(covid-19-ийн тархалтын талаарх хэдэн үг)
Хятадын Ухань хотод анх илэрсэн гэх COVID-19 хэмээн нэрлэгдсэн шинэ төрлийн титэмт вирус нь тахал болон тархаж, дэлхийн улс түмнийг хэсэгтээ л сандаргах янзтай. Иргэдийн эрүүл мэнд, тэсч үлдэх хэрэг явдлаас халиад улс, үндэстний хэмжээний аюулгүй байдлын асуудал нэгэнт болжээ. Энэ нь хүн төрөлхтний түүхэн дэх анхны тохиолдол бишийг бүгд мэднэ. Цаг хугацааны хувьд арай ойрын зэрэгцээ, бидний төсөөлж чадах зарим томхноос нь санацгаая. Өнгөрсөн зуунд гэхэд л тархаж эхлээд жил гаруйхны хугацаанд хагас зуун сая хүний амийг авч одсон Испани ханиаднаас эхлээд нэг бус удаагийн дэгдэлтээрээ ихээхэн хэмжээний хохирол учруулсан холер зэрэг тахлын хэмжээнд хүрсэн халдварт өвчнүүд цөөн биш тохиолджээ. Харин дэлхийн өнцөг, булан бүрт илрээд буй энэ удаагийнх шиг нь тохиолдож байсан болов уу.
Албан ёсны мэдээгээр, дэлхийн 200 улс, газар нутгийг хамарч 800 мянга гаруй тохиолдол бүртгэгдсэнээс ¼ нь эдгэрч, 40 орчим мянган хүн нас бараад байна.[1] Тархалтын зураг дээр халдвар бүртгэгдээгүй байгаа улсуудыг цэнхэр өнгөөр, голомтлон тархаж байгаа газруудыг дугуйлан тэмдэглэжээ.
Зураг 1. COVID-19-ийн тархалт
Эх сурвалж: National Public Radio (NPR)
COVID-19-ийн тархалтын нөлөөнд өртөөгүй салбар, чиглэл алга байна. Хүмүүсийн бөөгнөрөл болсон том хотуудад даяаршин, бие биеэсээ хамааралтай мэт амьдрах болсон нь тахлын улмаас учрах эрсдэл үлэмж байх нөхцөл болж өгчээ. Эрүүл мэнд, эдийн засаг, урлаг, спорт, улс төр, нийгэм, амьдралын хэв маяг гээд л хөвөрч байна. Эдгээрээс энэ удаад нэн сонирхолтой фигур болох шашин, шүтлэгийн асуудлыг хөндөхийг зорив.
Шашинт дэлхий
Хүн төрөлхтний 80 гаруй хувь буюу 6 тэрбум нь ямар нэгэн шашин шүтлэгтэй болж таарч байна. Энэ 6 тэрбумын 2/3 орчим хэсэг нь христ, исламын шашинд итгэн дагагсад аж. Олонхыг ийнхүү дагуулж буй тул олон улсад тодоос тод байр суурийг эзэлж.
Зураг 2. Дэлхийн хүн амын шашин шүтлэгийн байдал-2019
Эх сурвалж: https://globalstats.net/
Тэгвэл тахал нь их, бага ялгалгүй эдгээр шашин, тэдний үйл хэрэгт, сүсэгтнүүдийнх нь зан үйл бүгдэд янз бүрийн байдлаар нөлөөлж байна.
COVID-19-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх, тархалтыг хумихын тулд ДЭМБ-аас нэн тэргүүнд хөл, хилийн хорио тогтоож, иргэдийн хөдөлгөөнийг хязгаарлах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, нэг дор хэсэг бүлэг, олноороо цуглахгүй байж, зайнаас харьцахыг зөвлөн сануулж буй. Яг энэ арга хэмжээ бүхий л шашны байгууллагуудын үйл ажиллагааг “эвдэж” орхилоо. Халдварын дэгдэлт өндөр байгаа улсууд дахь сүсэгтнүүдийн сүмдээ цугларан мөргөл үйлдэх ажиллагаа үндсэндээ тасалдсан. Долоо хоногийн тодорхой өдрүүдэд болдог мөргөл, шашны баяр ёслолыг нийтээрээ цугларч тэмдэглэхийг үндэстний Засгийн газрууд нь хориглож эхэлсэн. Арга ч үгүй, вирусын дэгдэлтийн эхэн үе төдийгүй одоо ч зарим нэг улсад шашны цугларалтын улмаас халдвар олон хүнд тархаж, хяналтаас гарах явдал үргэлжилсээр байгаа нь энэ чиглэлд хөл хорионы арга хэмжээг онцгойлон анхаарч хэрэгжүүлэхийг сануулсаар байгаа юм.
