ФИНТЕК САЛБАРЫН ТОЙМ
2020 оны 3-р сарын 30-ны өдөр deVere группээс гаргасан шинэ судалгаагаар коронавирусын нөлөөгөөр Европын улсуудын финтек аппликейшний хэрэглээ 72 хувиар өссөн үр дүн гарчээ. Мөн Ази болон Ойрхи Дорнодын улс орнуудад энэ төрлийн аппликейшний хэрэглээ эрс өсч эхэлсэн бөгөөд Филиппиний нэгэн банкны жишээгээр онлайн банкны үйлчилгээний хандалтын тоо ердийн үеэс хоёр дахин нэмэгдсэн байгаа аж. Үүнээс үзвэл хэрэглэгчид удаан хугацааны хөл хорионы хязгаарлалтын улмаас өдөр тутмын үйлчилгээндээ финтек аппликейшн болон дижитал банкны үйлчилгээг ашиглахыг илүүд үзэх болжээ.
Дэлхийн бусад орнуудын болон Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ
Монгол Улсын Засгийн газар 2020 оны 1-р сараас эхлэн Ковид19 вирусын тархалтыг тодорхой стратегийн дагуу, хөл хорионы тусламжтайгаар урьдчилсан сэргийлсээр байгаа. Нийт халдвар авсан хүний тоо 2020 оны 9-р сарын 28-ны байдлаар 313 хүрээд байна. Үүнээс эмчлүүлж буй 5, эдгэрсэн 308 хүн байгаа аж. Хөл хорионы эхэн үед ресторан, бар, лоунж, кофе шоп зэрэг үйлчилгээний хувийн хэвшлийн байгууллагуудыг 22 цагаас хойш ажиллахыг хориглосны дээр олныг хамарсан том хэмжээний үйл ажиллагаануудыг цуцлаж, сургалтын байгууллагуудын үйл ажиллагааг ч мөн зогсоосон байсан. Нөхцөл байдал илүү тогтворжсоны дараагаар энэ төрлийн байгууллагуудын ажлын цагийг уртасгах арга хэмжээ авч 9-р сарын сүүлээс эхлэн хэвийн горимд шилжин ажиллаж байна.
Цар тахлын улмаас дэлхийн улс орнуудын эдийн засаг нэлээн хэмжээнд агшиж, үүнийг дагаад Монгол Улсын гадаад худалдааны эргэлт буурснаар, түүхий эдийн үнэ буурах, хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ өсөх зэрэг асуудлууд нэмэгдэж макро түвшинд эдийн засгийн хүнд цохилтод ороод байна. Үүний дээр Засгийн газраас хөл хорио тогтоосны улмаас олон тооны жижиг дунд бизнес эрхлэгчид, бусад хувийн хэвшлийн байгууллагуудын борлуулалт буурсан, үйл ажиллагаагаа зогсоосон, зардлаа танах шаардлагатай зэрэг шалтгаануудын улмаас ажлын байрны цомхотгол ихээр үүссэн. Үр дүнд нь ядуурлын түвшин нэмэгдэж, санхүүгийн хүнд хямрал учраад байна.
Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн танхимын энэ оны 3-р сард явуулсан “Covid-19 вирусын ажлын байрны нөлөөллийн судалгаа”- ны үр дүнд ажлын байрны тооны бууралтад хамгийн бага өртсөн салбар нь мэдээллийн технологи, харилцаа холбооны салбар байсан бол банк, санхүүгийн салбар 42 хувиар буурсан үзүүлэлттэй гарсан байна. Мөн вирусын халдвараас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний бизнест үзүүлэх нөлөөг судлахад уламжлалт байдлаар үйл ажиллагаа явуулдаг бизнесүүд илүү өртсөн байна.
