Боловсролын шинэчлэл бол – Монголын гэрэлт ирээдүйд хүрэх зам
Монгол дах НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн Суурин төлөөлөгч Эваристе Коуасси-Комлан
Дэлхий дахинаа боловсрол урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй сорилттой тулгарч буй энэ цаг дор суралцахуйн хямралыг цаг алдалгүй шийдвэрлэх нь нэн тулгамдаж байна. Боловсрол дахь ялгаатай байдлыг цар тахал улам хурцатгаж, дэлхийн сая сая хүүхэд үр дагаврыг нь амсаж байна. Улс орнууд яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол 2030 он гэхэд ойролцоогоор 84 сая хүүхэд, залуус сургуульд хамрагдаж чадахгүй хоцорч, 300 сая орчим хүүхэд бичиг үсэгт тайлагдаагүй, тоо бодох чадваргүй, амжилтанд хүрэх боломжгүй үлдэх болоод байна. Энэхүү тоо баримт ньМонгол улсад боловсролын хүртээмж, чанарыг сайжруулах үйл явцыг хурдасгах улмаар иж бүрэн шинэчлэл хийх шаардлагатай гэдгийг илүүтэй тодруулж байна.
Ахиц дэвшил ба тулгамдсан асуудлууд
Өргөн уудам газар нутагтай Монгол улсын тухайд, ялангуяа алслагдсан бүс нутгийн хүүхдүүдэд чанартай боловсрол эзэмшүүлэхэд онцгой сорилтууд тулгардаг. Эдгээр сорилт, саад бэрхшээлийг үл харгалзан Монгол улс боловсролыг нэн тэргүүнд тавьж ирсэн. Засгийн газраас сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролыг нийгмийн хөгжил, эдийн засгийн өсөлтийн чухал суурь хэмээн харж, хүртээмжийг сайжруулахад ихээхэн анхаарсан. Үр дүнд нь бага ангийн сурагчдын ирц 97 хувь, олон шинэлэг санаачилгуудын нөлөөгөөр сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалт нэмэгдэж, 3-5 насны хүүхдүүдийн 83 хувь нь цэцэрлэгт хамрагдаж байна. Эдгээр нь хүүхдийн ирээдүйн төлөө Монгол улс тууштай зүтгэж буйг харуулсан чухал амжилт юм.
Гэсэн хэдий ч цар тахал боловсролын салбарын эмзэг, өртөмтгий байдлыг ил болгож, улам гүнзгийрүүлсэн. Хичээл сургууль хаагдах үед цахим хуваагдал бий болж, малчин өрхийн 180,000 хүүхэд зайны сургалтад хамрагдах боломжгүй болж, боловсролын тэгш бус байдлыг улам хурцатгасан. Түүнчлэн сургалтын чанар тулгамдсан асуудал хэвээр байна. 2022 оны сурлагын амжилтын олон улсын үнэлгээний[1] үр дүнгээс үзэхэд Монголд 15 настай хүүхдүүдийн унших ур чадвар улс орнуудын дунджаас ихээхэн хоцрогдолтой байгаа нь уг зөрүү буюу асуудал хүүхдийн бага насны боловсролоос эхтэй гэдгийг тодруулж байна. Монгол улсад гурван хүүхэд тутмын нэгд унших бичиг болон математикийн суурь ур чадвар дутмаг байгаа нь яаралтай шинэчлэл хийх хэрэгцээ шаардлага байгааг харуулж байна.
Өөрчлөлтийг түүчээлэхэд НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн гүйцэтгэх үүрэг
НҮБ-ын Хүүхдийн Сан эдгээр сорилтыг тодорхойлж, Монгол улсад боловсролын ялгааг арилгах, хүүхэд бүрийн суралцахуйн үр дүнг дээшлүүлэхийн төлөө ажиллаж ирсэн. Үүний нэг нь математик, унших бичиг зэрэг суралцахуйн суурь ур чадварыг сайжруулахад чиглэсэн, тоглоомд суурилсан цахим сургалтын санаачлагыг хэрэгжүүлсэн явдал байв. Зургаан аймаг, хоёр дүүргийн 3-5 дугаар ангийн сурагчдыг хамруулсан энэхүү туршилтын хөтөлбөр гайхалтай үр дүн үзүүлж, хүүхдүүдийн суралцахуйн сэтгэл ханамж 78%-аас 89% болж, монгол хэлний мэдлэг 64%-аас 81% болж сайжирсан.
НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн зорилго бол бүх хүүхдүүдэд хүрч ажиллах. Алслагдсан хөдөө орон нутгийн хүүхдүүдэд гэр бүлд суурилсан боловсролын үйлчилгээ үзүүлж байгаагийн тод жишээ нь “Таблеттай багш” хөтөлбөр юм. 13 аймгийн 3,000 багшийг сургаж, 11,000 хүүхэд, тэдний гэр бүлд боловсролын үйлчилгээг хүргэж байна. “Таблеттай багш” хөтөлбөр нь боловсролын хүртээмжийг өргөжүүлээд зогсохгүй, дэлхий нийтэд чухалд тооцогдож буй цахим ур чадварыг бага наснаас нь эцэг эх, багшийн чиглүүлгээр зохистой эзэмшүүлэхэд хувь нэмэр оруулж байна.
Цахим шилжилт
Тогтвортой хөгжлийн зорилго – 4 (ТХЗ4)-ийг 2030 он гэхэд ханган биелүүлэх гол хөшүүрэг нь цахим шилжилт гэдгийг Монгол улсын Засгийн газар тунхаглан тодорхойлсон билээ. Монгол Улс нь НҮБ-ын Хүүхдийн Сантай хамтран цахим шилжилтийн үйл явцад томоохон амжилт гаргаж байгаа бөгөөд 2022 онд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн “Боловсролыг хувирган өөрчлөх нь” сэдэвт хэлэлцүүлгийн үеэр цахим сургалтыг нэвтрүүлж буй тэргүүлэх улс орон хэмээн дэлхийн хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн.
Энэхүү цахим шилжилтийн нэг чухал хэсэг нь Монголын бүх сургуулийг интернэтэд холбох зорилготой GIGA санаачилга юм. Сургуулийн интернэт холболтыг бодит цаг хугацаанд хянах энэхүү санаачилга нь бодлогын шийдвэр, арга хэмжээнд мэдээлэл болох чухал мэдээ баримтыг ханган өгч, цахим эрин зуунд хүүхэд бүр хоцрогдолгүй суралцах явдлыг хангах юм. Түүнчлэн багш, сурагчид, олон нийтийг цахим ур чадвартай болгох НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн хүчин чармайлт нь оролцоог хангасан цахим нийгмийг бий болгох үндэс суурийг тавьж байна. Залуу охидод програмчлалын код бичих ур чадвар олгодог Girls Code гэх мэт хөтөлбөрүүд нь технологийн салбар дахь жендэрийн тэгш бус байдлыг арилгахад тусалж, программ хангамжийн эмэгтэй инженерүүдийн дараагийн үеийг бэлтгэхэд хувь нэмэр оруулж байна.
Сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүд болон бага ангийн сурагчдад зориулсан тоглоомд суурилсан интерактив сургалтын контент, боловсролын үйлчилгээнд хамрагдаж чадахгүй байгаа хүүхдүүдэд зориулсан аудио хичээлүүдийг боловсруулахад НҮБ-ын Хүүхдийн Сан дэмжлэг үзүүлж мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна. Эдгээр санаачилгууд нь боловсролын үйлчилгээний гадна хоцорч үлдсэн , малчин өрхийн болон нийгэм, эдийн засгийн боломж муутай зэрэг зорилтот бүлгийн хүүхдүүдэд суралцах боломжийг олгож байгаагаараа чухал юм.
