“Финтек” нь Finance буюу санхүүгийн үйлчилгээ Technology буюу технологийн хөгжлийн хослолыг хэлэх бөгөөд Fintech гэдэг нь нийлээд Financial Technology буюу Санхүүгийн технологи гэсэн холбоо үгийн товчлол юм. Технологийн дэвшил, инновацийн хялбар шийдлийг (хиймэл оюун ухаан, blockchain, data science гэх мэт) ашиглан уламжлалт банкны үйлчилгээг хамгийн бага зардлаар, хурдан шуурхай, илүү хүртээмжтэй байдлаар хэрэглэгчид хүргэх нь финтекийн гол зорилго. Өөрөөр хэлбэл “Финтек”-ийг орчин үеийн дэвшилтэт технологийг ашиглан илүү хялбар санхүүгийн үйлчилгээг үзүүлэх шийдэл гэж ойлгож болно. Дэлхийн “Финтек” салбарын үүсэл 1886 он, харилцаа холбооны (телеграф үүсэл) хөгжлийн үед анх тавигдсан гэж үздэг бөгөөд цаашлаад 1967 онд аналог технологиос тоон технологид шилжих үед бидний мэдэх “Финтек”-ийн орчин үеийн хөгжил эхэлсэн.
Харин дэлхийн санхүүгийн хямралын дараагаас буюу 2008 оноос тус салбар зах зээлд эзлэх байр сууриа асар хурдтайгаар тэлсээр одоогийн түвшинд хүрчээ.
Дэлхийн Финтек салбар 2020 онд 7301.78 тэрбум доллараар үнэлэгдсэн бөгөөд 2026 он хүртэл CAGR (жилийн нийлмэл өсөлтийн түвшин) 26.87% -аар өсөх төлөвтэй байна. Шинэ техник технологиуд нь Финтек салбарын байгууллага, хөрөнгө оруулагчид, хэрэгжүүлж буй улс орнуудад эдийн засгийн хөгжилд хүрэх асар их боломжуудыг өгч байгаа. Гэвч нөгөө талаар технологид суурилсан санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ ар араасаа нэвтэрч, инноваци хурдацтай явагдахын зэрэгцээ эдгээртэй холбоотой зохицуулалт, хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлэх шаардлага зохицуулагч байгууллагуудын өмнө тулгарч байна.
Монгол дахь Финтек салбарын нөхцөл байдал
Ковид-19 цар тахлын улмаас Монгол Улсад хорио цээрийн дэглэм тогтоосонтой холбогдуулан онлайн худалдаа, цахим төлбөр тооцоо ашиглан гүйлгээ хийх хүмүүсийн тоо сүүлийн үед эрс нэмэгджээ. Үүний нэг жишээ болох Финтек компаниудаас зээл авах зээлдэгчдийн тоо хурдацтай нэмэгдсэн нь хэрэглэгчдэд шалгуур бага, шинэ технологид суурилсан зээлийн үйлчилгээ болон санхүүгийн бүтээгдэхүүнийг банкны ажилтны дамжлагагүйгээр хурдан шуурхай авах боломжтой болсонтой холбоотой. Жишээ дурдвал:
2018 онд байгуулагдсан “ЛэндМН ББСБ” ХК нь Финтек бизнес моделийг Монгол Улсын зах зээлд анх удаа LendMN аппликэйшнээр дамжуулан амжилттай нэвтрүүлж хэрэглэгчдэд хэрэглээний бичил цахим зээлийн үйлчилгээг үзүүлсээр нийт бүртгэлтэй харилцагчдын тоо 900 мянгад хүрээд байна. 2020 оны жилийн эцсийн байдлаар ЛэндМН нийт 93,081 харилцагчийнхаа зээл авахад зарцуулах шууд бус зардал буюу 1,5 тэрбум төгрөгийг хэмнэсэн ба зээл авахад зарцуулах байсан 279,000 цаг буюу 31,8 жилийг хэмнэсэн гэсэн тоог гаргажээ.
