрээслэгч болох замаар айл өрх бүрийн орлогод нь тааруулан сарын түрээсийг нь тогтоож, бага орлоготой иргэд бага төлөхөөр түрээсийн үнийг ангилан хуваарилж чадвал нийгмийн үр нөлөө нь бодитой үзэгдэхүйц болно. Иргэд олон жилээр нийтийн байрыг түрээслэн амьдрах бөгөөд бололцоо чадалтай нь өөрийн байшин бариулах сонголттой байх юм. Нийтийн орон сууцны засвар үйлчилгээний зардлыг оршин суугчдаас хураах замаар тодорхой хэсгийг нь бүрдүүлнэ. Байр, хороолол бүрийг Сууц эзэмшигчдийн холбоо (СӨХ) нь удирдах бөгөөд бүх СӨХ нийлээд ОСЗ-д захирагдана. Энэ замаар явбал хотын дэд бүтэц, төлөвлөлтөд чанарын хувьсал гарах бөгөөд нийтийн хөрөнгийг хэдхэн албан тушаалтан завшдаг гажуу зуршил арилна.
Яг энэ замаар олон улс орнууд иргэдээ орон сууцжуулж байгаа бөгөөд хамгийн сайн амжилтад хүрсэн Сингапурт Ерөнхий сайд тэргүүтэй сүртэй том төлөөлөгчид очиж үзээд Монголдоо очоод хийгээд өгнө гээд байсан яасан юм бол оо? Сингапурт нийтийн хөрөнгийг улстөрч нэртэй нөхөд завшдаггүй учир Монголд таарахгүй байгаа байх л даа.
Ямар ч л гэсэн хүн амаа орон сууцжуулах төр засгийн бодлого, арга барилыг өөрчлөх шаардлагатай байна. Сонгуулиас хоёр сарын өмнө баахан орон сууцны хорооллын шав тавьж жүжиглэхээ больцгооё.
Монголын иргэд байшингийн шав биш, барилгыг нь хүлээж байна.
Д.Жаргалсайхан
2012.03.28