ӨМНӨХ ҮГ
Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе! Таны гар дээр хүрч буй энэхүү номыг бичих болсон маань 13 настай надаас эцэг, эх хоёр минь нэгэн зүйлийг хүссэнтэй холбоотой юм. Миний аав хуучнаар шатахуун тээврийн баазад насаараа жолооч, ээж маань худалдаа бэлтгэлийн газарт нягтлан бодогч хийсэн хүмүүс. Амьдрал амаргүй байсан 1995, 96 оны үед картын системээр бараа олгож, бүх зүйл зогсож ажилгүйдэл газар авч, нийгэмд үймээн үүсч байсан үе юм. Хамгийн аймшигтай өөрчлөлт хоол ундны хомсдол байгаагүй. Харин хүний мөн чанар ил гарч, ёс зүйгүй явдал газар авч эхэлсэн хэрэг байв… Үүнийг ихэнх маань “Дураараа байх эрх чөлөө- ардчилал” гэж хүлээж авсан. Гэхдээ үнэн хэрэг дээрээ, харгис капитализм буюу шууд утгаар мөнгөтэй хүн бүх эрх мэдлийг гартаа авч, хүссэнээ хийдэг нийгэм рүү явж эхэлсэн. Ядаж байхад яг тэр үед “Халтар Царайт” кино гарч бидэнд “Баячуудын хороолол”, “Ядуусын хороолол” гэдэг ойлголт өгсөн юм. Энэ ойлголт бидэнд маш шинэ байсан. Бид тоглоомын дүрмээ ойлгохгүйгээр тоглоомд оролцож эхэлсэн.
Ийм цочром зүйлтэй эцэг, эх минь нүүр тулж, итгэл, урам нь хугарахдаа, 13 настай надаас баян “босс” болоорой гэж захихын оронд энэ нийгэм, улсдаа ядаж нэг сайн зүйл хийгээрэй гэж чин сэтгэлээсээ хүссэн юм. Ингээд нэг сайн зүйл хийхэд хэрэгтэй нэг санаа хэлсэн нь, “Миний хүү толгойдоо л юм хийж аваарай, түүнийг чинь хүн дээрэмдэж авахгүй, түүгээрээ чи сайн зүйлийг хийж чадах болно” гэж хэлсэн юм.
Бүх юм ингэж эхэлсэн түүхтэй.
Тэр цагаас хойш өнөөг хүртэл улс орны хөгжлийн нууцыг эрж, хайж эхэлсэн юм. Эрэл хайгуул минь намайг Япон, АНУ-д суралцаж, ажиллах боломжид хөтөлсөн бөгөөд үр дүнд нь хөгжлийн нууцыг “Аж Үйлдвэрлэл” буюу эдийн засгийн хэт хараат бус байдал гэж ойлгосон. Маш энгийн юм шиг боловч үүнийг газар дээр нь бодитоор сурч, мэдэрсэн. Улс орны хөгжлийн нууцыг илүү ерөнхий хэлбэр рүү шилжүүлж үзвэл, үндсэн хоёр чухал зүйл хэрэгтэй юм байна лээ.
Нэгдүгээрт, бүтээх ухааны боловсрол.
Технологич үндэстэн Монгол болохгүйгээр бид өмнөд, хойд хөршөөс эхлээд дэлхийн хөгжингүй орны тоглоом, цаашилвал “боол” буюу эрхшээлд улам л автах эрсдэлтэй. Энэ нь зөвхөн манай орон биш, бидэн шиг технологийн хувьд сул дорой улсад нүүрлэх ирээдүй бөгөөд нүүрлээд эхэлсэн орон ч цөөнгүй байна.
Технологийн дээд боловсролыг 15 наснаас нь 5 жилийн хугацаанд эзэмшүүлэх сургалтын системийг Монголд нутагшуулж сүүлийн 6 жилийн турш амжилттай хэрэгжиж байна. “Харамсалтай” нь төгсөгчдийн 40% нь шууд Япон улсад Япон компанид инженерээр ажилд ороод явж байна. Уг нь тэд Монголд үнэт зүйл бүтээх ёстой юм.
Хоёрдугаарт, мэдээлэл болон юмсын эмх цэгц чухал юм.
Аливаа юмс, зүйлс нь эмх цэгцтэй, бүртгэлтэй байхад айл гэрээс эхлээд улс орон хурдан шуурхай шийдвэр гаргаж, төлөвлөж чаддаг. 400 гаруй жилийн өмнө Японы бүх ард түмэн сүм, хийдээрээ дамжуулан ураг, овгоороо бүртгэлтэй хүн амын тооллого хийж байсан юм билээ.
