(“Алсын хараа 2050”-ийн шүүмж 7: Улаанбаатар ба дагуул хот)
Гучин жилийн дараа МУ-ын нийслэл Улаанбаатар хот “амьдрахад таатай, байгаль орчинд ээлтэй, хүн төвтэй” болно гэж “Алсын хараа-2050”-д тусгажээ. Тэр цагт хот маань орчин үеийн метрополитан болж, “Аэро сити”, “Майдар” зэрэг дагуул хотуудтай хаяа нийлж, хотжилтын олон төвтэй, шинэ тогтолцоо бүрдэх гэнэ. Улаанбаатар ба дагуул хотуудын оршин суугчид орон сууцаар бүрэн хангагдаж, эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг нийгмийн дэд бүтэц эрс шинэчлэгдэж “амьдрахад таатай” болох ажээ.
Зураг 1: “Алсын хараа 2050” Төрөлжсөн хөгжилтэй хотууд
Улаанбаатар маань бас машин, барилга зэрэг хөрөнгө төвтэй биш “хүн төвтэй” болно гэх. Энэ бүх сайхан төлөвлөгөө оршин суугчид бидэнд аятайхан боловч, үнэмшил муутай сонсогдож байна. Учир нь өнгөрсөн 30 жилд энэ хотыг ингэж “талхалчихаад”, ирэх 30 жилд тэгж өөрчилж чадах болов уу гэж “Алсын хараа 2050”-тай танилцаад өөрийн эрхгүй бодлоо. Ингэж бодох наад захын гурван шалтгаан байна.
- Хотын хоёрдмол удирдлага
- Популист төслүүд
- Хотын даргаа иргэд шууд сонгож чадахгүй байгаа явдал
Хоёр толгойтой шувуу
Улаанбаатар хотын бэлгэ тэмдэг нь үлгэр домгийн Хангарьд шувуу. Шинэ зуун гармагц нийслэлийн газрын Туул голоос урагш хэсгийг Байгаль орчны яам, Туул голоос хойшоо хотын удирдлагууд захиран зарцуулдаг болсноор нийтийн газрыг хувийн эрх ашигтаа нийцүүлэн уралдан олгож, дамлан наймаалцдаг болж хот хоёр удирдлагатай, Хангарьд хоёр толгойтой болсон юм.
Хот болон хотын газар төлөвлөлт учир утгаа алдаж, дэд бүтэцтэй л ойрхон бол байшин дээр ч байшин барихад бэлэн байна. Нийтийн, хувийн, нийслэлийн газрууд, үл хөдлөх үндсэн хөрөнгийн бүртгэл тодорхой биш, яам, хот, дүүргийн удирдлага уралдан цөлмөж байгаа учир газар, өмч хөрөнгийн бүртгэл тас нуугдаастай байна. Зайсан болон Богд уулын бусад бүх амыг хэн аваад, хэсэгчлэн зараад байгаа бүртгэлийг эрх баригчид нийтэд зарлахаас айж байна. Нийтийн газар, талбай дээр баригдаж буй барилга байгууламжийн төслийг хэн гүйцэтгэж, хэзээ дуусах зэрэг мэдээллүүд олдохгүй, ил тод биш байна. Учир нь эрх баригчдын өөрсдийн нэр дотор нь байгаа юм. Бүртгэл мэдээллийг тодорхой бус байлгаж, хэрэгтэй цагтаа шимэн амьдрах болсон түшмэд олширсоор байна. Нийслэлийн шинэ барилга бүр авлигын амьд гэрч болон сүндэрлэж байна. Улаанбаатарын хөрөнгийг “шимж” ирсэн нэгэн бүлгийн тухай “Учиртай гурван хулгай” нийтлэлдээ би өмнө нь дэлгэрэнгүй бичсэн. Шимэгчдийг бүгдийг нь устгалд оруулах цаг болжээ.