Сүм, хийдүүд халдвар тархах нөхцөл болсон нь
Анхны, томоохон жишээ нь БНСУ-ын нэгэн сүм болсон. 1000 гаруй хүн нэг танхимд цугларсан Шинчонжи гэх сүмийн уулзалтанд COVID-19-өөр халдварласан итгэгч нь хоёр ч удаа очиж оролцсон нь тус улсад халдвар тархах гол шалтгаан болсон. Ингээд зогссонгүй, тус улсад хорио цээрийн дэглэм үргэлжилсэн хэвээр байгаа ч зарим сүм, шашны байгууллагууд төрийн шийдвэрийг үл тоон олон тооны сүсэгтнүүдийг цуглуулсан хэвээр байна. Хамгийн сүүлийн тохиолдлын тухайд, Сөүл хотын баруун дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж байсан Манмин сүмийн цуглаанд очсон 20 гаруй хүн вирусын халдвар авсан нь одоогийн байдлаар тогтоогдлоо. Албаныхан сүмийн 200 гаруй гишүүд 3-р сарын эхээр цахимаар сүсэгтнүүддээ цацах видео бичлэгээ хийх зорилгоор цуглах үед халдвар тархсан гэж үзэж байгаа юм. Сүмд цуглан залбирахдаа хийдэг шашны олон зан үйлүүд халдвар тархах эрсдлийг өсгөж байгаа аж. Тухайлбал, биесээ үнсэх, хэт ойртон налах, аяга дамжуулан рашаан хүртэх зэргийг энд нэрлэж болно.
Христийн шүтлэгтнүүдийн томоохон төлөөлөл болох АНУ-д байдал ижил байна. Нийслэл Вашингтон хотод бүртгэгдсэн COVID-19-ийн анхны тохиолдол нь сүмийн тахилч байсан бол Колумбын дүүргийн анхны нас баралт ч Францискийн сүмийн гэлэн байж таарлаа. Түүнчлэн Оклахамагийн халдвараас шалтгаалсан анхны нас баралт ч сүмийн пастор байна. Эдгээр баримт нь сүмд олноор цугларах нь халдвар тараах эрсдэлт хүчин зүйлсийн нэг болж байгааг гэрчлэх аж. Халдварын дэгдэлт өндөр байгаа АНУ-ын тухайд, Ерөнхийлөгч нь 3-р сарын 15-ны өдрийг халдварын эсрэг залбирлын өдөр болгон зарлахад хүрсэн билээ.[2]
Ер нь Америкчууд сүмдээ хэр их зочилдгийг сонирхоё. АНУ-ын Gallup Research агентлагийн судалгаагаар 1960-аад оноос хойш Америкчуудын 40-өөс багагүй хувь нь шашин тэдний амьдралд ямар нэгэн нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг байж. Гэтэл 09/11-ний халдлагын дараагаас энэ хандлага өөрчлөгдөж, “итгэлийн хэрэгцээ”-г мэдэрсэн Америкчуудын эзлэх хувь гэнэт 71 хувьд хүрч байв.
2019 оны судалгаагаар Америкчуудын 29 хувь нь сүм, синагогт хэзээ ч очдоггүй гэж хариулсан бол долоо хоног бүр сүм, синагогт очдог Америкчуудын ердөө тавны нэг нь л өөрсдийгөө маш их шүтлэгтэй гэж үзсэн байх юм.
Зураг 3. Америкчуудын сүмдээ очдог байдал[3]
Исламын шашинт улсууд дахь халдварын тархалт мөн л шашны цуглаанаас үүджээ. Тухайлбал, Малайзад халдварын тохиолдол цөөнгүй бүртгэгдээд байсан ч шашны цуглаан болсоор байв. Исламын шашны нэг хөдөлгөөн болох Таблиг Жамаатын сүсэгтнүүдийн гурван өдрийн уулзалт 3-р сарын эхээр тус улсад болсон юм. Энэ арга хэмжээ жил бүр болдог ба энэ удаад 18 мянга гаруй хүн Куала Лумпурын захад байрлах Шри Петалингийн сүмд цугларав. Таблиг Жамаатыг олон нийт төдийлөн сайн мэддэггүй ч тус хөдөлгөөн нь исламын шашинтнуудын хамгийн их цуглардаг арга хэмжээний хоёрдугаарт, Меккагийн дараа ордог юм.