Цаашдын зорилт
Боловсролын хүртээмжийг нэмэгдүүлэх болон сургалтын үйл явцад цахим хэрэглэгдэхүүнүүдийг нэвтрүүлэх чиглэлд Монгол улс мэдэгдэхүйц ахиц дэвшил гаргасан ч цаашид хийх зүйл их хэвээр байна. Тус улс боловсролын салбарт, тэр дундаа сургалтын чанар, дижитал дэд бүтцэд хөрөнгө оруулах асуудлыг цаашид нэн тэргүүнд тавьсан хэвээр байх ёстой. Амьдарч буй газар нутаг байршил, эдийн засгийн боломж бололцоо зэргээс нь үл хамааран хүүхэд бүрд чанартай боловсрол эзэмших боломжийг бүрдүүлэх бидний хамтын чармайлтаас Монгол улсын хүүхдүүдийн ирээдүй, улс орны урт хугацааны хөгжил дэвшил хамаарна.
Нэг баг, нэг сургууль
Монгол улсын алслагдсан бүс нутгуудад сургууль, цэцэрлэгийн үйлчилгээний хүртээмж хязгаарлагдмал байгаагаас үүдэн олон хүүхэд, ялангуяа малчин өрхийн хүүхдүүд бага наснаасаа эхлэн дотуур байранд амьдрах шаардлагтай байдаг. 2023 оны байдлаар, жилдээ 36,000 хүүхэд 9 сарын турш гэр бүлээсээ хол дотуур байранд амьдарч байгаа нь тэдний суралцахуй болон нийгэм-сэтгэл зүйн хөгжил, төлөвшилд хөгжилд таагүй нөлөө үзүүлж байж болох юм.
Олонх дотуур байр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд ээлгүй , үйлчилгээний стандартыг хангаж чадахгүй байнаХотжилт болон дотуур байрны орчин нөхцлөөс шалтгаалан дотуур байранд амьдрах хүүхдийн тоо сүүлийн 10 жилийн хугацаанд цөөрч байна. Хөдөөгийн алслагдсан багуудад сургуулиудыг нэмж байгуулснаар нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг өрхийн хүүхдүүд гэртээ ойр боловсрол эзэмшиж, эцэг эхийнхээ хайр халамжид илүү ойр сурч боловсрох боломж бүрдэнэ. НҮБ-ын Хүүхдийн Сан нь Боловсролын яам болон холбогдох түнш байгууллагуудтай хамтран сургууль, боловсролын үйлчилгээг хүүхэд, гэр бүлд ойртуулах зорилгоор “Нэг баг-Нэг сургууль” санаачилгыг хэрэгжүүлэхээр зорьж байгаа бөгөөд энэ нь Боловсролын яамны “Хамгийн сайн сургууль бол гэрт ойр сургууль юм” гэх үзэл баримтлалтай бүрэн нийцэж байна.
Сурагчдад чанартай боловсрол олгоход ур чадвартай, зүтгэлтэй багш нар нэн чухал. Ийм багш, сурган хүмүүжүүлэгчдийг татахын тулд өрсөлдөхүйц цалин хөлс, ажил мэргэжлийн талаасаа өсөх боломж, сайжруулсан ажлын нөхцөл зэргийг санал болгосон олон талт стратегийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Алслагдсан бүс нутгийн хүүхдүүд, гэр бүлд сургуулийг ойртуулах нь нүүдлийн соёл, уламжлалыг хадгалж үлдэхэд туслах төдийгүй орон нутгийн хөгжил, эдийн засгийн үйл ажиллагааг тэтгэх замаар орон нутгийн зах зээлд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой.
Ирээдүйд чиглэсэн арга хэмжээг яг одоо авах цаг мөн гэдэг нь тодорхой байна. Шинэлэг хөтөлбөрүүдийг дэмжих, боловсролын ялгаатай байдлыг арилгах, цахим шилжилтийг хэрэгжүүлэх ажлуудыг үргэлжлүүлэх замаар Монгол улс дэлхийд үлгэр жишээ үзүүлэх боломжтой. Бидний урдах ам хэцүү байж болох ч бид тууштай, тодорхой алсын хараатай байж чадвал 21-р зуунд Монгол улсын хүүхэд бүр амжилтанд хүрч, хөгжих боломж нөхцлийг бүрдүүлж чадна.
[1] Programme for International Student Assessment (PISA) 2022
Монгол дах НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн Суурин төлөөлөгч Эваристе Коуасси-Комлан
2024.09.17