Түүнчлэн Монголын анхны төлбөрийн гарц үйлчилгээг (Payment Gateway) Хай пэймент солюшнс ХХК, АНУ-ын ACI WORLDWIDE LLC-тэй технологийн түншээр хамтран анх нэвтрүүлсэн. Ингэснээр хэрэглэгчид өөрийн ашигладаг, дурын банкны төлбөрийн картыг “Hi-Pay” системд зөвхөн нэг удаа бүртгүүлснээр дахин картын мэдээлэл болон и-пин код оруулах шаардлагагүйгээр амар хялбар худалдан авалт хийх боломжийг авах болсон. Дээрээс нь “Tokenization” буюу картын мэдээллээ нэг удаа бүртгүүлээд л хадгалах үйлчилгээг нэвтрүүлсэн учир хэрэглэгч гүйлгээ тутамд мэдээллээ дахин оруулалгүй, төлбөрийн гүйлгээгээ хурдан, хялбар хийх боломжтой. Hi-Pay аппликэйшнаар дамжуулан хэрэглэгчид даатгалын үйлчилгээ авах, автобусны картаа онлайн цэнэглэх, хянах зэрэг үйлчилгээг нэг дороос авч цаг заваа хэмнэх давуу талтай. Тус байгууллага саяхан зөөврийн “powerbank” түрээсийн үйлчилгээг албан ёсоор анх удаа танилцуулсан. Энэхүү байгаа газраасаа батарей цэнэглэгчээ түрээслэн аваад хэрэглэж дууссаныхаа дараа хүлээлгэн өгөх зарчимтай үйлчилгээ нь цааш цаашдаа хэрэглэгчдийн өргөнөөр хэрэглэх үйлчилгээ болох нь гарцаагүй.
Мөн Optimal NMax ХХК-аас 2018 онд үүсгэн байгуулсан Zeely аппликэйшн нь зээл өгөхдөө хувь хүний хандлага, хариуцлага, сэтгэл зүйн төлөвшил болон шийдвэр гаргах чадварыг тодорхойлох сэтгэл зүйн тестийн үнэлгээнд тулгуурлан зээл өгдөг Монгол Улсын анхдагч санхүүгийн үйлчилгээ юм. Тус сэтгэл зүйн үнэлгээг сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд үндэслэн Монгол хүний онцлогт тохируулан бүтээсэн бөгөөд хиймэл оюун ухаан, тусгай алгоритм ашиглан хэрэглэгчийн сэтгэл хөдлөл болон худал хариултыг таних боломжтой. Тус сэтгэл зүйн үнэлгээний найдварт чанар нь олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн шинжлэх ухааны нэр хүнд бүхий Behavioral sciences (MDPI) цахим сэтгүүлд нийтлэгдсэн цорын ганц Монгол судалгаа болсон байна. Одоогоор Zeely аппликэйшн нийт харилцагчдынхаа зээл авахад зарцуулах байсан 45,000 цаг буюу 5,6 жилийг хэмнэсэн байна.
Ийнхүү хэрэглэгчдийн эрэлт, технологийн шинэ чиг хандлагыг даган шинэлэг санхүүгийн үйлчилгээнүүд Монголын зах зээлд үйл ажиллагаагаа явуулсаар хэдийн танил болжээ. Дотоодын гэлтгүй гадаад улсын зах зээлд үйл ажиллагаагаа тэлэх чадамж Монголын финтекүүдэд их байгаа.
