Нийслэл хотын автозамын хөдөлгөөн тэг зогсож, нийгмийн амьдралыг гацаах болсныг та өглөө бүр мэдэрч байгаа. Ажлын өдрүүдэд тавны нэгийг нь дугаараар нь хязгаарлаад ч машинууд зам дээрээ багтахгүй болсон. Ажил амьдралын хэвийн хэмнэл алдагдаж, олон мянган литр түлш хором тутам хий шатаж, ялгарсан утаа нь явган зорчигчдыг түм бумаар нь хордуулж байна.
Эдийн засаг өсч, иргэдийн амьдрал сайжрахын хэрээр автомашины хэрэглээ нэмэгдэж байна. Одоо МУ-д 736 мянган суудлын автомашин бүртгэлтэйгээс 60 хувь нь Улаанбаатарт төвлөрчээ. 2019 онд зөвхөн Японоос 66,172 ширхэг суудлын автомашин оруулжээ. Өдөрт дунджаар 16.4 сая төгрөгийн үнэлгээтэй, 190 суудлын автомашин хилээр орж, 110 суудлын автомашин шинээр бүртгүүлдэг.
МУ хуучин автомашины хаягдлын цэг болсоор байна. Нийслэлд бүртгэлтэй 437 мянган суудлын автомашины ердөө 2.2 хувь нь 0-3 жил, 3.8 нь 4-6, 22.4 хувь нь 7-9, үлдсэн 72 хувь нь 9-өөс дээш жилийн насжилттай байна. Автомашинуудын дийлэнхийг хос хөдөлгүүртэй Тoyota Prius эзэлдэг. Prius Улаанбаатарт 158,692, орон нутагт 37,919 ширхэг байна.
Үл харагдах төлбөр
Нийслэлийн замын түгжрэлийн бас нэг шалтгаан бол төр засгийн удирдлагатай холбоотой. Түшмэдүүд Улаанбаатар хотын газрыг яам ба хотын мэдлийн гэж хоёр хуваан, уралдан хулгайлж хот төлөвлөлтийг бусниулсан. Машин замд тулгаж газар хувьчилсан, зарим хүнд зуу зуун га газрыг нууцаар хуйвалдан олгосон учир овоорч шавааралдсан хорооллууд, ойртох боломжгүй байшингууд, хооронд нь машин байтугай хүн зөрөх зайгүй нарийн замууд бий болсноос гол замууд гацаж байна.
Тавьсан нэртэй замууд нь таван борооны дараа хагарч, нүх гарсныг хариуцах эзэн ч, засах хөрөнгө ч олддоггүй.
Зам тээврийн осол нэмэгдсээр буйн бас нэг шалтгаан бол баруун гарын хөдөлгөөний дүрэмтэй улсад зүүн гарын хөдөлгөөний дүрмээр хийсэн автомашины тоо дийлэнх нь болсонд оршиж байна. Зам дээр гүйцэж түрүүлэхэд улам эрсдэлтэй, хурдны эрэмбийн шугам алдагдсан, холын гэрэл улам хурцаар гялбуулах болсон, зам ба зогсоолын төлбөр тооцоо хийх хугацаа удааширсан зэрэг олон саад бэрхшээл бий болсон.
Хуучин машин, муу зам, хариуцлагагүй жолоочоос болж олон зуун хүн осолдож, мянгаараа тахир дутуу, хөдөлмөрийн чадваргүй болсоор байна. Улсын хэмжээнд 2019 онд 25,302 зам тээврийн осол гарсны 86.5 хувь нь нийслэлд, үлдсэн нь орон нутагт бүртгэгдсэн. Өдөрт дунджаар хоёр хүн амь насаа алдах боллоо. Зөвхөн зам тээврийн ослын улмаас бараг 25 тэрбум төгрөгийн хохирол учиржээ.
Нийслэлд тээврийн хэрэгслүүд агаарын бохирдлын 10 орчим хувийг бий болгодог. Автомашинаас гарч буй утаа, тоос нь нүүрсхүчлийн давхар ислийн 30 хувь, азотын давхар ислийн 78.5 хувийг бүрдүүлдэг. Өндөр насжилттай автомашин хорт утаа илүү их ялгаруулдаг учир хөгжилтэй орнуудад жил нь явах тусам өндөр татвар төлдөг.