Шри Петалингийн сүмд цугларсан хүмүүсээс хэсэг хугацааны дараа халдвар илэрсэн. Халдварын нууц үедээ байсан хэдэн зуун сүсэгтнүүд улс орон руугаа вирус тээн харьжээ. Мэдээж хамгийн их тохиолдол Малайзад бүртгэгдсэн. Нэг долоо хоногт өвчтнүүдийн тоо 50-аас 500 болж нэмэгдсэн ба Засгийн газрын зүгээс Малайзын өнцөг, булан бүрт тархсан Шри Петалингид байсан 16 мянган иргэдээ эрж хайн шинжилгээ хийж эхэлсэн билээ.Пакистаны халдварын тархалт ч мөн шашинтай холбогдох аж.[4] Тус улсын Лахор хотод болсон Таблиг Жамаат хөдөлгөөнийхний зохион байгуулсан шашны цуглаан мөн л уламжлал ёсоор 3-р сарын 11-15-нд хуралдах товтой байсан. COVID-19-ийн тархалтыг харгалзан зохион байгуулагчдын зүгээс арга хэмжээгээ цуцлахыг хүссэн ч 250,000 орчим хүн уг арга хэмжээнд оролцохоор цугларсан байсан тул товлосон ёсоор зохиогджээ. Дүрэм ёсоор хоёр долоо хоногийн нууц үе одоо дуусч байгаа ба удахгүй тохиолдлууд нэмэгдэх биз ээ. Түүнчлэн тус улсад Баасан гаригийн мөргөлүүд сүмд болсоор байгаа нь Пакистаныг COVID-19-ийг тархаагч болгож магадгүй байгаа анхааруулгыг шинжээчид өгч байна.
Энэтхэгт бүр ч харамсалтай хэрэг явдал тохиолдсон. Шашны Сингх бүлгийн нэг удирдагчийн хэнэггүй зангийн уршгаар олон арван мянган хүн эрсдэлд ороод байна. 70 настай номлогч Балдев Сингх Европ дахь тахлын голомт болоод байгаа Итали, Германаар хийсэн аялалаасаа буцаж ирээд Пунжаб мужийн 10 гаруй тосгонд сүсэгтнүүдтэйгээ уулзан явсны эцэст халдварын улмаас нас барсан юм. Түүнтэй ойрын харилцаатай байсан 19 хүнд хэдийнээ вирусын халдвар илэрсэн ба одоо 200 гаруй хүний хариуг хүлээж байна. Түүний зорчсон тосгодыг бүгдийг “битүүмжлээд” байгаа ба 15,000-20,000 хүнд халдвар тархсан байж болох таамгыг мужийн албаныхан гаргажээ. Энэ хэргийн улмаас Энэтхэгийн Засгийн газраас улсын хэмжээнд 21 хоног гэртээ хорионд байх хатуу дэглэмийг тогтоосон… Энэ жишээ дуусахгүй. Хэдэн арван хуудас цаас дүүрнэ, тиймээс орхиё.
Төрийн шийдвэрийг ягштал баримтлах сүм, хийдүүдийн зэрэгцээ эсэргүүцэн зөрүүдлэх нь ч байнаУгаас төрийн атеизмын бодлого баримталдаг Хятадын тухайд тахлын эсрэг авах ажлаа үргэлжлүүлж, Йиксинг дэх Сяньбаишу сүмийг нурааж, Гуйян мужийн сүмийн хөшөөнөөс Христийн загалмайг устган, Шандун мужид онлайнаар шашны үзлийг дэлгэрүүлж байсныг хориглосон зэрэг эрс хатуу арга хэмжээнүүдийг авчээ.[5]
Америкийн Огайо мужид мөргөлийн газрууд хаагдсаны дараа сүсэгтнүүддээ хандсан онцгой үйлчилгээг сүмүүдийн зүгээс санал болгожээ. Өглөөний 9:15 ба 11 цагт радиогоор сүмийн залбирлыг шууд сонсож, холбогдох боломжтой болж байгаа аж.[6] Ням гарагийн Саббатарын сургаалыг баримталдаг методист сүмүүдийн 90-ээд хувь нь интернетийн шууд дамжуулалтаар мөргөл үйлдэж байна.[7]Сүсэгтнүүдээсээ холдоод байгаа католик сүмүүдэд үлгэр дуурайл үзүүлж, Ватиканд Пап лам Францис өдөр бүр гэрээсээ залбирал хийн, мэдээллийн хэрэгслүүдээр шууд дамжуулж эхлэв.[8]
Кувейт, Саудын Арабын шашны удирдагч нар иргэдээ гэртээ залбирч, Баасан гаригт сүмд ирэхгүй байхыг уриалж байна. Туркийн шашны асуудал эрхэлсэн газраас Баасан гаригийн мөргөл хийхээр сүмд цугларахыг улсын хэмжээнд хориглосон шийдвэрийг танилцууллаа. Саудын Арабын эрх баригчид Мекка, Медина зэрэг ариун хотуудад мөргөлчдийг хүлээн авахаа түр хугацаагаар зогсоож, вирусын тархалт эрчимтэй байгаа Иранд бүх шатны сургуулиудыг хааж, Тегеранд усан тамхи татахыг хоригложээ.[9]Украинд Ерөнхийлөгч Зеленский “Улаан өндөгний баярыг гэртээ” аяныг эхлүүлж, сүмийн гадуур эргүүл ажиллуулахаар бэлтгэж байгаагаа зарлаж байна. Гэтэл Умард хөршид маань байдал өөр байна шүү.