Харин дэлхий дахинд хөл хорионы тусгаарлалт нь интернет худалдаа, хүргэлтийн үйлчилгээ, гар утасны төлбөр тооцоо зэрэг алсын зайн үйлчилгээний хэрэглээг дэмжсэн явдал болов. Хэрэглэгчид дижитал ертөнцийн давуу талыг ихэд сайшааж буй агаад цар тахлын дараах үед ч мөн хэрэглээ өндөр байх хандлагатай байгаа юм. Үүний төгс жишээ бол онлайн гүйлгээ. Их Британи, Герман, Ирланд, Польш, Норвеги, Египет болон бусад улсууд онлайн гүйлгээнийхээ хязгаарыг нэмсэн бөгөөд зарим улсуудад бүр хоёр дахин нэмсэн тохиолдол ч байгаа аж. Бас нэгэн жишээ нь зохицуулалтын дэвшил юм. Хятад улсад цар тахлын нөлөө нь финтек болон зохицуулалтын технологийг хүлээн авахад нь томоохон түлхэц болж өгсөн байна. Харин Өмнөд Солонгос улсад криптовалютын хуулийг баталжээ.
Үүний зэрэгцээ ажилгүйдлийн түвшин өсөх, хэрэглэгчдийн орлого буурах болон санхүүгийн тодорхойгүй байдал нь банкны салбарт хадгаламжийн хэмжээ болон автомашин, үл хөдлөх хөрөнгө тэргүүтэй зээлүүдийн хэмжээг бууруулав. “Berenberg” банкны үзэж буйгаар 2020 онд Европ болон АНУ-ын банкуудын орлого 8.5 хувиар, харин ашиг нь өмнөх онд төлөвлөснөөс 30 хувиар буурах магадлалтай гэж таамагласан байна. Азид ч мөн энэ үзэгдэл илэрч буй, Сингапурын банкууд орлого буурна гэсэн хүлээлттэй байгаа юм байна. Тиймээс энэхүү өөрчлөлтөөс үүдэлтэй хүндрэлийг даван туулахад хөрөнгө, цаг хугацаагаа хэмнэхэд гол туслагч нь финтекийн салбар гэж үзэж байгаа тул ирээдүйд хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлэх төлөвтэй байна.
Бразилын Засгийн газраас банкны үйлчилгээ авдаггүй байсан 9 сая иргэнд хөл хорионы үеэр дижитал болон мобайл банкны шийдлээр дамжуулан тусламж өгсөн нь финтекийн салбарын хурдтай, давуу талтайг харуулж буй юм. Үйл ажиллагаа нүсэртэй банкуудын хувьд зах зээлийн шаардлагад нийцэхэд хэт хүнд, удаашралтай байгаа энэ үед финтек байгууллагууд өөрсдийн санаачлагаар өрсөж Засгийн газартайгаа эцсийн хэрэглэгчийг холбох гүүр болж буй нь талархууштай хэрэг юм.
Нөгөө талаас дэлхий нийтэд Ковид19 вирусын ирээдүйн нөхцөл байдлын талаар олон таамаглал дэвшүүлж байна. Удаан хугацааны хөл хорионд байсан иргэд маск зүүх болон олон нийтийн газраас зайлсхийхийн ач холбогдлыг умартсан, санаа амарсан, сонор сэрэмжгүй байдлаас болж нэг дэх давалгаагаа амжилттай даваад байсан улсуудад уг вирусын шинэ тохиолдол маш эрчтэйгээр өсч байна. Тиймээс зарим хэсэг нь Ковид19-ийн нэг дэх давалгаа дуусахгүй гэх бол нөгөө хэсэг нь зарим улсуудад хоёр дахь давалгаа аль хэдийн эхэлсэн, энэ 10-р сараас дэлхий нийтээр эрчимжинэ гэж санал дэвшүүлцгээж байна. Харин манай улсын хувьд тэмцлийн хэлбэр нь зөвхөн хөл хорионд бизнесүүдээ хорих байсаар байвал улс орны эдийн засаг, цаашлаад илүү том хүрээнд эрүүл мэндийн хор уршгийг дагуулах талтай юм.