Богино настай болчимгүй төслүүд
Улаанбаатар хотын үе үеийн удирдлага хаан шиг авирлаж, ард иргэдээсээ урьдчилан ямар ч санал асуухгүй, бүх бэлтгэлийг нь бүрэн хангахгүй гэнэтийн шийдвэр гаргаж, өндөр зардалтай, богино настай, хачин сонин байгууламж барьж нийтийн хөрөнгийг хий дэмий үрэн таран хийх боллоо. Саяхан хотын удирдлага Сүхбаатарын талбайн урд цэцэрлэгийг 3.2 тэрбум төгрөгөөр засч тохижуулна гэж мэдэгдээд, маргааш нь тойруулан хашаа босгов. Дэлхийн хамгийн хүйтэн нийслэлд 85 метр урт усан оргилуур барих гэнэ. Одоо байгаа моднуудыг шилжүүлэн суулгана, шинээр цэцэрлэг барина гэсэн нь иргэдийн хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарав.
Өмнөх удирдлага Сөүлийн гудамжийг “Гэрэлт гудамж” болгох төсөл бас л гэнэт хэрэгжүүлсэн. Нэг тэрбум төгрөг зарцуулж тус гудамжны 200 орчим метр урт хэсгийн дээгүүр гэрлэн тааз татаж, хэсэг газар урт суудал байрлуулсан. Хоёр зуны дараа хотын дараагийн дарга нь энэ төслийг зогсоов.
Мөн хотын удирдлагын байрыг Яармагт нүүлгэхээр олон арван тэрбум төгрөг зарцуулж барилга байшин бариулсан хойно тэр шийдвэрийг зогсоосон билээ. Энэ тухай дэлгэрэнгүй Монголын Сежонг нийтлэлээс уншина уу.
Бас нэг төсөл бол хотын хамгийн урт, хөндлөн өргөн чөлөөний хамгийн том хоёр уулзварын хооронд (Энхтайваны өргөн чөлөөний баруун дөрвөн замаас зүүн дөрвөн замын уулзварын хооронд) авто замын зүүн эргэх хөдөлгөөнийг хаасан явдал. 14 сая төгрөгөөр хаалт хашилт хийж, тэмдэг дохио сольсон боловч замын хөдөлгөөнийг сайжруулахын оронд сааруулсан тул энэ төслийг зогсоосон. Гэх мэтээр олон тэрбум төгрөгөөр сургууль цэцэрлэг барихын оронд, түмэн янзын түр зуурын төсөлд зарцуулаад байгаагийн цаад шалтгаан нь бас нэг “шимэлт” гэж иргэд үзэх боллоо. Хотын захиргаа нийтийн эрх ашгийг хөндсөн шийдвэр гаргахдаа иргэдийн санал бодлыг сонсож, жилийн өмнөөс хэлэлцүүлэг явуулдаггүй учир иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч байгаа. Шийдвэр нь судалгаа, тооцоон дээр бус, хувийн эрх ашиг, улс төрийн популизм дээр суурилан гарсаар Улаанбаатар хот шаварт суусан машин шиг дороо эргэлдсээр байна.
Хариуцлага тооцох нь
Дээрх бүх завхралыг зогсоох боломж нийслэлийн оршин суугчдад алга байна. Учир нь хотын даргыг иргэд биш Ерөнхий сайд томилдог. Улаанбаатар бол хотын даргаа оршин суугчид нь шууд сонгодоггүй, хотын дарга нь иргэддээ биш улс төрийн намдаа үйлчилдэг, тайлангаа намдаа тавьдаг дэлхийн цөөн хотын нэг. Япон гэхэд л төрийн нэгдмэл байгууламжтай ч, хотуудын даргаа иргэдээс нь шууд сонгодог учир Засгийн газар нь солигдохоор хотын дарга нь солигддоггүй, тогтвортой бас хариуцлагатай удирдлагатай. Мөн хотын даргаа иргэд нь шууд сонгож, тэдэнд хариуцлага тооцдог байхаас гадна нийслэлийн төсөв, татварын эрх мэдлийг нь нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Энэ тухай дэлгэрэнгүй Хот, аймгийн бонд нийтлэлээс харна уу.
Хотын засаглалын реформ яаралтай хийхгүй бол жил ирэх тусам нэмэгдэж буй хүн амын өсөлтөө дагаад байгаль орчны доройтол, усны хангамжийн дутагдал зэрэг том сорилтуудын өмнө сөхөрч унана. Удирдлагуудтайгаа иргэд нь хариуцлага тооцдог болохоос нааш хот маань 2050 онд ч амьдрахад таатай биш, тухгүй хэвээрээ л байх болов уу.
2020.04.09