2020 оны 12 сар
Баавгайн Насанбаяр Ph.D /Боловсрол судлал/
Суралцагчдын үнэлгээний олон улсын судалгаа нь (Programme for International Student Assessment – PISA) Олон улсын Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллага (OECD)-ын гишүүн орнуудын сурагчдын суурь боловсролын түвшинд эзэмшсэн чадварыг гурван жилд нэг удаа үнэлдэг судалгаа юм. Тус судалгаа нь 2000 оноос одоог хүртэл гурван жил тутамд 15 настнуудыг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгон тэдний байгалийн ухаан, математик, унших чадвар буюу сурлагын үр дүнг үнэлэхээс гадна сургуулийн хүртээмж, сурагчдын хандлага, итгэл үнэмшил, тэдний ирээдүйн талаарх хүлээлт, төсөөлөл зэрэг боловсролын чанар, сурлагын амжилтад нөлөөлөх бусад хүчин зүйлсийг мөн тодорхойлдог.
Монголын боловсролын чанарын үнэлгээ
Монгол Улсад 2014 онд тухайн үеийн БШУ-ны сайдын А/309 тоот тушаалаар батлагдсан журмын дагуу үндэсний хэмжээнд бага, суурь боловсролын сургалтын чанар, үр дүнг тодорхойлж, сурлагын амжилтад нөлөөлж байгаа зарим хүчин зүйлүүдийг тодорхойлох, судалгааны үр дүнд үндэслэн бодлого, төлөвлөлтийг сайжруулах зорилгоор боловсролын чанарын үнэлгээний судалгааг зохион байгуулж эхэлсэн юм.
Бага, суурь боловсролын чанарын үнэлгээг олон улсын арга аргачлалын дагуу боловсруулж, 2014 оны 3-р сард 21 аймаг, 9 дүүргийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 5, 9-р ангийн нийт 31003 сурагчийг түүврийн аргаар сонгон зохион байгуулсан. Тухайн үед боловсролын чанарын үнэлгээний агуулга, арга зүйн хувьд болон зохион байгуулалтын хувьд сайжруулах шаардлага нэлээн байсан. Боловсролын үнэлгээний төвийн 2014 оны чанарын судалгааны тайлангаас дараах зарим дүгнэлт, үр дүнг хүргэж байна.
- Нийслэлийн сурагчдын гүйцэтгэл 44,3%, аймгийн төвийн сурагчдын гүйцэтгэл 40,3%, сумын сурагчдын гүйцэтгэл 32,9% байгаа нь сурлагын амжилт байршлаас хамаарсан буюу хотоос хөдөө рүү чиглэсэн сурлагын амжилтын бууралт гарсан байна.
- Сурагчдын сурлагын үзүүлэлтэд сургуулийн хэв шинж хамаарч байгаа эсэхийг авч үзэхэд хувийн хэвшлийн сургуулиудын сурагчдын гүйцэтгэл 53,6%, улсын сургуулийн сурагчдын гүйцэтгэл 30,8 хувьтай байсан байна.
- Танин мэдэх түвшний ангиллаар гүйцэтгэлийг нэгтгэн үзэхэд сурагчид сэргээн санах түвшний даалгавруудыг 55,7%-тай, ойлгох түвшний даалгавруудыг 43,8%-тай, хэрэглэх түвшний даалгавруудыг 50,8%-тай, задлан шинжлэх түвшний даалгавруудыг 44,1%-тай, үнэлэх түвшний даалгавруудыг 32,5 %-тай тус тус гүйцэтгэжээ.
Чанарын үнэлгээнд хамрагдсан 9-р ангийн сурагчдаас гэр бүлийн амьдрал, сургууль, анги хамт олны орчин, багшийн заах арга зүйн талаар нийт 40 асуулт бүхий судалгааг авч, сурагчийн дүн оноо, амжилттай харьцуулан боловсруулсан.
- Сурагчдын амьдарч байгаа нөхцлийг сурлагын амжилттай нь холбон үзэхэд ах, эгч, хамаатан, дотуур байранд амьдардаг сурагчдын гүйцэтгэл 40-42 хувьтай байсан бол гэртээ болон хөлсний байр сууцанд гэр бүлтэйгээ амьдардаг сурагчдын гүйцэтгэл 50,6 хувьтай буюу илүү сайн байжээ. Амьдарч буй байршил нь алслагдмал, гэр орны амьжиргааны түвшин доогуур, гэрээсээ өөр газарт амьдардаг, хэт олон хүүхэдтэй ангид сурдаг, төвлөрсөн халаалтгүй, байнгын халуун, хүйтэн усгүй, дотроо бие засах газаргүй, хичээл давтах ширээ, сандалгүй, компьютергүй, байнгын гэрэл, цахилгаангүй байх зэрэг нь сурагчдын сурлагын амжилтад сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйл болсоор байна.
- Сурагчид хүндэтгэлтэй харьцдаг багшийнхаа мөн сонирхдог хичээлдээ илүү өндөр гүйцэтгэлтэй. Харин анги хамт олны эв нэгдлийн талаар “Танай ангийн сурагчид үргэлж эвтэй байдаг уу?” гэсэн асуултанд “эв нэгдэлтэй байж чаддаггүй” гэж хариулсан сурагчдын амжилт тааруу байсан бол “байнга эвтэй байдаг” гэж хариулсан сурагчдын үзүүлэлт сайн гарсан байв.
