Хүний эрх хамгаалагч Б.Болорсайхан
2018 оны 6 сар
Наадмын өмнө нэгэн яамны цахим хуудаснаас онцлох мэдээ үзлээ. Ерөнхий сайдын санаачилгыг дэмжсэн хоёр сайдын бүрдүүлсэн ажлын хэсэг цэрэгжилтээр дамжуулан эх оронч үзлийг хүүхдүүдэд төлөвшүүлэх ажээ. Уншмагцаа өөрөөсөө ”Боловсролын зорилго нь эх орончдыг төрүүлэх гэж үү?” хэмээн асуулаа. Наадмын үеэр үнэт зүйлсээ уландаа гишгэж, өвөр зуураа хөлөө жийлцсэн, нэг нэгнээ дарамталсан, гадуурхсан олон үйлдлийг хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн дамжуулгаар харав. “Боловсрол зорилгодоо хүрсэн нь энэ үү?” гэж гайхсанаа нуух юун. Эрлийн эцэст олдсон хариулт маань нэг үгээр: “ҮГҮЙ”. Яагаад гэвэл…
Хүн төрөлхтний марташгүй, давтаж болшгүй түүхэн сургамж, адал балмад Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа буюу одоогоос далан жилийн тэртээ (1948 онд) Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагаас хүний эдэлвэл зохих эрхийн нэг – сурч боловсрох эрхийг гишүүн улс бүр баталгаажуулахаа зөвшөөрч, Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын 26 дугаар зүйлдээ боловсролын зорилгыг “бие хүний өв тэгш хөгжүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг улам бүр хүндэтгэдэг болох…, аливаа улс түмэн, янз бүрийн арьстан хийгээд шашны бүлгүүд бие биеэ харилцан ойлгох, хүлцэн тэвчих, эвсэн найрамдах…” хэмээн тодорхойлсон юм.
Хожим 1968 онд, одоогоос тавин жилийн тэртээ “Гэрээг биелүүлэх ёстой” (Pacta sunt servanda) гэсэн зарчмын дагуу баталсан баримт бичгийн 13 дугаар зүйлд “өөрийнхөө хүн гэсэн эрхэм чанараа бүрэн дүүрэн мэдрэх мэдрэмжийг хөгжүүлэх”-ийг нарийвчлан заажээ. Удалгүй 1972 онд Эдгар Фор тэргүүтэй нөхөд “Хүн болохын тулд суралцах нь: Одоогийн болон цаашдын боловсролын ертөнц” тайландаа “насан туршдаа суралцах нь хүний хөгжилд амин чухал” гэсэн санааг илэрхийлжээ.
Жак Делор 1996 онд бичсэн “Суралцахуй: Түүнд нуугдсан эрдэнэс” тайландаа “боловсрол нь хувь хүний төдийгүй хүй олны хөгжлийн амин зүрх бөгөөд хүн нэг бүр өөрийн авьяасаа бүрэн хөгжүүлэх, цаашилбал амьдралаа хариуцан авч явах, өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэх зэргээр өөрт байгаа бүтээлч потенциалаа танин мэдэх” гэж цохон тэмдэглэж, суралцахуйн дөрвөн баганыг үг, үзэл санаагаар босгосон нь эдүгээ цагт сүндэрлэсээр байна.
Аливаа хүн амьдралынхаа турш боловсрол олж авдаг. Ийнхүү суралцахдаа дээр дурдсан “дөрвөн багана” гэх алхам заавал байх ёстой ажээ:
Төрийн түшээдийн эрхэмлэж буй цэрэгжилт чухал гэж үзвэл Мьянмарын (хуучнаар Бирм) төрийн төдийгүй хувийн хэвшил, тэр дундаа үнэт чулуу, хар тамхи, газрын тос, байгалийн хийн үйлдвэрлэлийг гартаа авсан эрх мэдэл, мөнгөөр сагаж буй цэргийн эрхтэн дархтны дарангуйллыг; хэл, соёл, үндэс угсаа нэгт Солонгос 1950 оноос хойш хоёр хуваагдаж, Зүүн Азид зэвсэглэлээр хөөцөлдсөн бүс нутагт аюул заналхийлж байгааг; эзлэн түрэмгийлэх цэрэгжсэн бодлогын үрээр асар их хохирол амссан Японыг; Энэтхэг, Пакистаны зөрчилдөөн, мөргөлдөөнийг эргэн харвал зохино.
Байгалиа дээдэлдэг, эх оронч хүнийг математик, монгол хэл, монгол бичиг, уран зохиол, хими, физик, биологи, эрүүл мэнд, газарзүй, түүх, нийгэм судлал, хөгжим, дүрслэх урлаг, гадаад хэл, иргэний боловсрол, хичээлээс гадуурх үйл ажиллагаагаар бэлдэж, үнэт зүйлсийг суулгаж болно.