COVID-19-ийн тархалтын эсрэг Төрийн зөвлөлийн ажлын хэсгийг ахлаж буй Москва хотын дарга Сергей Собянин нийслэлийн хэмжээнд бараг бүх оффис, зоогийн газар, кафе, хүнсний дэлгүүрийн үйл ажиллагааг хаах зохицуулалтад шашны байгууллагууд ч хамаарахыг онцлон анхааруулсан.[10]
Москвагийн Их хамбын албанаас Собяниний анхааруулгад сөрөг хариу өгсөн байна. “Оросын үнэн алдартны сүмийн үйл ажиллагаанд өнөөг хүртэл ямар ч өөрчлөлт орохгүй” хэмээжээ. Өөрийгөө “сайн менежер” хэмээн үнэлдэг Их хамба 10 жилийн турш Оросын үнэн алдартны сүмүүдийн эдийн засгийн суурийг бэхжүүлсэн хэмээх сайшаалыг хүлээдэг. Сүм хийдийн төсөв бүхэлдээ мөргөл үйлдэхэд шаардлагатай хэрэгслүүдийн борлуулалтаас олсон хөрөнгө болон сүсэгтнүүдийн хандиваас бүрддэг, ер нь хаана ч тийм л байдаг. Улаан өндөгний болон ойрын үед тохиох үнэн алдартны шашны тэмдэглэлт өдрүүдээр төсвийн орлогын гол хэсэг бүрддэг тул Оросын Их хамбын одоогийн байр суурь ийм байгаа болов уу. Гэвч зайлшгүй нөхцөл байдлын улмаас эрх баригчдын шаардлагыг биелүүлэх байх хэмээн Оросын олон нийт үзэж байна.
Оросын иргэдийн дунд ОХУ-ын 53 субъект, 104 суурин, 1500 хүнийг оролцуулан авсан судалгаагаар Оросуудын сүмд мөргөл үйлддэг идэвхийг дараах байдлаар харуулжээ.
Зураг 4. Оросуудын сүмд мөргөл үйлддэг байдал [11]
Эндээс үзвэл, сүмийн орчин нь тус улсын иргэдийн хувьд тийм ч эрсдэл өндөртэйд тооцогдохооргүй аж.
Шашны аялал жуулчлал томоохон эрсдэл хүлээнэ
Дэлхий дахинд өнөөгийн байдлаар шашны аялал жуулчлал нь 350 сая орчим жуулчдыг хамран багагүй хэмжээний орлогыг дэлхийн олон улсын эдийн засагт оруулж байна.
Вирусын тархалт нь сүм, шашны байгууллагуудын тогтсон үйл ажиллагааг өмнө дурдсан ёсоор тасалдуулахын зэрэгцээ эдийн засгийн багагүй хохирлыг учруулах төлөвтэй байгааг мэргэжилтнүүд онцолж байна. Оросын кейс дээр дурдсаны нэгэн адил бүхий л шашны сүм хийд, шашны байгууллагууд сүсэгтнүүдийн хандив, өргөлөөр санхүүжиж байдаг тул өнөөгийн үүсээд буй нөхцөл байдлын улмаас тэдгээрийн амсах хохирол ямар байх нь тодорхой. Гэтэл үүнээс давсан гарз хохирлыг үндэстний Засгийн газрууд хүлээхээр болоод байна. Израйль, Итали зэрэг олон улс энэ сорилттой тулгарахаар байгаагаас энэ удаад Саудын Арабыг жишээлэн цөөн үг хэлхэе.