Тиймд зөвхөн Ковид19-ээр зогсохгүй өөр ижил төрлийн нөхцөл байдал дахин үүсэх тохиолдолд ч дархлаатай байхын тулд хэрхэх вэ гэдгээ бодох нь зүйтэй бөгөөд өөрийн болон бусад улсын нөхцөл байдал, хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнд үндэслэн үзвэл бид финтекийн салбараа хөгжүүлэх нь нэн чухал болохыг харж байна.
МОНГОЛ УЛСЫН ХУВЬД ҮҮНТЭЙ ХОЛБООТОЙГООР ХИЙХ ШААРДЛАГАТАЙ АРГА ХЭМЖЭЭ ЮУ ВЭ?
- Сэндбокс зохицуулалтын орчинг үүсгэх
- Нээлттэй банк буюу “Open-Banking” шийдлийг бий болгох
Сэндбокс зохицуулалтын орчин үүсгэх
Монгол Улсын хувьд өмнөх жишээнүүдийг авч үзвэл төр, хувийн хэвшил хоёр хамтран ажиллах замаар санхүүгийн хүндрэл, хямралыг давж гарсан байдаг. Тиймээс энэ удаад ч мөн төрийн зүгээс шаардлагатай бодлого, зохицуулалтаар зах зээлээ дэмжих нь зөв алхам болоод байна. Сэндбокс зохицуулалтын орчин нь финтек гарааны компаниуд, инноваци бүтээгчдийг зохицуулагч байгууллагын хяналт дор бүтээгдэхүүн үйлчилгээний туршилт хийх боломжийг олгодог зохицуулалтын орчин юм. Уг өөрчлөлт нь финтек салбарын амжилтанд нэн чухал ач холбогдолтой бөгөөд хөгжиж буй манай орны хувьд инновацийг өдөөх тэрхүү хүчин зүйл нь байх боломжтой юм.
Одоогоор дэлхий даяар сэндбокс зохицуулалтын орчинг 32 орон хэрэгжүүлж эхэлсэн байгаа бөгөөд 11 орон нэмж хэрэгжүүлэхээр албан ёсоор зарлажээ.
Сэндбокс зохицуулалтын орчны тестийг амжилттайгаар хэрэгжүүлсний үр дүнд зарим улс орнууд одоогийн дүрэм журамдаа өөрчлөлт хийх шаардлагатай байгааг олж харсан байна. Тиймээс холбогдох хууль тогтоомж, дүрэм журам, лицензийн шаардлага зэрэгтээ өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг өргөн барьж эхлээд буй.
Харин Монгол Улсын хувьд финтекийн зах зээл дээрх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг ойлгон аль болох түргэн хугацаанд, тохирсон зохицуулалтын орчноор хангахын тулд бид хамтдаа сэндбокс орчинг нэн түрүүнд эхлүүлэх шаардлагатай байгаа юм.
Финтек байгууллагуудын хөгжил дэвшилд хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийж санаа тавьж байгаа улсуудыг Арабын нэгдсэн улс тэргүүлж буй бөгөөд тухайн улсын сайдын албанаас дэмжиж ‘’Зохицуулалтын лаборатори’’-ийг байгуулсан аж. Энэхүү лаборатори нь олон өөр төрлийн шинэлэг санаа, технологийн шийдлүүдийг нэг цэгээс бий болгох боломжийг олгож буйгаараа давуу талтай. Дубай хотоос финтекийн инновацийг эрчимжүүлэхэд баримталж буй гол стратеги нь авьяас чадвартай хүмүүсээ тухайн нутагт тогтоон барих замаар технологийн хөгжлийг тэргүүлэх аж. Аливаа улс орон финтек салбартаа дүрэм журам, лицензийн шаардлагаар дарамт үзүүлсээр байх нь инноваци хөгжих боломжийг хаадаг гэж үздэг.