Цаашилбал хүндээ үнэт зүйлсийг суулгаж өгөхийн тулд үүнээс гадна шинэ боловсролын санаачилга байгааг цухас дурдвал:
| Боловсролын санаачилга | Суралцахуйн зорилгыг илэрхийлэх мөн чанар |
| Энх тайвны боловсрол | Зөрчилдөөнийг шийдвэрлэх, энх тайванч байх, эвлэрэн найрамдах, хүлцэн тэвчих, хүний эрх, иргэний оролцоог хүндэтгэх |
| Харилцан нэгнээ ойлгох боловсрол | Нийгмийн эв эе, ялгаатай байдалд хүндэтгэлтэй хандах, хүн бүрийг тэгш хамруулсан үндэсний амин чанарыг хөхиүлэн дэмжих |
| Олон хэв шинжит соёлын / Соёл хоорондын боловсрол | Ялгаатай байдлыг хүндэтгэх, хүлцэн тэвчих, арьс үндсээр алагчлахгүй байх, үл ялгаварлан гадуурхах |
| Хүний эрхийн боловсрол | Хүний эрх, хариуцлагад хүндэтгэлтэй хандах, нийгэмд гадуурхагдсан, сул дорой, эрх мэдэлгүй охид, эмэгтэйчүүд, цөөнхийн эрхийг хүндэтгэх, хүлцэн тэвчих, үл ялгаварлах, дарамт шахалт, хүчирхийллээс ангид байх, иргэний оролцоог хөхиүлэн дэмжих |
| Амьдрах ур чадварын / Эрүүл мэндийн боловсрол | Хорт зуршлаас ангид, өөрийн болон бусдын эрүүл мэндийг хүндэтгэх, хамгаалах, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх |
| Иргэний боловсрол | Иргэний/улс төрийн амьдралд идэвхтэй, хариуцлагатай оролцох, ардчилал, хүний эрхийг хүндэтгэх, хүлцэн тэвчих |
| Тогтвортой хөгжлийн боловсрол | Хүрээлэн буй орчны тогтвортой байдал, хүн бүрийн эдлэх эрх, тэдний сайн сайхан байдлыг эн тэргүүнд анхаарч, хүндэтгэх |
| Дэлхийн иргэний боловсрол | Нийгмийн болон дэлхийн аль ч өнцөгт бусадтай зэрэгцэн амьдрах, идэвхтэй улс орноо удирдах залах, хүн төрөлхтний түгээмэл үнэт зүйлсээ хөхиүлэн дэмжих |
| Хүмүүнлэгийн боловсрол | Хүмүүнлэгийн хэм хэмжээ, хүмүүнлэгийн үйлдлийг хүндэтгэх, үл ялгаварладаг байх |
| Үнэт зүйлсийн боловсрол | Энх тайвныг эрхэмлэх, бусдыг хүндэтгэх, анхаарч ойлгох үнэт зүйлсийг хувь хүнд суулгах |
Бид нэг нэгнээ нутгийн аялгаар өөнтөглөх, ахуйтайгаа холбоотой үгийн сангаар нь шоглох, “Тува”, “Казах”, “Буриад”, “Дөрвөд” хэмээн сэтэр зүүх, жалга дов, нутгаараа талцах, түүнийг нь эрх мэдэл, мөнгөөр улам дэвэргэх, тухайн үйлдлийг дагаж саймшрах, эв эегүй бусдыгаа хүчирхийлж санаа амрах, хүн гэсэн эрхэм чанарыг нь уландаа гишгэж үл тоох, нас, хүйс, угсаа гарвал, нийгмийн байдал, оршин суугаа газар гээд төрөл бүрээр ялгаварлан гадуурхах үйлдэл түгээмэл байгаа нь боловсролын зорилгоо “тогтолцооны эрэг шураг/ажиллах хүч бэлдэх” гэж явцуу тодорхойлсоор байгаагийн хор уршиг билээ.
Бид боловсролын зорилгодоо хүрээ ч ҮГҮЙ, бүр ойлгоо ч ҮГҮЙ явна. Шийдэл хүсэж байвал дээрх эрдэмтэн мэргэдийн оюуны сувд болсон хүний эрхийн олон улсын гэрээгээ ёсчлон биелүүлэх, мөн Тогтвортой хөгжлийн 4 дүгээр зорилгын 4.7 дахь дэд зорилтыг гэгээн оюундаа болгоох ажаамуу, түшээд минь…