Улс орны хөгжлийг тухайн улсын жилд бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний нийлбэрээр буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, түүний нэг хүнд ногдох мөнгөн дүнгээр хэмждэг боловч энэ нь статистикийн бусад үзүүлэлтийн адилаар дэндүү дунджилсан, хүн амын амьдралын түвшинг тэр бүр үнэн зөв илэрхийлж чаддаггүй. Саяхан Сингапурын нэг эрдэмтэн ВВС-гээр улс орнуудын амьдралын түвшинг хүн амын эрүүл ахуйн нөхцлөөр нь, тухайлбал 100 гэр бүлд ногдох татдаг устай бие засах газрын тоогоор хэмжих санал тавьж байлаа.
Эрүүл ахуйн наад захын шаардлага бол айл гэр бүл ундны, дараа нь ариун цэврийн хэрэглээний усны түгээх сүлжээнд холбогдсон байх явдал. Сингапурчууд анх хямдхан боловч татдаг устай ариун цэврийн өрөө бүхий орон сууцанд айл бүрийг оруулж чадсан бөгөөд иргэд нь амьдралаа цоо шинэ шатанд гарч, “англичууд шиг болчихсон” мэт санаж байсан гэж тэр дурсав. Эдүгээ Малайзын нэгэн жижиг сууринд амьдарч, буяны ажил хийж байгаа тэр хүн сурвалжлагчтай хамт ядуу айлууд, тэдний бие засах газраар оруулж, танилцуулж байхдаа татдаг устай бие засах газартай тосгоны сургуулиудад эмэгтэй хүүхдүүд сургууль завсардах нь хүртэл бага болдог гэж ярьж байсан.
Үнэхээр энэ хэмжээсээр Улаанбаатар хотоо нэг удаа ч гэсэн хэмжээд үзвэл ямар бол? Нийслэлийн 270.000 орчим өрхийн талаас илүү нь гэр хороолол буюу хашаанд амьдарч, хотын 100 айл тутамд 45 ширхэг усыг нь татдаг бие засах газар ногдож буй нь эрүүл ахуйн хэрэгцээ шаардлагыг хангахад хол байна. UNICEF-ийн суурин төлөөлөгч эмэгтэйн ярьснаар ”Улаанбаатарчуудыг халдварын тахлаас хүйтэн өвөл нь л авардаг” бөгөөд монголчуудад өдөр бүр усанд орсон байх ёстой гэсэн нийгмийн шахалт бий болохгүй байна.
Гигияа (hygieia – Английн hygiene, Оросын гигиена”) буюу эртний Грекийн эрүүл мэнд, ариун цэвэр, цэвэр байхын охин тэнгэр усанд ордоггүй монголчуудыг харсан бол ихээхэн ичиж улайх байсан боловч нэгэнт л бурхан учраас ямар нэг аргаар биеэ өдөр бүр угаах соёлыг бидний мах цусанд шингээж чадах байсан гэж бодлоо. Наад зах нь Гигияа тэнгэр дүүргүүдийн болон аймгуудын Засаг дарга, Иргэдийн төлөөлөгчдийг өөрсдөдөө ордон барих, янз бүрийн сүсэг бишрэлээр элдэв долоон хөшөө, бэлгэ тэмдэг барихаасаа өмнө хүн ардад маань халуун усны газар байгаа билүү хэмээн ядаж бодуулдаг болгоосой.
Аймаг, орон нутгийг төлөөлүүлэн Баянзүрх дүүргийг авч үзье. 280 мянган хүнтэй энэ дүүргийн айл өрхийн дийлэнх нь гэр хороололд амьдардаг. Тус дүүрэгт нийтийн халуун усны газар хэд байдаг, хэдэн айлын дунд нэг ногддогийг мэдэхээр хэчнээн хайсан ч олсонгүй. Харин дүүргийн Төр захиргааны ордныг 3.8 тэрбум төгрөгөөр барьсныг мэдэж авлаа. Мөн “Дүүргийн өндөрлөг” гэх 28 метр өндөр хөшөөг Чулуун Овооны гурван замын уулзвар болох тойрог дотор барьж байгааг харлаа. “Арслан шүтээн, нохой савдагтай” гэх энэ дүүргийн өндөрлөгийн оройд гантиг чулуун арсланг байрлуулж, баруун урд болон хойд талаас нь асар, басар нохойгоор “мануулсан” нь нийслэлээс 300 сая, дүүргээс 450 сая төгрөгийн “хөрөнгө оруулалт” гэнэ.
Аугаа байх хэнээрхлийн бэлгэ тэмдэг болсон энэ байгууламж Берлин шиг төлөвлөлтгүй манай хотод Викториагийн баганат хөшөө шиг харагдахын оронд жолооч нарын харах орчныг хаадаг тул замын ослын тоог л лав багасгахгүй бололтой. Берлин шиг өргөн цэлгэр замтай бол нэг хэрэг. Хэзээ нэгэн цагт тийм хоттой болно гэж найдахаас. Агуулга, хэлбэр нь аль хэдийнээс таарахаа больсон Монголын нийтийн засаглалын үйл ажиллагааны тодорхой жишээ болсон энэ өндөрлөгийн 750 сая төгрөгөөр дүүргийн бүх айлд хүрэлцэхүйц нийтийн халуун ус барьсан бол иргэдийн амьдралд агуулгын бодит өөрчлөлт гарах байж дээ.
Уншигч та бүхэн Баянзүрх дүүргийн оронд өөрийн дүүргээ, эсвэл өөрийн аймгаа тавиад үз дээ. Яг адилхан “Удирдлагын ордон” болон “Өндөрлөг”-ийн дүр төрх дүрслэгдэнэ. Орон нутаг, дүүрэгт ийм хэнээрхэл байгаагийн цаад шалтгаан нь дээд шатанд нь нийслэл хотод ч, төр засгийн газарт ч яг адилхан үйл ажиллагаа явуулж байгаатай холбоотой. Манлайлал дээрээ байхгүй бол дороо байдаггүй.
Гигияа бурхан Монголд нэг бууж ирээсэй.
Өнөөдөр Сонин
2011.08.17