Өндөр хөгжсөн оронд хуучин автомашины 95 хувийг дахин боловсруулдаг. Зарим эд ангиуд нь аюултай хог хаягдал учир заавал цуглуулж дахин боловсруулах хууль, журам байдаг. Аккумлятор, цэнэг хураагуур зэрэг нь онц аюултай учир улс орнууд, жишээ нь манай хоёр хөрш нутаг дэвсгэр дээгүүрээ тээвэрлүүлэхийг хориглодог.
Гэтэл манай улсад ашиглаж буй энэ олон зуун мянган хуучин машин, эд ангиуд, ялангуяа дээрх хортой хэсгийг хаях, бөөгнүүлэх тодорхой цэг байхгүй учир хаягдал нь хаа сайгүй хөглөрөн хэвтэж, ус хөрс хордуулсаар байгаа. Багахан хэсэг нь албан ёсны дилерүүдийн агуулахад, үлдсэн нь айлуудын хашаанд ил задгай, эсвэл хөдөө хээр хаягддаг. Энэ төрлийн хог хаягдлыг хэрхэн тээвэрлэж, дахин боловсруулах, устгах талаар журам нь дөнгөж энэ онд батлагджээ.
Хуучран хаягдсан машинаа тушаасан хүнд урамшуулал олгож, ялгаж, бяцлаж дахин боловсруулах цаг болчихсон. Ашгүй энэ оноос ийм хог хаягдлыг цуглуулж, дахин боловсруулах үйлдвэрийг “Монгол авто ресаикл парк” компани КОЙКА-ийн тусламжтайгаар Налайхад барьж байна.
Нэн даруй хийх алхмууд
Төрөөс байгаль орчин, нийгэмд учирсан сөрөг үзэгдэл, хор хохирлыг татварын аргаар шийдэх боломжтой. Ялангуяа олон жилийн насжилттай автомашины онцгой татварыг багадаа хоёр дахин нэмэх нь зөв.
Өнөөдөр иргэдийн дийлэнх нь 2000 шоо см хүртэлх (cc or cubic centimeter) хөдөлгүүртэй тээврийн хэрэгсэл хувийн хэрэгцээндээ ашигладаг. Жижиг хөдөлгүүртэй, шинэ автомашин хорт утаа ялгаруулах нь бага. Иймээс шинэ эсвэл 3 хүртэлх жил болсон автомашинуудыг онцгой албан татвараас чөлөөлж, хүмүүсийн сонголтыг өргөтгөх ёстой. Энэ нь зөвхөн байгаль орчин гэлтгүй иргэдэд ч оновчтой шийдэл. Хямд тусмаа үнэтэй гэдгийг хэрэглэгчид ойлгох болсон.
Мөн автомашин ашигласны татварын бодлогыг сайжруулах ёстой. Том хөдөлгүүртэй, тансаг зэрэглэлийн машинаас эхлэн ашиглалтын татварыг хэд дахин нэмэгдүүлж, үр ашиггүй хэрэглээг хязгаарлавал авто замын ачаалал багасна. Үгүй бол тэгш, сондгойгоор дугаарын хязгаарлалт хийгээд ч замын ачаалал багасах биш харин ч автомашины тоо нэмэгдэнэ.
Мэдээж байгаа хууль, дүрмээ хэрэгжүүлэх ёстой. Дээр дурдсанаар замын хөдөлгөөний баруун гарын дүрмээ сахиулж, эхлээд баруун талдаа жолооны хүрдтэй автомашиныг оруулж ирэх, тодорхой хугацааны дараа хөдөлгөөнд оролцохыг хязгаарлах цаг болжээ. Тэгээд ч Орос ба Хятад гэсэн хоёр хөршөө холбосон транзитийн орон учир манайх замын хөдөлгөөний ижил дүрэмтэй байх нь эдийн засгийн талаасаа ашигтай. Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр (2017)-т энэ журам багтсан ч өнөөг хүртэл хэрэгжүүлэх улс төрийн шийдвэр гараагүй байна.
Эдгээр алхмуудтай цуг нийтийн тээврийн чанар, хүртээмжийг хамгийн түрүүнд сайжруулах ёстой. Өнөөдрийн насжилт ихтэй автомашины тоо хэтэрсний томоохон шалтгаан нь нийтийн тээврийн салбарын доройтол яах аргагүй мөн.
Иргэдийн амьжиргаа хувийн машинаасаа хамаарах тусам түүний зохицуулалт олон талыг хамарсан, цогц шийдэл шаардана. Гэтэл түр хугацааны эсэргүүцлээс зугтсанаар байдал өөрчлөгдөхгүй, харин ч муудсаар байгаа учир дээрх асуудлуудыг бодлогоор яаралтай зохицуулах шаардлагатай байна.
2020.10.16