ЮНЕСКО, Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагатай хамтран 1966 онд Багш нарын статусын тухай Засгийн газар хоорондын тусгай бага хурал зохион байгуулж (Special Intergovernmental Conference on the Status of Teachers) “Багш нарын статусын тухай зөвлөмж”-ийг (The ILO/ UNESCO Recommendation concerning the Status of Teachers) батлан гаргасан юм. Уг зөвлөмж нь багшийн мэргэжлийн олон улсын стандартыг тодорхойлж өгсөн. Мөн 1997 оны 10-р сард ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий бага хурлын 29-р чуулганаар “Их дээд сургуулиудын багш нарын статусын тухай зөвлөмж”-ийг (The UNESCO Recommendation concerning the Status of Higher-Education Teaching Personnel) батлан гаргасан байдаг.
БАГШ НАРЫН ӨДӨР
ЮНЕСКО-гоос жил бүрийн 10-р сарын 5-ны өдрийг Дэлхийн багш нарын өдөр болгон 1994 онд зарласан. Жил бүр ЮНЕСКО-гийн санаачилгаар Дэлхийн багш нарын өдрийг тэмдэглэдэг нь дэлхийн өнцөг булан бүрт багш нарт талархал илэрхийлэх, тэдний хөдөлмөрийг үнэлэх, багш нарын энэхүү хариуцлагатай мэргэжилд олон түмний анхаарлыг хандуулах, багшийн нэр хүндийг өргөх, улс орны хөгжил цэцэглэлтэд багш нарын гүйцэтгэж буй үүрэг оролцоо, тулгарч буй асуудал бэрхшээлийг шийдэхэд анхаарал хандуулах зорилготой юм.
Монголын багш нарын өдрийг 1967 оноос 2013 он хүртэл жил бүрийн хоёрдугаар сарын эхний ням гаригт тэмдэглэж ирсэн. Харин 2014-2015 оны хичээлийн жилээс Монголын багш нарын өдрийг жил бүрийн 10-р сарын 5-нд Дэлхийн багш нарын өдөртэй хамт тэмдэглэж байхаар Засгийн газраас “Түүхэн үйл явдлын ой, тэмдэглэлт өдрийг тэмдэглэх, гавьяат үйлстнийг алдаршуулах, дурсгалыг нь мөнхжүүлэх” журамд өөрчлөлт оруулсан.
2019 оны Дэлхийн багш нарын өдрийг ЮНЕСКО “Залуу багш нар: Багш мэргэжлийн ирээдүй (Young Teachers: The future of the Profession)” уриатайгаар тэмдэглэн, залуус багш мэргэжлийг сонгох боломж бүрдүүлэхийг Засгийн газруудад уриалж, тогтвортой хөгжлийн 4-р зорилтыг амжилттай хэрэгжүүлж, чанартай боловсрол олгоход багш нарын үүргийг онцолж байна.
БАГШ САЙН, БОЛОВСРОЛ ЧАНАРГҮЙ
2013 онд ЮНЕСКО-гоос “Сургалтанд юу чухал ач холбогдолтой вэ? Сургалтын үр дүнг хэрхэн хэмжих вэ? Боловсролын чанарыг хэмжих аргыг яаж сайжруулах вэ?” гэсэн асуултанд анхаарлаа хандуулахыг уриалсан байдаг. Мөн “Хүүхэд бүр зөв арга барилаар суралцаж, ирээдүйд бэлтгэгдэж чадаж байна уу?” гэсэн асуултыг боловсролын байгууллага, багш нар өөртөө тавихыг судлаачид зөвлөсөөр байна.
Ажилдаа амжилт гаргах, амьдралаа чанартай удирдахад шаардлагатай мэдлэг, чадвар, хандлагыг эзэмших XXI зууны боловсролын тогтолцооны үзэл баримтлал, сургалтын хамрах хүрээг Р21 түншлэлийн холбоо
- Амьдрах ухаан, мэргэжлийн чадвар
- Суралцах, шинэчлэх чадвар
- Мэдээллийн хэрэгсэл, технологийн чадвар гэж 3 багцалсан байдаг.
Гэтэл эдгээр чадварт Монгол багш нар хэрхэн бэлтгэгдсэн, хэрхэн хөгжүүлэх шийдэлд анхаарал хандуулахаас илүүтэй эрдэмтэн, багш нар жил бүр “анхдугаар” нэртэй хэлбэрдэлт нь дэндсэн чуулганд мянга мянгаараа цугларч, Ерөнхий сайдынхаа дуулахад уярч, баясахаас хэтрэхээ байв. “Хүргэн хүү” киноны Жамц баяны хэлдгээр ”Дэмбэрэл хөөрхий юм үзээгүй юм болохоор…” гэдэг шиг “цалин нэмнэ, ачаалал багасгана” гэхээс өөрийг үл амлагч хоноцын сэтгэлтэй улс төрчдөд багш нар хэдий хүртэл хууртсаар байх вэ? Монгол улсын дайтай улс болоход хүн нь хөгжих учиртай, хүн нь хөгжихийн тулд багш нар хүүхэд бүрийн төлөө “ачаалал” авч байж л боловсролд чанар ирнэ. Хууран өргөмжлөх үед “багш” шиг сайн хүн үгүй, муулж буруутгах үед “боловсрол” шиг чанаргүй зүйл үгүй.
