Урин дулаан цаг ирж, гудамжаар дугуй унах хүмүүсийн тоо ялангуяа аюулт вирус нүүрлэсэн энэ үед өдөр ирэх тусам нэмэгдсээр. Тэдний зарим нь дугуйг тээврийн хэрэгслээр ашиглаж байгаа бол зарим нь чөлөөт цагаа өнгөрөөх, эрүүл мэнддээ анхаарч дасгал хөдөлгөөн хийх хэлбэрээр дугуй унадаг. Дугуйг нэг төрлийн тээврийн хэрэгслээр ашиглан, өдөр тутам нэг газраас нөгөөд зорчиход ашиглах хүмүүсийн тоог хангалттай түвшинд нэмснээр түгжрэлийг бууруулах бүрэн боломжтой.
КОВИД-19 пандемик дэлхий даяар тархсантай холбогдуулан олон улс оронд хөл хорио тогтоож, нийтийн тээврээр зорчигчдын тоо эрс буурч байгаа энэ үед дугуйг тээврийн хэрэгслээр хэрэглэж буй хүмүүсийн тоо эрс нэмэгджээ. Олон улс орнууд энэхүү эрэлт хэрэгцээг хангахын тулд 10 хоногийн дотор хэрэгжүүлж болохуйц бага өртөгтэй дугуйны түр дэд бүтцүүдийг байршуулж байна. Жишээ нь: Колумб улсын нийслэл Богота хотод 22 милл замыг түр байгуулжээ.
Хот төлөвлөлт, судалгааны институтийн дарга Ч.Рэгзмаа 2030 он хүртэл Улаанбаатар хотын барилгажсан нутаг дэвсгэр дээр 800 гаруй км дугуйн зам барихаар төлөвлөөд буй гэж мэдэгдэв. Дугуйн зам барих энэ мэдээтэй холбогдуулан, Улаанбаатар хотод унадаг дугуйгаар аюулгүй зорчих нөхцлийг хангах, эрэлт хэрэгцээг нэмэгдүүлэх зорилгоор авч болох арга хэмжээнүүдийн зөвлөмжийг үүгээр хуваалцаж байна. Энэхүү зөвлөмж нь Дэд бүтэц, Бодлого, Мэдээ мэдээлэл гэсэн гурван үндсэн хэсгээс бүрдэнэ.
Унадаг дугуйн дэд бүтцийн сүлжээ
Зураг 1. АНУ, Бурлингтон хот
Зургийг: www.burlingtonvt.gov
Унадаг дугуйн дэд бүтэц гэдэгт хашилттай болон хашилтгүй дугуйн зам, эгнээ дундах парк, хүүхдийн тоглоомын талбай, байрнууд дундах зам (20км/цагийн хурдны хязгаартай), ачаалал багатай зам буюу өдөрт зорчих тээврийн хэрэгсэл хамгийн ихдээ 400 хүрдэг зам, унадаг дугуйны тусгай гэрлэн дохио бүхий уулзварууд зэрэг орно. Машин замаас дугуйн замыг хашилт хийж тусгаарлах нь дугуйчдын хувьд аюулгүй зорчих нөхцлийг сайжруулж, дугуйгаар зорчигчдын тоог нэмэгдүүлдэг.
Дугуйн замыг шинээр барьж байгаа тохиолдолд гэрэлтүүлгийг хангалттай хийж өгснөөр дугуйгаар зорчигчдод өдрийн аль ч цагт дугуйгаа унахад аюулгүй мэдрэмж төрүүлэхэд тусалдаг. Улаанбаатарт зуны цагт 30 хэм хүртэл халдаг тул дугуйн замыг модны сүүдэр дагуулан баривал тохиромжтой. Одоо байгаа дугуйн замын нүх, эвдрэлийг тогтмол засан, арчлах нь мөн чухал.
Зураг 2. Авто машингүй гудамж эсвэл авто машины нэвтрэлтийг хязгаарласан гудамж, Испани, Барселона
Улаанбаатарын гудамжнууд өнөөг хүртэл автомашинд зориулагдан төлөвлөгдсөөр ирсэн нь явган зорчигчдын аюулгүй зорчих эрхийг орхигдуулж, бид үүнтэй эвлэрэн, ингэж л байх ёстой мэт боддог болжээ. Ихэнх улс, орнууд хотынхоо төвд автомашингүй гудамжиндаа худалдаа, үйлчилгээний цөм бий болгож, хүмүүс дэлгүүр хэсэх зуураа гадаа наранд кофе уунгаа бие биетэйгээ яриа өрнүүлдэг. Энэхүү гудамжинд явган зорчигчид, дугуйчдын эрхийг нэн тэргүүнд тавьдаг бөгөөд зөвхөн бараа хүргэлтийн машинуудыг тодорхой цагийн хязгаартай нэвтрүүлж, түргэн тусламжийн машины орц, гарцыг байнга нээлттэй байхаар дизайныг нь боловсруулсан байдаг.