Энэ чиглэлээр одоо Мэдээллийн технологийн компани байгуулан, Японд систем хөгжүүлэн нийлүүлж байна. Бид бүтээмж өндөртэй ажлын байрыг олноор бий болгох ёстой. Тэгж байж эдийн засгийн бие даасан байдалд хүрнэ. Бид өнөөдөр Монгол Улсын жилийн төсвөөс их борлуулалт хийдэг компанийн системийг хөгжүүлж байна. Ийм ажлын байрыг бий болгох боломж хангалттай байгаа ч чадварлаг боловсон хүчин дутмаг байсаар байна.
УДИРТГАЛ
Та бид ер нь яах гэж дэлхий дээр ирсэн юм бол? Аз жаргалтай амьдрах гэж үү? Тэгвэл аз жаргалтай байхын тулд яах ёстой вэ? Та, бид аз жаргалтай байна уу?
Хүмүүс бид сүрэглэн амьдарч, сүрэг маань нарийн бүтэц зохион байгуулалттай систем, нийгэм болон хөгжсөөр байна. Ялангуяа дэлхий нийтээр хотжих явц хурдацтай болж, мега том хотууд үүсч, хүмүүс суурьшмал, нэг газар олноороо төвлөрч амьдрах болсон нь системийг илүү нарийн зохион байгуулалттай, цэгцтэй байхыг шаардаж байна. Тэгвэл энэ систем дотор би яаж оршин байж, ямар маягаар бусадтай харилцаж аз жаргалтайгаар дэлхий дээрх өөрийн, хамтын аялалаа дуусгах вэ? Ирээд буцах богинохон энэ амьдралд нэгэнт сүрэглэн нийгэмшиж амьдарч байгаа хойно хамтдаа аятайхан амьдраад буцах юмсан, тийм үү?
Нийгмийн систем дотор бид хууль, дүрэм журам, ёс жаягийг дагах, ганцаардал, гадуурхагдахаас айх, яагаад ч юм бусдад сайхан харагдах, бусад хүн юу гэж хэлэх бол гэсэн бодлоор хязгаарлагдаж, эсвэл эрээ цээргүй загнах гэж оролдох зэрэг, энэ бүгдийн цаана байгаа хувийн болоод нийлмэл ашиг сонирхол, системийнхээ дүрмийг хүн бүр сайтар ойлголцоод, хүлээн зөвшөөрөөд явбал бидний нийгэмшсэн амьдрал амар хялбар, стрессгүй, тайван сайхан, бид бүхэн баг болж урагш хурдан дэвших боломжтой болох юм. Цаасан дээр бичсэн хууль, дүрмийг хэрэгжүүлэгч нь зөвхөн төрийн байгууллагаар хязгаарлагдахгүй бөгөөд та, бид зөв ойлголттой, идэвхтэй харилцан хяналт тавьж, хүн бүр оролцох шаардлагатай. Мөн бид бүхний бүх үйлдэл, санаа бодлыг хуульчилж зохицуулна гэдэг бараг бүтэшгүй зүйл учраас үүнийг бичигдээгүй хууль буюу ёс жаяг, зарчим, философи зэрэг бичигдээгүй дүрмээр зохицуулахаас өөр аргагүй юм.
Тиймд хүн бүр дагаж мөрдөх боломжтой, хэт авангард, шашинлаг, хийсвэр онолын биш, хэрэглээтэй прагматик суурь, зарчмын ойлголттой болох хэрэгтэй байна. Энэ хэрэгцээнд бага ч болов нэмэр болох зорилгоор энэ номонд үндсэн 14 сэдвийн талаар ярилцана.
ТОГЛООМЫН ДҮРЭМ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Дөрвөн улирал солигдож, өвөл дулаан хувцсаа өмсдөгтэй адил бидний нийгмийн ТОГЛООМЫН ДҮРЭМ гэж байдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Энэ уг нь маш энгийн. Гадаадад сурсан, галуу шувууны мах идсэн идээгүй, өндөр байшин, далай үзсэн үзээгүй сонин биш гагцхүү нар мандаж, жаргаад сар гардаг заримдаа гардаггүй гэдэгтэй адил дүрмээ л сайтар ойлгох нь чухал юм!
