Францын батлан хамгаалах яамны дэргэдэх “Батлан хамгаалах сургуулийн стратеги судлалын институт” (IRSEM) –ын захирал Jean-Baptiste Jeangène Vilmer-тэй ярилцав.
Би таны 10 хоногийн сургалтанд сууснаар, цахим хамгаалалт нь маш чухал гэдгийг ойлгосон. Монгол улс 3,2 сая хүнтэй, 2 том гүрэнтэй хиллэдэг учир технологи бидэнд ихээхэн дэмжлэг болох нь гарцаагүй. Гэхдээ таны хэлсэнчлэн эдгээр технoлoгиудад өндөр хамгаалалт хэрэгтэй гэж үзэж байна. Тухайлбал сонгуулийн үеэр троллууд, хуурамч мэдээ, хуурамч цахим хаягууд гэх мэт зүйлс ихээр гарч ирдэг. Сонгуулийн үеэр болдог эдгээр асуудлууд нь улс болгонд нийтлэг байдал байна уу, эсвэл улс орнуудад өөр байна уу?
Тухайн цаг үеэс хамааран сонгууль болгон ондоо болдог ч сүүлийн жилүүдэд сонгуулиудад ижил төстэй байдал үүсч байна. Хамгийн түгээмэл ажиглагдаж байгаа зүйл нь мэдээллийг гуйвуулах гурван алхамт юм.
- Эхний алхам бол буруу мэдээг түгээх буюу нэр хүндийг нь гутаах, томоохон медиа вебсайтуудыг ашиглан бай болгосон гишүүдийн талаар худал мэдээ тараах.
- Хоёрдугаар алхам бол хакердах. Хэрэв боломжтой бол тухайн гишүүний цахим хаягууд руу шууд нэвтрэх эсвэл түүний нарийн бичиг, нягтлан гэх мэт удирдлагад нь ажилладаг хүмүүсийн имэйл хаяг руу нь нэвтэрч доторх мэдээллүүдийг хулгайлах.
- Гуравдугаар алхам бол хулгайлсан мэдээллээ тараах. Францын хувьд сонгууль болохоос 2 хоногийн өмнө буюу хамгийн сүүлд мэдээллүүдийг тарааж байсан учир гишүүд тухайн мэдээлэлд хариу үйлдэл үзүүлэхэд хэт оройтсон байсан.
Тэгэхээр мэдээллийг гуйвуулах гурван алхамт нь буруу мэдээлэл, хакердах, тараах гэсэн хэсгүүдээс бүрдэж байна. Гэхдээ зарим тохиолдолд 2 болон 3 дахь үе шатны дунд завсрын үе гардаг ба үүнийг бид гуйвуулах гэж нэрлэдэг. Хэрэв тэдний хулгайлсан мэдээлэл дотор ямар нэгэн эдийн засгийн, болон хувийн мэдээлэл, хүчирхийлэлтэй хамаатай мэдээлэл олдоогүй бол худал имэйл хаягуудыг дурдаж жинхэнэ харагдах мэт хуурамч имэйлүүдийг өөрсдөө зохиож эхэлдэг. Энэ нь мэдээллийг илүү хөнөөлтэй болгож эхэлдэг. Мөн эдгээрээс өөр олон арга байдгийг дурдах нь зүйтэй байх.
Таны хэлсэн эдгээр гурван алхамт дайралтанд өртвөл хэрхэн тэмцэж, хамгаалах вэ?
- Урт хугацааны хамгаалалт нь иргэдэд мэдлэг олгох. Үүнд медиагаар явж буй мэдээллүүдийн аль нь үнэн, аль нь худал болохыг тогтоох чадварыг олгох; ямар нотлох баримтууд үүнийг бодит мэдээ болгож байна зэргийг сургах арга юм. Энэ аргын үр дүн нь 5-15 жилийн гарна.
- Богино хугацааны хамгаалалт бол институтуудыг байгуулах юм. Жишээ нь бид сонгуулийн үеэр оролцогчдын тэгш байдлыг хангах үүрэгтэй тусдаа сонгуулийн хороо үүсгэж байсан. Мэдээлэл цацагдсан орой хороо маш хурдан хариу үйлдэл үзүүлж маргааш өглөө нь хэвлэлийн бага хурал зарлаж бүх медиа агентуудад тухайн мэдээллүүдийг цацахгүй байхыг анхааруулж, тухайн мэдээлэл нь сэжигтэй байгаа талаар хэлж, бидэнд шалгахад хугацаа хэрэгтэй байгааг анхааруулж байсан. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд ч үүнийг дагаж, өчигдөр шөнө тухайн мэдээ цацагдсан гэж зарласан ч энэ нь үнэн гэдгийг зарлаагүй байсан. Ингэснээр өнөөх хар ПР сонгуульд оролцогчдод ямар нэгэн хохирол учруулаагүй. Сонгуулийн хороо нь аль аль талдаа төвийг баримтлах ёстой байдаг ч АНУ-ын сонгуулийн үеэр сонгуулийн хороо Хиллари Клинтоныг ялна гэдэгт итгэлтэй байсан учир түүний талаар хар мэдээлэл тарахад хариу үйлдэл үзүүлээгүй. Сонгуулийн хороо нь Засгийн газраас сонгогддог ба Засгийн газар ямар нэг талыг барьж байгаа нь тодорхой байдаг. Харин одоо тэд үүнийг өөрчлөх арга замыг хайж байгаа. Мөн Канад улсын элчин сайд энэ оны нэгдүгээр сард хийсэн ярилцлагадаа энэ асуудалтай тэмцэхээр гарц хайж байгаа гэдгээ дурдсан.