Дугуйгаар зорчигчдод санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх
Дугуйг тээврийн хэрэгслээр ашиглаж буй хүмүүст санхүүгийн дэмжлэг үзүүлснээр дугуйгаар зорчигчдын тоог нэмж болно. Үүнийг магадгүй төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаагаар шийдэж болох юм. Жишээ нь компаниуд ажилдаа дугуй унаж ирдэг ажилтнууддаа сар тутам урамшуулал өгч, эргээд төрөөс ямар нэгэн татварын хөнгөлөлт авдаг байж болох юм. Бельги улсад компаниуд дугуйгаар зорчдог ажилтнууддаа километрээр тооцож, мөнгө өгдөг ба эргээд энэ төлбөрөө төрөөс авч болдог. 2015 онд Бельги улс энэ зорилгоор 104 сая ам.доллар зарцуулжээ. Иргэд нь дугуй унах нь урт хугацаандаа төрийн зардлыг бууруулдаг. Учир нь түгжрэл, агаарын бохирдол, хүлэмжийн хийг бууруулахаас гадна, иргэдийн эрүүл мэндэд эерэгээр нөлөөлж, эрүүл мэндийн салбарын зардлыг бууруулна.
Зураг 3. “Унадаг Дугуйтай Улаанбаатар” дугуйн парад
Зураг: Монголын залуучуудын холбоо
“Унадаг дугуйтай Улаанбаатар” парад 2012 оноос хойш жил бүр авто машингүй өдрөөр тун амжилттай зохион байгуулагдсаар ирсэн. Энэ нь байгаль орчинд ээлтэй унадаг дугуйн хэрэглээг олон нийтэд сурталчлах, авто машины хэрэглээг бууруулах, нийтийн биеийн тамирыг хөгжүүлэх, унадаг дугуйн зам, зогсоол, орчныг сайжруулах гээд олон сайн талтай үйл ажиллагаа. Улаанбаатарчууд бид энэ үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн, цаашлаад үндэсний конференц зохион байгуулж, тулгарч буй асуудлууд, хэрэгжиж буй төслүүд, шинэ санаа, санаачилгаа хуваалцдаг болох хүртэл хөгжүүлэх нь чухал.
Дугуйгаар зорчигчдын эрхийг хамгаалах бодлого, журам ба тэдгээрийн хэрэгжилт Монгол улсын замын хөдөлгөөний дүрэмд “’унадаг дугуйн эгнээ’ гэж зорчих хэсэг дээрх унадаг дугуй, мопедын хөдөлгөөнд зориулсан, 4.4 тэмдэг бүхий эгнээг хэлнэ. Унадаг дугуйн эгнээ нь зорчих хэсгийн бусад эгнээнээс тэмдэглэлээр зааглагдсан байна. Унадаг дугуйн зам болон унадаг дугуйн эгнээ байхгүй, эсхүл түүгээр явах боломжгүй тохиолдолд зорчих хэсгийн баруун гар талын захаар байрлан явж болно;” гэж заажээ. Харамсалтай нь энэ заалтыг тээврийн хэрэгслийн жолооч тэр бүр мэддэггүйгээс унадаг дугуйгаар зорчигчидтой зорчих хэсгийг хуваалцахдаа сөрөг хандлагатай байдаг.
Нэг талаас тээврийн хэрэгслийн жолооч нар зорчих хэсгийг дугуйчидтай хэрхэн хуваан ашиглах, барих зай болон гүйцэж түрүүлэх хурд зэргийг бодлого, журмаар тодорхойлон, сайтар ухуулан сурталчлах хэрэгтэй. Нөгөө талаас замын хөдөлгөөнд оролцож буй унадаг дугуйны жолооч өөрөө аюулгүй байдлыг хангасан эсэх, дүрэм журмын хэрэгжилтийг хангаагүй бол хариуцлага хүлээдэг байх хэрэгтэй. “Унадаг дугуйн тоормос, жолоо, хонх нь бүрэн ажиллагаатай байхын дээр харанхуй үед болон үзэгдэлт хангалтгүй нөхцөлд хөдөлгөөнд оролцоход урд талдаа цагаан, ар талдаа улаан өнгийн гэрэл буюу гэрэл ойлгуур, хоёр хажуу талдаа улаан буюу улбар шар өнгийн гэрэл ойлгууртай байна” гэж замын хөдөлгөөний дүрэмд заасан байдаг ч бодит байдал дээр хэрэгжихгүй байна. Үүнээс гадна, унадаг дугуйн жолооч хамгаалалтын малгай, тод хувцас өмсөж хөдөлгөөнд оролцох, баруун зүүн гараар эргэх дохио өгөх гэх мэтээр өөрийн аюулгүй байдлыг хангах хэрэгтэй.