Нээлттэй банкны систем
Нээлттэй банк буюу нээлттэй банкны өгөгдөл хэмээх шинэ ойлголт нь гуравдагч санхүүгийн үйлчилгээ эрхлэгч байгууллага нь харилцагчийн хадгаламж, зээл, гүйлгээний мэдээлэл болон бусад санхүүгийн мэдээллийг банк болон банк бус санхүүгийн байгууллагаас (API) буюу програмчлалын интерфейс ашиглан олж авах процесс юм. Ингэснээр олон төрлийн мэдээллийг харилцагч, санхүүгийн болон гуравдагч байгууллагууд хуваалцах замаар харилцан нэгэндээ давуу тал олгох боломж бололцоо бүрдэх юм.
Глобал санхүүгийн үйлчилгээ хэрэглэгчдийн 2019 оны судалгааны үр дүнд:
- Судалгаанд оролцогчдын тал хувь нь зөвхөн санхүүгийн уламжлалт үйлчилгээг бус, хэрэглэгчдийн гол хэрэгцээ шаардлагад анхаарал хандуулсан үйлчилгээг санал болгохыг санхүүжүүлэгчдээс хүлээдэг.
- Мөн тал хувь нь хэрэглэгчдийн нөхцөл байдалд үндэслэсэн хувийн санхүүгийн зөвлөгөөг банкуудаас авах сонирхолтой байдаг.
- Судалгаанд оролцогчдын 80 хувь нь илүү сайжруулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний санал авах бол өөрсдийн мэдээллээ санхүүжүүлэгч байгууллагатай дуртай хуваалцах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлжээ.
Дижитал банкны үйлчилгээ
Дижитал банк буюу Необанк хэмээн танигдсан энэхүү банкны бизнес загвар нь дэлхий даяар хурдацтай өсч буй загвар. Европ, Австрали болон Сингапур улсууд энэ төрлийн шинэ үйлчилгээг дэмжиж буй бусад улсуудыг тэргүүлж байна. Эдгээр улсуудад банкны эдийн засгийг тогтворжуулах, эрүүл өрсөлдөөнийг эрчимжүүлэх цаашлаад хэрэглэгчийн үйлчилгээг сайжруулах зорилгоор иргэдийн болон байгууллагын дижитал банкны зөвшөөрлийг зах зээлийн шинэ тоглогчдод олгож эхэлсэн. Сингапурын Мөнгөний бодлогын газраас банкны системийг хүчирхэгжүүлэхийн тулд салбарын олон талт хөгжлийг дэмжиж тав хүртэлх дижитал банкны зөвшөөрөл олгохоо зарласан. Ингэснээр:
- Эцсийн хэрэглэгчийн талаар бүрэн мэдээлэл цуглуулах, гадны урсгалаас нэгдсэн мэдээллийн бааз үүсгэх боломж нэмэгдэнэ.
- Банкууд өөрсдийн дата руу хандах эрхийг борлуулж эхэлснээр орлогын шинэ урсгалыг нээх боломж бүрдэнэ.
- Төрөл бүрийн шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг зах зээл дээр гаргах боломж бүрдэж тал талын харилцан дэмжлэгтэйгээр бизнесээ тэлэх үүд хаалга нээгдэх боломжтой юм.
Европын холбоо, Их Британи, Австрали болон Хонк Конг улсууд нээлттэй банкны системийг олон улсын түвшинд дэмжиж буй. Их Британи улс нь Европ дахь банкны салбарын шилжилтийг тэргүүлж байгаа бөгөөд PSD2 төлбөрийн системийн сертификаттай банкуудын тоогоороо нэгдүгээрт орж байна. Мөн Сингапур, Япон, Малайз, Америк, Тайвань, Өмнөд Солонгос, Шинэ Зеланд, Индонези, Хятад, Шри Ланка болон Энэтхэг улсууд нээлттэй банкны системийг нэвтрүүлж эхлээд байгаа.