Чанарын судалгааны үр дүнгээр байр эзлүүлж, уралдуулахаас илүүтэй сургалтын чанарт нөлөөлж буй хүчин зүйлийг илрүүлэн, түүний шийдэл, арга замыг бодлого, хэрэгжилтийн түвшинд авч хэрэгжүүлэх нь үндсэн зорилго байв. Гэтэл 2019 оны 10-р сард БСШУСЯ, Боловсролын үнэлгээний төвөөс боловсролын чанарын үнэлгээний судалгаагаар тэргүүлэх амжилт үзүүлсэн Ерөнхий боловсролын улсын 20, хувийн 20 сургуулийг шалгаруулан өргөмжилжээ. Боловсролын чанарын үнэлгээний судалгааны үндсэн зорилгоос хазайж, уралдуулан байр эзлүүлэхээс өөрийг үл хийж, жил бүрийн судалгааны үр дүнг үндэслэсэн шаардлагатай арга хэмжээ, шийдэлгүй байсаар одоог хүрлээ.
Олон улсын боловсролын чанарын үнэлгээ (PISA) – 2018
2018 оны PISA шалгалтыг 79 орны 15 настай сургуульд суралцаж буй 32 сая орчим сурагчдыг төлөөлөн 600.000 сурагч өгсөн байна. Интернет, технологийн өөрчлөлт, шинэчлэлтэй холбоотой хүмүүсийн унших, мэдээлэл солилцох хэв маяг өөрчлөгдөж байгаагаас оролцсон 79 орны ихэнх нь компьютероор шалгалтаа өгсөн ба дижитал орчинд унших чадварыг шалгахад энэ удаагийн PISA шалгалт голлон чиглэсэн байна. Унших чадвар гэдэг нь зорилгодоо хүрэх, мэдлэг чадвараа хөгжүүлэх, нийгэмдээ оролцохын тулд текст, мэдээллийг ойлгох, хэрэглэх, дүгнэх, эргэцүүлэн тунгаах чадвар гэж тодорхойлжээ.
Судалгаанд хамрагдсан Бээжин, Шанхай, Сингапурын сурагчдын унших чадварын оноо нь өндөр байсан бол Эстони, Канад, Финлянд улсуудын үзүүлэлт ОУЭЗХАХБ-ын (OECD) орнуудын дунджаас өндөр байсан. ОУЭЗХАХБ-ын орнуудын сурагчдын 77% нь унших чадварын 2-р түвшний буюу дундаж хэмжээний урттай текстийн гол санааг ялгаж таних, текстийн хэлбэр, зорилгыг тодорхойлох чадвартай байсан. Харин өндөр дүн үзүүлсэн улсуудын нийт сурагчдын 85-аас дээш хувь нь 2-р түвшний чадвартай байв. “Багш сайн туслаж дэмждэг” гэж хариулсан сурагчдын унших чадварын оноо харьцангуй өндөр байсан буюу багшийн идэвх, тэмүүлэл, урам, сэдэлжүүлэлт нь сурагчдын унших чадварт гол нөлөөлөх хүчин зүйл болжээ.
Математикийн хувьд ОУЭЗХАХБ-ын орнуудын сурагчдын 76% нь 2 болон түүнээс дээш түвшинд, өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн зааварчилгаагүйгээр энгийн нөхцөл байдлыг буюу жишээ нь, хоёр өөр газрын хоорондох нийт зайг харьцуулах, үнийг өөр валютад хөрвүүлэн ойлгох чадвартай байна. Харин судалгаанд хамрагдсан 24 улсад 2-р түвшний чадвартай сурагчид нийт оролцогчдын 50-аас доош хувийг эзлэж байна.
Мөн 2018 оны PISA шалгалт нь сурагчид өөрсдийн харагдах байдал, эцэг эхтэйгээ харилцах харилцаа, сургуульдаа хэр сэтгэл хангалуун байдаг гэсэн гурван үзүүлэлтийг голлон судалжээ. Сурагчдын 67% нь “Амьдралдаа сэтгэл хангалуун байдаг” гэж хариулсан нь 2015 онтой харьцуулахад 5%-аар буурчээ.
Монгол Улс 2021 онд PISA-д оролцох уу?
Монгол Улсын Их Хурлын 2015 оны 12-р тогтоолоор баталсан Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогын 7.8-д “Сурлагын амжилтын олон улсын чанарын үнэлгээний судалгаанд 2021 онд хамрагдана”, Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 2.3.3.-т “Ерөнхий боловсролын сургалтын чанарыг дэлхийн жишигт нийцүүлэх зорилгоор олон улсын PISA үнэлгээнд хамруулж, үндэсний чанарын үнэлгээний тогтолцоог бэхжүүлнэ” гэж тус тус заасан.
PISA-ийн урт хугацааны зорилго бол боловсрол дахь тэгш байдлыг бий болгох юм. Боловсрол дахь тэгш байдал гэдэг нь нийт сурагчид яг ижилхэн үнэлгээ, дүнтэй суралцана гэсэн үг биш. Харин сурагчийн нийгэм, эдийн засгийн байдал, хүйс, гэр бүл нь ямар байхаас үл хамааран сурч хөгжих ижил, тэгш боломжтой байна гэсэн үг. Мөн хүүхдүүдэд олгож буй мэдлэг, чадвар нь орчин үеийн нийгмийн зайлшгүй чухал хэрэгцээт чадварт суралцаж буй эсэх, тухайн орны түүх, соёл, уламжлалын залгамж байдлыг хангаж байгаа эсэх, амьдралд хэрэглэх хандлага, чадварыг үнэлэх юм.
2020.12.28