МУСГЗ Ц.Нарангэрэлийн уран бүтээлээс сэдсэн эргэцүүлэл
Бидний бодлыг ихэнхдээ том чухал асуудлууд эзэмдэж байдаг. Утас, түрийвч, түлхүүрээ хаана тавьснаа мартах нь ихэнхдээ том асуудалд хэтэрхий их анхаарснаас үүдэлтэй. Бид гар утсаа олохгүй болохоор сандарч тэвдэн, үнэтэй цагаа нэлээн их зарцуулсны дараа, түүнийг санаанд оромгүй газраас олмогцоо гайхан баярладаг. Саяхан шиг балмагдаж байсныгаа шоолон инээчихээд цаашаа явахаасаа өмнө, хувь тавилангийн жижигхэн боловч хатуухан хошигнолд орших чухал анхааруулгыг дахин нэг бодууштай. Өмнөө байгаа зүйлд анхааралтай хандах нь санаа зовоож буй том асуудлаас дутахгүй чухал юм. Сонор сэрэмжтэй байх нь том асуудлыг шийдэх анхаарлыг төвлөрүүлэхэд нөлөө бүхий үнэтэй дадлага болдог.
Гэтэл оршихуйн одоо цагийг үнэлэх чадварыг заавал утас, эд зүйлээ гээж олсныхоо дараа өөрийгөө шоолон байж төлөвшүүлэх албагүй. Байгаль эхийн хүүрнэсэн уран зургуудыг тогтон харах нь хайхрамжтай байхыг бухимдалгүйгээр сургадаг тааламжтай бөгөөд үр бүтээлтэй нэг арга. Байгалийн түмэн өнгөөр илэрхийлсэн уран зургуудад өгүүлэх тасралтгүй цаг хугацаа, орчин нөхцлийн өөрчлөлтийг удаан ширтэж, зураачийн нүдээр харахыг хичээвэл эхлээд уйтгартай ч юм шиг санагдах ч тэр удаан, чимээгүйхэн урсах цаг хугацааны ул мөр үнэн хэрэгтээ үзэсгэлэн төгсийн бэлгэ шинж болохыг мэдэрнэ.
Тийм зургуудыг уран зураач, МУСГЗ Ц.Нарангэрэлийн plein air (нээлттэй агаарт) бүтээсэн уран бүтээлүүдээс харж болно. Импрессионизмын энэ урсгалыг дагнасан Ц.Нарангэрэлийн тосон будгийн зургууд цагийн аясаар урсан өөрчлөгдөх дөрвөн улирлын өнгө төрхийг сэтгэлд буулгаж, өөрийн эрхгүй байгальд шингэн орчихсон мэт мэдрэмжийг төрүүлдэг. Ц.Нарангэрэлийн тосон будгийн зургуудад тод харагдах бийрийн түрхэц нь эхлээд унаган байгалийг уран бийрээр хайхрамжгүй хурдан татаж бүтээсэн мэт санагдана. Зургийн зохиомж нь ихэвчлэн ташуу шугаман чиглэлийг барьдаг нь үзэгчийн сэтгэлийг одоогоос ирээдүй рүү, харагдаж буйгаас төсөөлөл рүү хөтлөж буй мэт. Байгалийн амар амгалан үзэгдлүүд ийнхүү зүрхэнд бууж, сэтгэл санааг уужруулан сэргээж тайвшруулдаг.
Жишээлбэл, Сонгино Хайрхан зурагт цасан судлаар үелэн хучигдсан хадтай хайрхан цэлмэг цэнхэр тэнгэрийн доор оройн нарны ягаан өнгөнд сүндэрлэн, бэлийн бургас уулын сүүдрийн чигт хошууран татах нь цаашаа юу байгаа бол гэмээр; Уулын Нуур бүтээлд зуны уулын баялаг ногоон ой нуурын толионд маргад эрдэнийн өнгөөр туяаран гэрэлтэнэ; Намрын Хонгор Салхи зурагт өрмөн шаргал, хөх ягаан өндөр өвсөн дунд амар тайван бэлчих адууны дэлийг намрын хонгор салхи аргадан илбэнэ; Ботгон Бүүвэй бүтээлд үд дундын говийн нар аниргүй төөнөж, гэрийн зүүн талын богино сүүдэрт хүүхдээ хөхүүлэн бүүвэйлэх ээж, дэргэд нь суух том хүү нь, хажууханд нь зүүрмэглэх нохой, цаана нь зэлэн дээрээ гэгэлзэн зогсох хэдэн ботго, ээжийн бүүвэйн дууг эхээ үгүйлэн уяран сонсох мэт.
Зураач Ц.Нарангэрэлийн бүтээсэн энэхүү амар амгалан, аядуу тайвныг түгээсэн уран бүтээлүүд бол түүний 40 жилийн турш төгөлдөржүүлж буй ур чадварын илэрхийлэл. Ц.Нарангэрэл гуайн аав нь Төв аймгийн барилгын инженер бөгөөд багаас нь хүүдээ урам зориг хайрлаж зураач болохыг нь дэмжиж байжээ. 1970-аад оноос тайзны чимэглэлийн мастер, Ардын зураач Л.Гаваагийн 10 гаруй шавийн нэг болж уран зурагт суралцаж эхэлжээ. Ялангуяа багшийнхаа байгальд түргэн зурах чадвараас хичээнгүйлэн тусган авч хэвшүүлэхийг зорьдог байв. Өөрийн техник, арга барилтай болоод улмаар 1980 онд тэр үеийн Чехословакийн нийслэл Прагийн Урлаг, уран барилга, загварын академид явах тохиол бүрдэж, монументал урлагийн мэргэжилд суралцав. Академиас авсан эрдэм нь түүний чимэглэлийн болон пост-импрессионист урсгалын бүтээлүүдэд тусан харагддаг. Тэрээр өөрийн энэ мэргэжлээрээ Монголын дүрслэх урлагийн сургуульд 25 жил багшилжээ. Энэ олон жил байгальд ойр, плэн эйр–ийн аргаар газар дээр нь зурж байсан нь түүний уран бүтээлээ туурвих эрч хүч, урам зориг нь болсоор иржээ.