Хичээл, сургалтын үйл ажиллагааны өдөр бүрийн үйл явцад
- идэвхтэй сургалтын арга хэрэглэх
- багшлах, суралцахуйн туршлага хуримтлуулах боломж бүрдүүлэх
- суралцагч бүрийн суралцахуйн чадвар үйл явц харилцан адилгүй гэдэг зарчмыг хэрэгжүүлэх боломж, нөхцөл бүрдүүлэх нь чухал. Гэтэл боловсролын салбарынхан улс төрөөс хараат бус байх, хүүхэд бүрийн хөгжих эрхийн төлөө хэлэлцдэг, сайн туршлагаа хуваалцдаг соёлд суралцахад “Дэлхийн болон Монголын багш нарын өдөр”-ийг ашиглахаас илүү цэцэг, шагналд бялуурч өнгөрүүлдэг нь гэм биш зан болжээ. Багш нарт хүртээж буй хүндэтгэл, цол хэргэм, шагналтай боловсролын чанар, чансаа, үүрэг, хариуцлагын хамаарлыг харьцуулан дүгнэвэл багш сайн, боловсрол чанаргүй гэж тодорхойлж болох байна.
БАГШИЙН УР ЧАДВАР
Багшийн ур чадвар гэдэг нь хүүхэд бүрийг хайрлан хүндлэх чин сэтгэлийн хандлага, бүтээлчээр сургалтын үйл явцыг удирдах мэдлэг, чадвар юм. Багшийн ур чадварын тусгал нь хүүхэд аз жаргалтай суралцах сайн хичээлийн үйл явц. Сайн хичээл гэдэг бол “багш хичээнгүйлэн заадаг хичээл бус, суралцагч дуртай, хичээнгүйлэн суралцдаг хичээл” юм. Сайн хичээлд хүүхэд бүр тасралтгүй оролцож, хамтарч, бүтээлч үйлдлээрээ сорилт, бэрхшээлийг даван гарч өөрийн үнэ цэнийг мэдэрч, асуудал шийдвэрлэх итгэл найдварыг хүүхэд өөрөө өөртөө бүтээдэг аз жаргалтай суралцах үйл явц. Гэтэл “Би 200 гаруй хүүхдэд хичээл ордог. Хүүхэд бүрийг хөгжүүлж чадахгүй” гэдэгт итгэл төгс багш нар цөөнгүй. Хөгжүүлэх боломжгүй гэж харсан хэсэг дотор таны, миний хүүхэд байвал тэдний ирээдүй хаачих вэ?
Багшлах, суралцахуйн мөн чанарыг “Хүн асуудлыг шийдвэрлэхэд суралцсан байвал бэрхшээл, асуудал бүхий, байнга өөрчлөгдөж байдаг дэлхий ертөнцөд аж төрөхөд илүү сайн бэлтгэгдэнэ” (UNESCO Education Strategy, 2014–2021) гэж тодорхойлсон байдаг. “Амьдрал бүхэлдээ асуудал шийдвэрлэлт юм” (Karl Popper, 1999) гэж тодорхойлсон нь ч байна. Жилд ганц тохиодог асуудлаа хэлэлцэж шийдэл хайх боломжтой багш нарын өдрөөрөө баярлаж, цэнгээд өнгөрч буй боловсролын байгууллагуудын хичээл, үйл ажиллагаанд “асуудал шийдвэрлэгч хүнийг бэлтгэх” соёл бүрдэхэд их л цаг орно байх. Гэхдээ сайн хичээл бэлтгэн, удирдах чадвартай багш нарт бол өдөр бүр ЖИНХЭНЭ БАЯРЫН өдөр байдаг.
ЗАЛУУ БАГШ НАР: БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ИРЭЭДҮЙ
2019 оны Дэлхийн багш нарын өдрийн ЮНЕСКО-гийн уриалгад дүйцэхүйц шийдлийг 2014 онд Н.Алтанхуягийн Засгийн газар багш бэлтгэдэг төрийн өмчийн Их дээд сургуульд 650, 750 дээш оноо авсан элсэгчдэд 70, 100 хувийн сургалтын төлбөрийн тэтгэлэг болон хөдөө орон нутагт багшлах дадлагын амьжиргааны зардлыг 100 хувь сургалтын төрийн сангаас олгох шийдвэр гаргасан байдаг.
Ерөнхий боловсролын сургуулийн багш нарын 56.7 хувь, цэцэрлэгийн багш нарын 81.7 хувь нь 10 хүртэл жил ажилласан залуу багш нар байгаа нь манайд маш том боломж, бас зөв шийдэл хүлээсэн бодит байдал юм. Залуу болон нийт багш нарын мэргэжлийн ур чадвар иргэн бүрт “Идэвхтэй, бүтээлч, насан туршдаа суралцах чадвар олгож чадаж байна уу?” гэдгийг судалдаг, бодлогын дэмжлэг туслалцааг тодорхойлдог эрдэмтэн судлаач, мэргэжлийн байгууллагын манлайлал үгүйлэгдсээр байна.
2019 оны 10-р сар