Агаарын тээврийн салбар нь эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэгч, олон улсын худалдаа, хөрөнгө оруулалт, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэгч томоохон хүчин зүйл учир бусад олон салбарт болж байгаа даяарчлалын үйл ажиллагааны төвд нь оршдог.
Монгол шиг далайд гарцгүй орны хувьд энэ салбар онцгой чухал ач холбогдолтой бөгөөд улс орны бие даасан байдал, хувь хүний эрх чөлөөг хамгаалах тодорхой хэмжээний баталгаа мөн. Ийм учраас Монголын нийгэм энэ салбарыг яаж авч үзэхээс үр өгөөж нь үлэмж хамаарна. Харамсалтай нь агаарын тээврийн салбарыг хөгжлийн чухал хэрэгсэл, эдийн засгаа өрсөлдөх чадвартай болгох сайхан боломж гэж үзэхийн оронд хэсэгхэн хүмүүсийн хөлжих хэрэгсэл болгосоор ирлээ.
Хөгжих хэрэгсэл
Монгол орон эдийн засгийн харилцаа нь улам бүр эрчимжиж байгаа Ази, Европыг холбосон хамгийн дөт, хамгийн их урсгалтай агаарын хөндлөн замд оршдог. Мөн худалдан авах хамгийн өндөр чадвартай Хойд Америкийн зах зээлийг хамаг бараагаар нь хангадаг зүүн өмнөд Азийн орнуудтай хойд туйлаар дамжуулан холбосон босоо тэнхлэг дээр байрладаг.
Агаарын тээвэр эрчимтэй хөгжиж, технологид хувьсгалт өөрч лөлт гарснаар агаарын хөл гүүдийн аюулгүй байдал, даацын чадвар улам бүр дээшилж байгаа орчин үед дэлхийн агаарын тээв рийн чагталсан томоохон урс галыг дамжуулан өнгөрүүлж байгаа манай улс ачаа болон зорчигч тээврийн олон улсын бас нэг зангилаа болох бүх боломж уг нь байгаа юм. Яг ийм боломжоо Арабын Нэгдсэн Эмират гэдэг улс гайхамшигтэй сайхан ашиглаж байна. Элсэн цөлийн дээгүүр нь хэдхэн жилийн өмнө нисээд өнгөрдөг байсан Дубай хотын онгоцны буудал өнөөдөр хэдэн арван сая зорчигч, онгоц сэлгэн дайрдаг, гаалийн татваргүй, асар том худалдааны төв, зочид буудал болжээ. Гаднаа нэмэх 50 хэм хүрч “шатааж” байхад, онгоцны буудал дотроо уулын цанын бааз байгуулсан шигээ гулгаж байдаг амралтын газрыг тэд барьчихсан байх. Боломжоо ашиглах гэдэг бол энэ.
Манай зуны улирал дэлхийн аль ч орны жуулчдыг татдаг ч өвөл нь харийнхны өмнө хаалга хаалттай байдаг. Өвөл уулын цанаар гулгаж болох хачин сайхан уул хангай манайд уг нь жинхэнэ цастайгаа дүнхийлдэж байгаа. Хиймэл цастай нялбайх биш байгалийн цасан дээр гулгах нь манайхаас урагш амьдардаг олон зуун сая хүний мөрөөдөл билээ.
Ачаа тээврийн дэлхийн хамгийн том зангилаа болсон газар ч бий. Монгол бол дэлхийд дээрээсээ XVII-т ордог том газар нутаг. Энэ дэлгэгр нутгийн бараг ихэнх нь цэлийсэн тал. Дэлхийн бүх онгоц буугаад ирсэн ч жагсааж чадах талбайтай. Удахгүй дэлхийн эдийн засагт нэгдэх Оросын Сибирь, Хятадын хойд нутаг хаяанд байна. Үнэхээр асар их боломж байгаа биз.
Хөлжих хэрэгсэл
Агаарын тээвэр гэхээр зөвхөн МИАТ гэж боддог байсан цаг саяхан. 90 оны хувьсгалын дараа эдийн засгийн чөлөөт бодлого хэрэгжиж “Буянт ухаагийн вант улсыг” МИАТ болон Иргэний нисэхийн ерөнхий газар болгож салгасан. Гүйцээж хийх ёстой дараагийн алхам бол МИАТ-ийг хувьчлах, Иргэний нисэхийн ерөн хий газраас онгоцны буудлуудыг салгах, улмаар түлш болон зорчигчдын хоолны нийлүүлэлтийг сонголттой болгох зэрэг хэд хэдэн зайлшгүй ажил, арга хэмжээ байгаа юм. Энэ ажлыг улс төрийн хүчнүүд засгийн эрхэнд гарахаасаа өмнө хийхээ амладаг ч хэзээ ч хийдэггүй. Учир нь агаарын тээврийн энэ хоёр байгууллага ямар арвин саалийн үнээ болохыг, түүнийг яаж сайхан сааж болдгийг тэд маш хурдан ойлгодог.