Зөвхөн Хаж мөргөл хийхээр тус улсын шашны ариун газрууд руу жилдээ гаднаас бараг 2 сая орчим мөргөлчид ирдэг аж. Тавхан хоног үргэлжлэх шашны мөргөлийн үеэр энэ шүү дээ. Тооны хувьд 2030 он гэхэд Хаж, дээр нь нэмээд Умра, ер нь шашны аялал жуулчлалын хүрээнд жилдээ 30 хүртэл сая мөргөлчдийг хүлээн авдаг болохоор Эль Рияд төлөвлөн ажиллаж байна.
Аялал жуулчлалын салбараас Саудын Араб жилдээ 60 гаруй тэрбум ам. долларын орлого олдог бөгөөд энэ нь тухайн улсын Үндэсний нийт орлогын 9 хувийг, харин газрын тосны бус олсон орлогынх нь 20 хувийг эзэлж байна. Энэ нь бараг бүхэлдээ шашны аялал жуулчлал гэж тооцож болох аж. Учир нь яригдаж байгаа ч одоогоор тус улс ердийн жуулчны визийг олгодоггүй юм байна.
Зураг 5. Хаж мөргөлийг тоон хэлээр[12]
Саудын Араб 2030 он гэхэд Үндэсний нийт орлогынхоо 10 хувийг (100 тэрбум ам.доллараас давсан хэмжээтэй) аялал жуулчлалын салбараас бүрдүүлэхээр зорьж байгаа ба эдийн засгийг төрөлжүүлж, нефтээс хараат байдлаа бууруулах зорилготой “Урт хугацааны эдийн засгийн төлөвлөгөө – 2030”-даа энэ талаар тусгасан. Гэтэл тахлын нөлөөгөөр энэ жил, магадгүй ойрын жилүүдэд ч Эль Риядын элдэв төлөвлөгөө биелэхэд багагүй саад учрах төлөвтэй.
Энэ бүхний эцэст цөөн мөр бичье.
Хаалттай сүм, хаалттай мөргөл, цуцлагдсан цугларалт, арга хэмжээнүүд… Тахал болон тархаад буй COVID-19-ийн халдвараас сэргийлэхийн тулд шашны байгууллагууд, мяндагтнуудын өмнө үүссэн нөхцөлд дасан зохицон, үйл ажиллагаандаа эрс шинэчлэл хийхээс өөр сонголт үлдсэн гэж үү.
[1] “COVID-19 CORONAVIRUS PANDEMIC, updated: March 31, 2020, 15:52 GMT”., https://www.worldometers.info/coronavirus/#countries
[2] “Trump proclaims national day of prayer for Americans affected by coronavirus https”., ://www.washingtontimes.com/news/2020/mar/15/donald-trump-proclaims-national-day-prayer-america/
[3] “How often do you attend church or synagogue – at least once a week, almost every week, about once a month, seldom, or never?”., https://www.statista.com/statistics/245491/church-attendance-of-americans/
[4] “How Pakistan Became a Coronavirus Super-spreader to the Entire Muslim World”., https://www.haaretz.com/opinion/.premium-how-pakistan-became-a-coronavirus-super-spreader-to-the-muslim-world-1.8708783
[5] “In coronavirus fight, China hasn’t stopped persecuting Christians: watchdog”., https://www.foxnews.com/world/coronavirus-china-update-christian-persecution-vom
[6] “Westerville church offering ‘drive in’ service”., https://www.10tv.com/article/westerville-church-offering-drive-service-2020-mar
[7] “Churches adapting to COVID-19 restrictions”., https://www.umnews.org/en/news/churches-adapting-to-covid-19-restrictions
[8] “Pope Francis’ morning Mass broadcast live every day”., https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2020-03/pope-francis-daily-mass-casa-santa-marta-coronavirus.html
[9] https://time.com/5804546/iran-shiite-storm-coronavirus/
[10] “«Милость Божия» или моровая язва? РПЦ решила саботировать указания московской мэрии об ограничении служб во время коронавируса”., https://novayagazeta.ru/articles/2020/03/26/84523-milost-bozhiya-morovaya-yazva
[11] “Раскол в православной церкви”., https://fom.ru/TSennosti/14128
[12] “Travel and Tourism crucial to Saudi Arabias economy”., https://www.wttc.org/about/media-centre/press-releases/press-releases/2019/travel-and-tourism-crucial-to-saudi-arabias-economy/
2020 оны 4-р сар
Н.Соёлгэрэл, Аюулгүй байдал судлаач