Харин 2019 онд үүсгэн байгуулагдсан Storepay аппликэйшн олон улсын зах зээлд гарах алхмаа амжилттай тавиад буй. Тэд “Storepay Holding” хэмээх толгой компаниа Сингапур улсад 2020 оны 6-р сард анх бүртгүүлэн салбар компани болох “Storepay Lao”-г Лаос улсад өнгөрсөн 5-р сард байгуулжээ. Харин 2022 оны 4-р сараас тухайн зах зээлд үйлчилгээгээ эхлүүлэхээр төлөвлөж байгаа юм байна. Уг төслийг амжилттай эхэлвэл цаашлаад Филиппин, Индонез, Малайз, Тайланд, Вьетнам зэрэг зүүн өмнөд Азийн зах зээлд нэвтрэхэд хялбар болох юм. Storepay-ийн хувьд Бостон хотод байрлалтай хөрөнгө оруулалтын менежментийн фирм болох “Frontier Capital”-аас амжилттай санхүүжилт аван үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн цагаас хойш төлбөрийн уян хатан, таатай нөхцлийг санал болгосоор ирсэн нь хэрэглэгчдийн таашаалд ихэд нийцээд буй. Тус аппликэйшний үндсэн бизнес модель болох Buy Now Pay Later (BNPL) буюу одоо аваад дараа төл гэсэн утга бүхий загвар нь худалдан авалтын төлбөрөө хувааж төлөх боломжийг олгодог боловсронгуй шийдэл. Худалдан авагчид 100 мянгаас гурван сая төгрөг хүртэлх үнийн дүнтэй барааны төлбөрөө 15 хоногийн зайтайгаар дөрөв хуваан төлөх, 30 хоногийн зайтай гурав хувааж төлөх боломжтой бөгөөд ингэхдээ аливаа хүү, шимтгэл төлөлгүй авах юм. Одоогоор 1000 гаруй харилцагч, 140 мянга гаруй бүртгэлтэй хэрэглэгчтэй, тус аппликэйшн нь 70 мянга гаруй худалдан авалтаар дамжуулан 20 гаруй тэрбум төгрөгийг зах зээлд эргэлдүүлэх сэдэл болжээ.
Монгол дахь Финтек салбарын эрх зүйн зохицуулалт
Сэндбокс зохицуулалтын журам: Монгол Улс санхүүгийн үйлчилгээнд шинээр нэвтэрч буй технологид суурилсан шинэлэг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, бизнес загварыг дотоодын санхүүгийн зах зээлд нэвтрүүлэх, сэндбокс зохицуулалтын орчинг бүрдүүлэх зорилгоор Монголбанкны Ерөнхийлөгч, Сангийн сайд, Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга, Хадгаламжийн даатгалын корпорацийн гүйцэтгэх захирлын 2021 оны 3-р сарын 1-ний өдөр “Сэндбокс зохицуулалтын орчны журам”-ыг хамтран баталсан байдаг. Сэндбокс зохицуулалт нь шинээр зах зээлд орж ирж буй бизнест тусгай зөвшөөрөл, лиценз зэргийг олгохоос өмнө хууль, журмын дагуу тэдгээрийн хэрэгжүүлэх гэж буй шинэ инновацилаг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тестээр туршиж, бизнес моделийг сайтар боловсруулж үзсэний дараа зах зээлд нэвтрүүлэх үйл явц бөгөөд тэдгээрийг зах зээлд тэсвэртэй өрсөлдөх чадвартай болгож, өрсөлдөөн дундаас шахагдах эрсдлээс сэргийлэх, мөн салбарын мэдээллийг бүрэн авах боломжийг бүрдүүлж өгдгөөрөө онцлог.
Блокчэйн технологийн эрхзүйн зохицуулалт: Монгол Улсын хувьд блокчэйн технологийг хууль зүйн хүрээнд хүлээн зөвшөөрөөгүй хэдий ч Монгол Улсын төлбөрийн системд бэлэн бус төлбөр тооцооны хэрэглээг дэмжих, шинэ дэвшилтэт төлбөрийн хэрэгсэл, үйлчилгээг нэвтрүүлэх, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх, олон улсын жишигт хүрсэн төлбөрийн системийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх бодлого баримтлахаа илэрхийлсэн байдаг.
Цахим мөнгө: Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт төгрөгтэй адил үнэ цэнэ бүхий Монголбанкны зөвшөөрөлтэй гаргасан бэлэн бус төлбөрийн хэрэгслийн нэг хэлбэр бөгөөд мөнгөн дүн нь цахим хэлбэрээр хадгалагдсан, мөнгөн хөрөнгөөр баталгаажсан, цахим мөнгө гаргагч, түүний харилцагчаас бусад гуравдагч этгээд төлбөрт хүлээн зөвшөөрсөн, мөнгөн хөрөнгөнд чөлөөтэй хөрвөдөг онцлогтой. Одоогийн байдлаар Монголбанкнаас цахим мөнгөний үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрөл аваад буй 7 байгууллага байдаг. Үүнд: Мобифинанс ББСБ ХХК, Супер Ап Хэтэвч ХХК, Ард кредит ББСБ ХК, Эм Пи Эс Си ББСБ ХХК, Инвескор хэтэвч ББСБ ХХК, Хай пэймэнт солюшнс ХХК, Нэт капитал файнанс корпораци ББСБ ХХК юм.