Манай Монголд сагсан бөмбөгийг маш түгээмэл тоглодог болохоор ерөнхий дүрмийг нь мэдэхгүй хүн бараг үгүй биз ээ. Тэгвэл уг спорт тоглоомын мөн чанарыг оруулаад, нарийн дүрмийг бүрэн төгс мэддэг хүн хичнээн байдаг бол? Та тоглолтын талбай дээр дүрмээ сайн мэдэхгүй паниктах хүнтэй таарч эсвэл харж байсан уу? Ямар сэтгэгдэл төрж байсан бэ?! Ичмээр байхаас гадна эмх замбараагүй, уур уцаар, хэрүүл маргаантай, ядаргаатай санагдаагүй гэж үү?! Бүр зарим тохиолдолд зодоон цохион, хэн нэгнийгээ гэмтээгээд төгсдөг тоглолттой ч таарч байсан байж магадгүй. Яагаад ийм тоглолт болдог юм бол? Уг нь баг хамт олноороо эвтэй, тактиктай байгаад уран тоглолт хийхийг хүсэхгүй хүн гэж байхгүй биз!?
Бидний амьдрал яг л сагсан бөмбөг тоглохтой адил юм. Талбай дээр тоглож байгаа та бид тоглоомын дүрмээ сайтар ойлгосны үндсэн дээр ямар тактикаар уран тоглолтыг хийж, тоглолтын эцэст бүх багаараа, мөн эсрэг багтайгаа эсэн мэнд, муудалцахгүйгээр, нэгнийгээ гэмтээхгүйгээр тоглолтоо дуусгахын тулд яах вэ?
Уг нь сагсан бөмбөгийн спорт нь, талбай дээр байгаа хоёр багийн гишүүн бүр адилхан тоглоомын дүрмээ сайн ойлгож, үүрэг ролио тодорхой ухамсарлаж түүн дээр үндэслэн тактик стратегиа боловсруулдаг, бие бялдраас гадна оюун ухааны спорт.
Талбай дээр орилоод “загнаад” байдаг “жоохон” юм мэдэж, NBA – үзсэн “мундаг” нөхрөөс болгоомжилж, өөрөө дүрмээ сайтар мэдэж байгаагаа асууя!
Дараагийн нийтлэлд
ТА ЯАХ ГЭЖ ДЭЛХИЙ ДЭЭР ИРСЭН БЭ?
“Ирье гэж ирсэнгүй ээ, гэхдээ ирснийх аз жаргалтай амьдармаар байна.”
Хүүхдүүдийг томчуул “Баярлалаа” гэж хэл гээд ядаргаатаад байдаг даа?! Ер нь яагаад “Баярлалаа” гэж хэлэх ёстой юм бол оо? Хүнээс юм авч байгаа болохоор уг хүнд сайхан сэтгэгдэл үлдээх зорилготой тал засаж байгаа хэрэг үү?!
Хүний хандлагыг хоёр үндсэн аргаар өөрчилж болдог гэдэг судалгаа бий…
Тоглоомын дүрэм номын зохиогч Ш.Буянжаргалын товч намтар
- Буука овогт Ширнэнгийн Буянжаргал /37 нас/
- Увс аймгийн Улаангом сум, Найрамдлын хороонд төрж өссөн.
- Увс аймгийн 1-р 10-н жил, бүрэн дунд боловсрол;
- ШУТИС, Компьютер техник, менежментийн сургууль;
- Японы үндэсний технологийн хүрээлэнгийн харьяа Сасэбо коосэн-технологийн коллеж, Дипломын дээд;
- Чиба их сургууль, Иллинойгийн их сургууль, бакалавр, магистр;
- Мэдээллийн систем, механик-электроникс /Мехатроникс/, автомат удирдлагын системийн дизайн чиглэлийн мэргэжилтэй.
- Монгол, Япон, Англи, дунд шатны Орос хэл, анхан шатны Солонгос хэлтэй.
- ММО хүрэл медаль, МОМО мөнгөн медаль, ОУОМО (IMC) тусгай байр;
- ТОШИБА корпораци /TOSHIBA Corp./-д автоматжуулалтын систем зохион бүтээх инженер, ЮУ-ЭС-ПИ Лаборатори компани /USP-Laboratory/-д судлаач, зохион бүтээх инженерээр тус, тус ажиллаж байсан. Японы коосэн загварын технологийн коллежийг Монгол Улсад нэвтрүүлэх төслийн санаачлагчдын нэг. Шинэ Монгол коосэн технологийн коллежийн санаачлагч, анхны захирал. Одоо ЮУ-ЭС-ПИ МОНГОЛ ХХК-ийн захирлаар ажиллаж байгаа.