Их Британи улс нь финтекийн салбартаа анхаарал хандуулж, бат бөх хөгжлийн суурийг тавьсан учраас бусад уламжлалт салбаруудтайгаа харьцуулахад илүү уян хатан бизнесийн нөхцөл байдал үүсчээ. Их Британийн Засгийн газар 5 сая фунт стерлингийг эдийн засагтаа туслах зорилгоор гаргаж байгаа бөгөөд үүний 85 хувь нь финтекийн салбарт зориулагдахаар төлөвлөгдсөн байгаа аж. Финтек нь уламжлалт банкуудтай харьцуулахад илүү автомат болсон учир хүн хоорондын харилцааг багасгаж илүү үр бүтээлтэй, зардал багатай ажиллах боломж олгодог учраас гол зээлдэгчид болж байгаа юм.
Мөн тэд жижиг дунд үйлдвэрлэлүүдийн зээлийг автоматжуулахын тулд Корона Финтек-ийг байгуулжээ. Ковид19-ийн улмаас ажилгүй болсон олон тооны хүмүүсийн орлогыг батлахад хүндрэлтэй байгаа учраас тус улс нээлттэй банкны системийг дэмжиж байгаа юм. Тиймээс санхүүгийн хямралтай үр дүнтэйгээр тэмцэхийн тулд нэмэлт зээлийн шугам болон хадгаламжийг бий болгож иргэдийг өөрсдийн мэдээллээ ашиглан финтек компаниудаас зээл авах боломжийг нэвтрүүлж эхэлжээ. Түүнчлэн нээлттэй банкны системээр дамжуулан гэрээсээ гарах боломжгүй олон тооны өндөр настай болон эрүүл мэндийн асуудалтай хүмүүс банкны үйлчилгээ авах боломжтой болжээ. Тухайлбал гэрээсээ гарах боломжгүй хүмүүс өөрийн зээлийн картыг итгэмжит төлөөлөгчдөө тодорхой хугацаанд тодорхой хэмжээний мөнгөн дүнг зарцуулах эрхийг олгож үүнийгээ зайнаас хянах боломжтой аж.
Товчхондоо нээлттэй банкны систем нь банк болон финтекүүдийн хамтын ажиллагааны ирээдүй бөгөөд Монгол Улсад финтек хөгжихөд нэн чухал үүрэг гүйцэтгэх систем юм. Зохицуулагч байгууллагуудын зүгээс банкууд болон финтекүүдийн хамтын ажиллагааг дэмжихийн тулд манай улсад нээлттэй банкны системийг хэрэгжүүлэхийн зорилго болоод ач тусыг ойлгох шаардлагатай байна.
ДҮГНЭЛТ
Монгол Улс яагаад финтек салбарыг банкны салбарын хэмжээнд чухалчилж авч үзэх хэрэгтэй вэ?
Монголын санхүүгийн зах зээлд банкны салбар ноёрхдог бөгөөд хөрөнгийн зах зээл болон даатгалын зах зээл нь нийт санхүүгийн зах зээлийн ердөө 0.5-1% -ийг хамардаг. Хүчирхэг санхүүгийн зах зээл бий болохын тулд зах зээлийн төрөлжилт шаардлагатай.
Нөгөө талаас хэрэглэгчдийн хэрэгцээнд тохирсон санхүүгийн үйлчилгээг хямд, түргэн шуурхай хүргэх замаар эдийн засгийг сайжруулах боломжтой. Монгол Улс нь финтек салбар хөгжих нөхцөл бүрэн бүрдсэн улс. Сүүлийн хэдхэн жилд Лэндмн, Ард санхүүгийн нэгдэл, Стэппэ групп, Трэйдмн, Мост Мони ХХК, Моби Финанс ХХК, ГрэйпСити ХХК, Зээлмн, Сторпэй, Зээли, Хааяпэй зэрэг компаниудын тусламжтайгаар эрс өөрчлөгдсөн бөгөөд эдгээр компаниуд байгуулагдсан нь финтекийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тэлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж бусад финтек компаниудыг бий болгоход нөлөөлсөн.