Үүнээс Ард Кредит ББСБ-аас гаргасан Монголын анхны блокчэйнд суурилсан лоялти оноо буюу урамшууллын цахим мөнгө болох АрдКойн (ArdCoin) дэлхийн хамгийн том төвлөрсөн бус бирж болох Uniswap дээр бүртгэгдэж арилжаалагдах болсноор том боломж нээгдээд байна. АрдКойн криптовалютын хамгийн нөлөө бүхий бирж дээр гарснаар этэриум (Ethereum), блокчэйн дээрх бүх валют руу 100 хувь чөлөөтэй хөрвөх чадвартай болж байгаа аж. Үүгээр ч зогсохгүй АрдКойн нь CoinMarketCap, Blockfolio, CoinGecko зэрэг олон улсын хяналтын платформ дээр амжилттай бүртгэгдсэн бөгөөд DAX Virtual Stock Exchange, STEX, Bittrex дээр нээлттэй арилжаалагддаг.
Харин Инвескор ББСБ-ын хувьд олон улсын “MicroFinanza Rating” SRL байгууллагаас Монгол Улсдаа хамгийн өндөр буюу “A- High” үнэлгээ авчээ. “MicroFinanza Rating” SRL нь банк, санхүүгийн байгууллагуудын зээлжих зэрэглэлийг тогтоодог олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн агентлаг бөгөөд 2000 оноос хойш Ази, Европ болон Өмнөд Америк зэрэг 100 гаруй улсын 2400-аад санхүүгийн байгууллагуудад үнэлгээ тогтоожээ. Ингэснээр Инвескор ББСБ-ын гадаад зах зээлээс эх үүсвэр татах болон хөрөнгө оруулагч нартай түншлэлээ идэвхжүүлэх үйл ажиллагаанд давуу тал үүсэх юм.
Виртуал хөрөнгө: Монгол Улсад виртуал хөрөнгийн хууль эрх зүйн орчин одоогоор батлагдаагүй тул иргэд өөрийн сонгосон арилжааны сувгуудыг ашиглан виртуал хөрөнгө зарах, худалдан авах, хөрөнгө оруулах, олборлох зэргээр зах зээлд оролцож байна. Энэ хүрээнд Монголбанк, Санхүүгийн мэдээллийн алба, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам болон бусад холбогдох байгууллагууд хамтран Виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ шаардлагыг судалсны үндсэн дээр Виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн тухай хуулийн төсөл болон дагалдах хуулиудад оруулах нэмэлт өөрчлөлтүүдийг Хууль, тогтоомжийн тухай хууль болон бусад олон улсын туршлага, стандартад нийцүүлэн боловсруулсан. Холбогдох хуулийн төслийг УИХ-ын 2021 оны 6-р сарын 17-ны өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж, байнгын хорооноос 2021 оны 7-р сарын 1-ний өдрийн хуралдаанаараа хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийг байгуулсан. Тус хуулийн төсөлд Санхүүгийн хориг арга хэмжээ авах байгууллагаас (FATF) гаргасан Зөвлөмж 15-ын дагуу виртуал хөрөнгийн 5 төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлж буй этгээдийг бүртгэлжүүлэх, мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх үйл ажиллагаанд хяналт тавихаар тусгасан. Уг хуулийн төсөл батлагдсанаар Монгол Улсад виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн хууль, эрх зүйн орчин бүрдэж, ФАТФ-ын техник хэрэгжилтийг хангахын зэрэгцээ олон улсад үйл ажиллагаа явуулах, гадаадын компани манай улсад хөрөнгө оруулах нөхцөл бүрдэх зэрэг эдийн засгийн тогтвортой байдлыг дэмжих эерэг нөлөөтэй юм.