Төр, засгаас энэ хоёрт зарим даа сүржин шалгалт хийж, баа хан лүндэн буулгаж, сониноор “хошгируулна.” Цаад зорилго нь хэзээ ч агаарын тээврийг хөгжүүлэхэд чиглэдэггүй, харин шийдвэр гаргагч дарга нарынх нь булхайг илрүүлж, ажлаас нь зайлуулан, өөрсдийн хүнээ тавих ганц л эрмэлзэл байдаг. Гадаадад явж, амьдардаг ажилд өөрийн хүмүүсээ оруулахаас эхлээд гадаад, дотоодын авиа компаниудад түлш, зорчигчийн хоол нийлүүлэх даяарсан бизнесийг хүртэл өөрийн мэдэлд авах улс төрийн цусгүй байлдааны талбар энэ болдог.
Энэ хоёр байгууллагад ажил лагсад бараг бүгдээрээ улс төрийн давалгааны үр дагавар учир шинэ хүчинтэй зохицох, амиа аврахад гол хүч чадал, арга ухаанаа дайчилдаг. Нэг үгээр хэлбэл Буянт-Ухаа эзэнтэй мөртлөө эзэнгүй Вант улс.
МИАТ-ийн удирдлага бараг жил бүр солигдоно. Тэд дураа хүрвэл хаашаа ч ниснэ. Дургүйгээ хүрвэл ямар ч цагт зогсооно. Саяхан Лондон ниснэ гээд л байсан, одоо болохоор Берлинээ ч болно гэж айлгаж байгаа. Хэрэглэгч хаан биш зарц нь гэж эндүүрдэг. Нэг нь онгоц авна, нөгөөх нь буцааж өгнө. Хоёрхон онгоц түрээсэлдэг атлаа 800 орчим хүнтэй. Яахаа мэдэхээ байсан ийм компани яаж өрсөлдөх билээ. Тийм ч учраас Монгол руу нисдэг гадаадын авиа компаниуд ашигтай, манайх ашиггүй гардаг. Онгоц нь биш сэтгэл нь дутсан газар гэж тэднийг хэлж болно.
Ямагт урьдчилан таамаглах аргагүй байдаг МИАТ бол яг үнэндээ аялал жуулчлалын ком паниудад хамгийн их саад болж, энэ салбарын хөгжлийг удирдан манлайлахын оронд түүнд хамгийн том хаалт болдог газар. Дотоод нислэг ашиггүй гээд хийдэггүй боловч ашигтай гол урсгалыг нь зөвхөн оргил үед нь түүвэрлэн үмхэж, зажлаад хаячихна. Даацыг нь дийлэхгүй онгоцны буудал дээр том онгоцоор буугаад зурвасыг нь эвдчихнэ. Хүний амь нас уг нь чухал л баймаар.
Энэ бүх гол ажлыг зохицуулах ёстой Иргэний нисэхийн ерөнхий газар дамжин өнгөрч байгаа онгоцны нислэгийн хураамжаа л зохицуулахыг чухалчилна. ИНЕГ нь МИАТ-аас 20-30 дахин өндөр ашигтай хэрнээ тэр их орлогоо хаана, юунд зарцуулж бай гаагаа нийтэд тайлагнах дур гүй. Уг нь агаарын тээврийг хөгжүүлэхэд тодорхой хэсгийг нь зарцуулах журамтай атал өөрсдийгөө хөгжүүлэхэд л онцгой анхаардаг энэ газар хувийн болон улсын компаниудад эрх тэгш үйлчилдэггүй. Тэд Японы зээлээр шинэ онгоцны буудал барих тухай ярьж байгаа ч шаардлагатай дэд бүтцийг хувийн хэвшилтэй хамтран хийх төсөөллөө гаргаж, хэлэлцүүлгийг эхлүүлэхгүй дүмбийсээр л байна.
Хөөрөх цэг
Монголын агаарын тээврийн салбарыг он гоц гэж үзвэл асар том бие тэй атлаа жижигхэн хөдөл гүүртэй мэт дүрслэгдэж байна. Дүүрэн хүнтэй арай ядан явж байгаа энэ онгоц хэзээ хурдаа авч, хэзээ хөөрөх цэгтээ хүрнэ дээ. Уг нь бол агаарын тээврийг хөгжүүлэх асар их боломжийг ашиглаж чадах бүх боломж Вант улсад байгаа. Мэдлэг, мэргэжлийн болон санхүүгийн бүх нөөц бололцоо байсаар байтал нүдэнд харагдаж, гарт тэмтрэгдэх ганц ч ажил хийж чадахгүй байгааг юу гэж ойлгох вэ.
МИАТ-ийг хувьчилчихвал наад зах нь хөрөнгөө арчлаад явах тодорхой эзэнтэй болно. Хувийн компани өөрөө өөртөө бараагаа ”шахдаггүй”, үр ашиггүй зардал гаргадаггүй.
Удирдах газар ч бас онгоцны буудлын үйчилгээ зэргээ тусад нь гаргаж, аар саар зүйлээр зорчигчдыг саахаасаа илүү гол ажилдаа төвлөрч, дэлхийг саахаа бодмоор байна.
Вант улс томоор сэтгэж ажиллах цаг нэгэнт болжээ. Цөөхөн хэдэн этгээдийн атгаг сонирхолд хүлүүлж, хэчнээн жил явах юм бэ. Хорвоо дэлхий уудам, хийх ажил их байна гэдэг бол жинхэнээрээ тэдний уриа баймаар.
Зөвхөн алсын хараатай, арын хаалгагүй ажиллаж байж л та бүхэн хөөрөх цэгтээ хүрнэ. Хөөрөх цаг түргэн болтугай.
2009.10.07