Монгол Улсад финтекийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хөгжих боломжтой шалтгааныг ойлгохын тулд бид нийгмийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг авч үзэх хэрэгтэй:
Утасны хэрэглээ:
Улсын хэмжээнд 4.42 сая гаруй утас хэрэглэгч бий. Эдгээр хэрэглэгчдийн 64% нь өргөн зурвасын (3G-4G) сүлжээнд холбогддог. Хэрэглэгчийн бэлэн байдлын үнэлгээ нь ухаалаг гар утасны хувьд улсын хэмжээнд 81.41 хувьтай гарчээ.
Сошиал медиа ашиглалтын мэдээлэл:
- Facebook идэвхтэй хэрэглэж буй 2.2 сая хүн
- 2019-2020 онд 120,000 хэрэглэгч шинээр бүртгүүлсэн
- Нийт хэрэглэгчдийн 99% нь утаснаасаа интернэтэд ханддаг
Санхүүгийн үйлчилгээний тархалт:
- Нийт хүн амын 93% нь ямарваа нэгэн санхүүгийн байгууллагад данс эзэмшдэг.
- Нийт хүн амын 17% нь онлайн худалдан авалт хийдэг эсвэл төлбөрөө онлайнаар төлдөг.
- Нийт хүн амын 22% нь дансаа утастайгаа холбосон бөгөөд идэвхтэй ашигладаг.
Гар утасны хэрэглээ маш өндөр учраас иргэд өөрийн онлайн банк болон финтек аппликейшнүүдийн тусламжтайгаар өөрсдийн банкны данстайгаа холбогдох боломжтой. Финтекийн байгууллагууд нь банкны салбарынхантай ижилхэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хэрэглэгчид санал болгож буй ч бизнес моделийн онцлогоос хамааран илүү хямд, цогц байдлаар хүргэх боломжтой. Энэ замаар уламжлалт банкууд илүү уян хатан нөхцөлтэй, жижиг үнийн дүнтэй зээлүүдийг хэрэглэгчдэд олгох замаар хүндрэлээ даван туулах боломж бүрдэх юм. Ялангуяа цар тахлын энэ хүндрэлтэй үед зохицуулагч байгууллагууд, банкны салбар болон финтекийн байгууллагуудын хоорондын бат бөх хамтын ажиллагаа хэрэгжих боломж маш өндөр байгаагаар зогсохгүй Монгол Улсын санхүүгийн салбарын хүрээг тэлж, эрчимжүүлж өгөх юм.
МОНГОЛЫН ФИНТЕКИЙН ХОЛБООНЫ ОРОЛЦОО
Монголын Финтекийн холбоо нь Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр финтек үйлчилгээний олгож буй хамгийн шилдэг шийдэл бүхий боломж, давуу талуудыг зах зээлд нэвтрүүлэх, үүнтэй холбоотой хууль, дүрэм журамд өөрсдийн хувь нэмрийг оруулах, оролцогч талуудыг нэгтгэх, холбох замаар тулгарч буй асуудлуудыг шийдэхээр хичээн ажилладаг.
Эдийн засаг болон орчин үеийн төлбөр тооцооны дэд бүтцийг сайжруулахын тулд зохицуулагч байгууллагууд нь компанийн үйл ажиллагааг сайтар дэмжиж, хэрэглэгчийн хэрэгцээнд тохирсон уян хатан шийдлүүдийг гар утас, аппликейшний тусламжтайгаар зах зээлд гаргахад нь туслах шаардлагатай.
Ялангуяа Ковид19 цар тахлын үед алсын зайнаас үйлчилгээ үзүүлэх, бүтээгдэхүүн борлуулахын ач холбогдол нь үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой.
Монгол Улсын Төв банк, Санхүүгийн зохицуулах хороотой хамтран Монголын Финтекийн холбоо нь шинээр үүсч буй болон зах зээлд үйл ажиллагаагаа явуулж буй финтек байгууллагуудыг дэмжсэн сэндбокс зохицуулалтын орчинг бий болгож, зах зээлийн өнөөгийн хэрэгцээнд нийцсэн шинэ үйлчилгээ, бүтээгдэхүүнийг бий болгохоор зорин ажиллаж байна.
2020.09.28