Өнгөрсөн хавар ерөнхий боловсролын сургуульд ажиллах үеэрээ гуравдугаар ангийн сурагчдын дунд “Ирээдүйн зорилго” сэдвээр зохион бичлэг бичих даалгавар өгсөн юм. Хариулт нь тун сонирхолтой гарсан. Таван сурагч тутмын гурав нь дарга болох мөрөөдөлтэй бөгөөд бүр хүмүүсийг захирдаг хүн болох хүсэлтэйгээ илэрхийлсэн байлаа. Энэ бол нэг талаасаа зорилготой, мөрөөдөлтэй байгаа ч нөгөө талаас гүйцэтгэгч, ажилтан болох хүн цөөн байгааг харж болохоор. Хүн бүр дарга болчихвол яах вэ?
“Би”-гийн өлсгөлөн
Ардчилсан, эрх чөлөөт нийгэмд амьдрах хэрнээ нэгнээ захирахын хүслэн болж, өөрт оногдсон дөрвөн жилийг найрын ширээ мэтээр хардаг нь биднийг “би”-гээр хэр их өлссөнийг гэрчилнэ. Өөрийгөө бусдаас дутуу дулимаг, доогуур мэтээр мэдэрсэн хүнд хүслээ гүйцээхээс өөр юу ч чухал биш санагддаг. Гэвч зорилго, төлөвлөгөө, боломжоо тодорхойлж, өөрийгөө ялж чадвал “нөхөлт” үүсч, “би” сая намждаг. “Би”-гийн үзэл нь ирээдүйд өөрийгөө хэн болох, юу хийж чадахыг хүлээх хүлээлт. Энэ хүлээлт төлөвшлийн үр дүнд бий болдог. Харин манайд нэр дэвшигчид төлөвшөөгүй, өөрийгөө ялаагүй, хэрэгцээ нь хангагдаагүй хэрнээ асар жижиг хүрээлэлд өөрийгөө олсонтой эндүүрч, нэр дэвшдэг. Гэтэл сонгогдсоных нь дараа хүмүүс тэднээс биелүүлж чадахгүй зүйлсийг шаардаж эхлэх аж. Өөрийн сэтгэл зүйн хэрэгцээгээ хангах гэж л нэр дэвшсэн хүмүүсээс бусдын төлөөх гэсэн үзэл, үг, үйлдэл хүлээгээд ч хэрэггүй.
“Балчир” сонгогчид
“Бидний амьдралд ямар нэг тогтсон хэлбэр байгаа л бол тэр чигтээ зуршилд баригдсан гэсэн үг” хэмээх сэтгэл судлаач Уильям Жемсийн үг бий.
Сонгогчид нэр дэвшигчдийг юун түрүүнд өөртэйгөө харьцуулдаг. Хэрэв тухайн нэр дэвшигч өөртэй нь ямар нэг талаараа адилхан байвал болоод явчих нь тэр. Тиймээс ч сурталчилгаандаа морь, дуу, жирийн инээмсэглэл, эгэл дүр төрх зэргийг түлхүү ашигладаг. Эсрэгээрээ сонгогчдоос тэс өөр дүр төрхийг үзүүлж, тусгай нислэгээр зорчин, хэт тансаг харагдсан эрхмүүд муу дүн тавиулдаг. Өөрөөр хэлбэл, монголчуудад хүлээн зөвшөөрөгдөхийн тулд ямар нэг зүйлээр адилхан байх хэрэгтэй гэсэн үг.
Сэтгэл судлалын гештальт онолоор хүн юмсыг фигур болон фоноор нь ялган хүртдэг. Фигур нь аливаа зүйлийн голлох үзэгдэл бол фон нь хамт хүртэгдэх суурь хэсгийг тодорхойлно. Манайд ур чадвартай, эрмэлзэлтэй, зоригтой, шинэчлэл хийх фигурыг сонгохоос илүүтэй энэ нам болохгүй бол нөгөөг нь сонгоё гэсэн фоны зарчим ажилладаг. Дээр нь нийтийн ухамсраар бус ахуйд дарлагдсан сонголтууд хийнэ. Амьдралыг сайжруулах шийдэл ярьсан хүнээс, бодит нөхцлийг аятайхан дүрсэлсэн нэгэн илүү санал авах магадлалтай.
Улс төрийн “хүчин”
Алдаж, онохын зарчмаар суралцдаг сонгогчид эхлэл, өрнөл ямар байхаас үл хамааран сонгох үйл явцад ач холбогдол өгдөг нь намуудын хувьд гол өгөөш болдог. Намууд нийгмийн сэтгэл зүйг зангидахын тулд анхаарал татаж, дараа нь бүхний дургүйг хүргэнэ. Эцэст нь, биднийг сонгохгүй бол өөр хэн ч чадахгүй гэсэн санаа агуулсан жинхэнэ модоо дэлгэнэ. Өөрсдийн хөгжлийн бодлого, мөрийн хөтөлбөр, төлөвлөгөөгөө танилцуулахаас өмнө өрсөлдөгчийнхөө сул талыг олонд дэлгэхээр махардаг нь манай намуудын гол онцлог.
Бидний сонголт ийн өрнөдөг. “Би”-гээр дүүрсэн улс төрийн залуу үеийг зөв замаар чиглүүлж, мөн чанарт анхаарч, сонгогчид нийтийн ухамсрыг дээдлэж чадвал жинхэнэ сонгууль болно. Эс тэгвэл хүн захирах хүсэлд автсан цагаан захтнуудын жүжигт дахин тавтай морил.
2020 оны 5-р сар
Д.ЛХАМСҮРЭН, Сэтгэл Судлалын Үндэсний Төвийн сэтгэл судлаач