Плэн эйрт, байгалийн өнгө хором тутамд өөрчлөгдөж байдгийг илэрхийлдэг. Зургаа зурж эхлэх агшны байгаль, зурж дуусах агшнаас тэс өөр болчихдог учир уран зураг нь ч бас өөр болдог. Харснаа хурдан буулгах явцад, ой ухаанд хурдан тусгахыг хичээж, зургаа дараа нь урландаа гүйцээж дуусгахын тулд мэдээллийг бүрэн эхээр нь аль болох түргэн тогтоодог учир ой санамжийг хурцалдаг ажээ. Ижил сэдэвтэй хоёр зураг хоорондоо адилгүй байдаг нь үүнтэй холбоотой. Плэн эйр зургийг бүтээхэд өнгөрөгч хором бүр тогтоох ёстой үнэт эрдэнэ мэт болон хувирдаг. “Заримдаа, гарыг минь надаас өөр хүч удирдаад ч байгаа юм шиг санагддаг шүү. Дуусгасан зургаа эргээд харахаар, яаж хийснээ ч санадаггүй, үр дүнг нь хараад өөрөө ч гайхдаг,” гэж Нарангэрэл гуай хэлж билээ.
Жишээлбэл, намар бол маш олон өнгө аяс, онцгой чанартайг Нарангэрэл гуай бүтээлүүддээ илэрхийлдэг. Ерөө Гол зурагт дөнгөж зайрмагтаж эхэлсэн голын нимгэн толион дээр намрын тэнгэр номин хөх эрдэнийн өнгөөр гялтганана; Анхны Цас зурагт анар, хуван өнгөтэй бургасууд анхны цасаа баяр ёслолтойгоор угтана; Оройн Нар зурагт өвлийн эхээр жаргаж буй нар, моддын завсраар гүргэм цэцгийн улбар шар өнгөө илгээж, наана нь хөлдөж амжаагүй яарах голын усанд ягаан болорын өнгөөр ойсныг моддын сүүдэр зурваслан тэнгэрийн тусгалыг мозаика мэт харагдуулна.
Плэн-эйрт анхаарлаа хурдан төвлөрүүлэхийн тулд соргог байх, шинээр харах, түргэн тусгахыг шаарддаг тул Ц. Нарангэрэл ихэнх зургаа 20 минутын дотор зурчихдаг ажээ. Тийм ч учраас ихэнх зургуудын хэмжээ нь жижиг, дөхөж харвал судалбар аятай харагдах нь олон. Ямар ч гэсэн түүний уран бүтээлүүд байгаль эхийн баригдашгүй, хурдан өөрчлөгдөх мөчийг буулгах чадвар ба зураачийн байгалийг хайрлах сэтгэлийг илэрхийлдэг. “Плэн-эйрт, байгаль, хүний хайртай тэжээвэр амьтан шиг санагдадаг. Цаг өнгөрөөх тусмаа түүний тодорхой цаг мөч, улиралд гаргадаг ааш авир, зан араншинг илүү сайн таамаглаж сурдаг. Би байгалиас суралцсаар л байгаа, байгаль бол хамгийн өгөөмөр багш юм” гэж зураач Нарангэрэл гуай хэлэв.
Плэн-эйр зургууд биднийг одоо цагаар бүрэн амьдрахад сургадаг. Байгалийн өөрчлөлтийг зотон зурганд буулгаснаар өдөр тутмын үйл явдалдаа хэт сатаардаг бидэнд амьдралын хором тутмын үнэ цэнийг сануулж, агшин бүрийг таалан үнэлэх тэвчээр хайрлаж, эв зохицолтой, тэнцвэртэй оршихуйг дахин сануулсан, урлагийн зөөлөн хүчийг мэдрүүлдэг.
Нарангэрэл гуайн зургууд байгалийн хэсэг болох хүмүүн биднийг байгаагаараа байж, алдаа оноотойгоо, сэтгэлийн гуниг баясалтайгаа хүлээн зөвшөөрөгдөж, хамгаалагдан хайрлуулж явдгийг сануулах мэт. Байгалийн агшин хором бүрийг урлагаар дамжуулан хүртэж, бясалган үнэлэх нь үргэлж амжилт өөд зүтгэн, урагш хардаг бидэнд маш хэрэгтэй завсарлага өгдөг. Гар утсаа олоод дараагийн зорилгоруугаа шамдан дайрхаасаа өмнө, та хүрчихээд буй ололт амжилтаа, байгаа зүйлээ, бас хэн болчихоод буйгаа дахин нэг бодож, чамлалгүйгээр тэмдэглэхийн чухлыг сануулдагт урлагийн бас нэгэн хүч оршдог болов уу.
Ж.Ариунаа, урлаг судлаач
UB Post сонинд хэвлэгдэв,
2020 оны 4-р сарын 15
Улаанбаатар хот