Зураг 4. Уулзвараар аюулгүй нэвтрэхэд зориулсан дугуйны зогсоолын шугам
Зургийг: National Association of City Transportation Officials
4 замын уулзвар дугуйчдын хамгийн их осолд өртдөг замын хэсэг юм. Уулзварыг илүү аюулгүй болгох хэд хэдэн арга хэмжээ авч болно. Хамгийн хямд өртөгтэй нь уулзвар дээр машин зогсох зурвасын урд талд дугуй зогсох жижиг дөрвөлжин шугам хийх арга юм. Үүнээс гадна, өртөг өндөртэй цогц шийдлүүд болох унадаг дугуйн тусгай гэрлэн дохио суурилуулж болно.
Дугуйн зогсоолыг сайжруулах
Зураг 5. Өөртөө үйлчлэх засварын багажтай дугуйн зогсоол
Зургийг: University Dublin College
Улаанбаатарт дугуйг тээврийн хэрэгслээр ашиглахгүй байгаа гол шалтгаануудын нэг нь хяналтын системтэй, чанартай дугуйн зогсоолууд байхгүйгээс үүдэн гарч буй дугуйн хулгай юм. Автобусны буудал, сургууль, худалдаа, үйлчилгээний газрууд гэх мэт хүний хөл ихтэй, гэрэлтүүлэг сайтай газруудаар камерын хяналттай дугуйн зогсоолуудыг олноор бий болгож өгснөөр дугуйгаа алдахаас айх зүйлгүй болж, дугуй унагчдын тоог нэмэгдүүлж болно. Эдгээр зогсоолуудыг дугуй хийлэх тоног төхөөрөмж, энгийн засвар хийхэд шаардлагатай багаж хэрэгслээр тоноглосноор дугуй унах илүү таатай нөхцлийг бүрдүүлж өгнө. Шинээр баригдаж буй барилгуудад стандартад нийцсэн дугуйн зогсоолыг барилгадаа нэгтгэж өгснөөр татварын хөнгөлөлт, татаас олгож болох юм. Жишээ нь Копенхаген хотод шинээр баригдах барилгын 100 м2 тутамд 4 дугуйн зогсоол хийх шаардлагыг хотын захиргаа тавьдаг. Мөн их сургуулиудад суурилсан дугуй түрээслэх, засварын төв ажиллуулан оюутнуудад маш бага үнээр бүтэн жил эсвэл семестрээр дугуй түрээслэх боломж олгон, жижиг засварыг өөрсдөө хийж болохуйц засварын цэгүүд байрлуулж өгснөөр тэдний эрүүл мэндийг дэмжихээс гадна, нийтийн тээврийн ачаалал, замын түгжрэлийг бууруулах боломжтой.
Зураг 6. Байгаль, цаг агаарын нөхцөлд дасан зохицох, Дани, Копенхаген
Зургийг: brokelyn.com
Улаанбаатар хот нь бусад хотуудтай харьцуулвал харьцангуй тэгш газартай, уулын өөд, өгсүүр хэсэг багатай байдаг нь дугуй унахад таатай нөхцлийг бүрдүүлдэг. Мэдээж манайх шиг өвлийн улиралд -20C – 40С хүрдэг цаг агаартай хотод өвөл дугуй унана гэдэг хэцүү. Гэхдээ энэ нь боломжгүй гэсэн үг биш юм. Өвлийн улиралд дугуй унах нөхцлийг хангахын тулд дэд бүтэц сайтай байхаас гадна, дугуйн замыг цас орсон даруйд нь цэвэрлэдэг байх хэрэгтэй. Манайх шиг хүйтэн өвөлтэй Финлянд, Канад улсуудад зунтай харьцуулахад дугуйчдын тоо өвөл 2 дахин буурдаг ч, өвөл дугуй унадаг хүмүүс байсаар л байна.
2020 оны 5-р сар
О.Удвал, Тогтвортой тээврийн мэргэжилтэн (MSc in Sustainable Transport)
Эш татсан материалууд:
- Global Street Design Guide (NACTO)
- Streets for Walking and Cycling (ITDP +UN Habitat)
- Design Manual for Bicycle Traffic (CROW)
- Share the Road: Design Guidelines for Non Motorised Transport in Africa (UNEP + FIA Foundation)
- The Grow Cycling Toolkit (ITDP)