Тэгэхээр хүмүүсийн цаг, завыг буруу мэдээлэлд үрэхгүй байх аргыг хэлээч, таны дурдсанаар хамгийн гол нь боловсрол, хоёрт хувийн хороо, байгууллага үүсгэх харин гуравт юу байх вэ?
Иргэний нийгэмтэй байх нь хуурамч мэдээллээс зайлсхийх хамгийн чухал суурь. Түүнээс аль нэгэн төрийн байгууллагаас үзүүлэх хариу үйлдэл биш юм. Яагаад гэвэл төр ихэнх иргэдэд эсрэг тал нь мэт харагддаг, тиймээс иргэд өөрсдийн гэсэн бие даасан арга хэрэгсэлтэй байх хэрэгтэй байдаг.
Бидний тулгарч буй асуудал бол мэдээллийн дайн биш харин өгүүлэхүйн дайн юм. Хэдийгээр бидэнд фактууд байлаа ч гэсэн хангалттай биш. Яагаад гэвэл бусад зөвлөгч илтгэгчдэд тараах цуурхал бэлэн байж л байдаг. Тэгэхээр энэ нь фактын эсрэг цуурхал гэсэн маргааныг гаргаж ирж байгаа юм. Фактуудыг дурдах нь заримдаа чухал биш байдаг, учир нь зарим хүмүүст бодит фактаас илүү сэтгэл хөдөлгөсөн цуурхал нь сонирхолтой байдаг. Тиймээс бид фактуудыг сонирхолтой байдлаар өгүүлэх хэрэгтэй болж байгаа юм.
Тиймээс зарим жүжигчид тодруулбал, АНУ-ын “Атлантик Kоунсэл” ДФР гэх нэртэй жижигхэн хэмжээний баг бүрдүүлж, буруу ташаа мэдээллийн талаар судлаж байна. Жишээлбэл тэд твиттер дээр байгаа сэжигтэй аккаунтуудыг ашиглан хэн ямар зорилгоор хаанаас хуурамч мэдээг цацаж байгаа талаар, мөн тэдгээр нь ямар нэгэн улс оронтой холбоотой эсэхийг жүжигчлэн дүрсэлдэг. Тэдгээр дүрслэлүүд нь аймшгийн кинотой төстэй харагддаг, яг л гэмт хэрэгтний түүхтэй адилаар хэн үүний ард нуугдаж байгааг харуулдаг. Иргэд фактуудаас илүү энэхүү жүжигчилсэн сонирхолтой төрлийн контентэд илүү дуртай байдаг.
Тэгэхээр Британид болсон сонгуулийн үеэр Оросууд ямар нэгэн аргаар хөндлөнгөөс оролцсон гэх нь үнэн үү?
Тиймээ, энэ үнэн. Нэг нь тусгай албаны ажилтан байсан ба нөгөөх нь Физикч байсан. Гэхдээ бид зөвхөн Орос ч юм уу ганц нэг улс дээр төвлөрөх шаардлагагүй. Харин үүнээс сэргийлж, тэмцэх ямар арга зам байна гэдэгт төвлөрөх хэрэгтэй.
Та бид хоёрын ярилцсан шиг ийм асуудалтай ард түмэн ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаа гэсэн утгаараа хэрхэн тэмцэх мөн Засгийн газрын анхаарлыг яаж татах вэ?
Гайхалтай асуулт байна. Энэ мэдээж орон болгонд тулгамдаж буй асуудал. Тиймээс бид энэ асуудлыг хэлэлцдэг уулзалтуудыг нэмэх, шинийг санаачлах хэрэгтэй. Бидэнд энэ асуудлаар уулзаж болох олон газар байгаа, үүний нэг нь Натострат төв. Натостратынхан жил бүр Стратком гэх үйл ажиллагаа зохион байгуулдаг. Эхний жилүүдэд зөвхөн барууны орныхон тухайн үйл ажиллагаанд ирж Европ болон АНУ-ын талаар ярилцдаг байсан. Харин сүүлийн хоёр гурван жилд Азиас олон төлөөлөгчид ирдэг болсон. Мөн сүүлийн үед зөвхөн Натострат ч биш Сингапур, Праг зэрэг хотуудад тухайн уулзалтууд зохиогдож байгаа. Сингапурын уулзалтыг зохиодог “RSIS” байгууллага нь энэ зун гурав дахь жилдээ энэхүү уулзалтыг зохиох гэж байгаа. Барууны болон зүүний улсууд уулзсанаар магадгүй Оросуудын баруунд явуулж байгаа үйл ажиллагаа нь зүүний орнуудаас ямар ялгаатай байна гэх мэт харьцуулалтыг хийх боломжтой болно.