Патентын тухай хуулийн төсөлд оруулах санал – Олон улсын стандартыг хангах, онцгой ялгарах шийдэл
Хууль зүй, дотоод хэргийн яам Патентын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг олон нийтээр хэлэлцүүлэхээр танилцуулжээ. Хэдийгээр олон улсын болон дотоодын хууль хоорондын ялгааг арилгах өөр бусад дэвшилтэт өөрчлөлтүүдийг санал болгож байгаа хэдий ч “шинэ бүтээлийн түвшин агуулсан” гэсэн шалгуурт холбогдож олон улсын стандартыг бүрэн хангах жинтэй өөрчлөлт хийж чадах эсэх нь төслийн холбогдох заалтаас эргэлзээтэй байна.
Патент олгох хуучин шалгуур
Монгол улсад 1944 оноос хойш үйлдвэрлэлийн техник, технологийн салбарт шинийг санаачлагчдыг төрөөс мөнгөн хэлбэрээр урамшуулж эхэлсэн. 1960, 1970 оны Сайд Нарын Зөвлөлийн холбогдох тогтоолууд нь шинэ бүтээлийн тодорхойлолт, шинийг санаачлагчийг төрөөс шагнах шалгууруудыг тодорхойлж өгсөн. 1963 оны Иргэний хууль нь орчин үеийн патентын эрх зүйн суурийг тавьсан заалтуудыг агуулж байв.[1]
Тухайн үед төр аварга том улсын үйлдвэрүүдийг өмчилж, ажиллуулдаг байсан. Ийм эдийн засгийн зохион байгуулалтад улсын гол “толгойны өвчин” нь улсын үйлдвэрүүдийн үр ашиг, чанар, орлогын асуудал байв. Нөхөр нь эхнэртээ Австри гутал авч өгөх гэж Улсын Их Дэлгүүрт “алалцаж” байх хооронд бусад дэлгүүрүүдийн лангуун дээр “хүн тоохгүй”, “амархан хоол нэхэж” ул нь даруй салдаг “монгол гуталнууд” ярайж байдаг байв. Иймд улсаас социализмын энэ “толгойны өвчнийг” намдаах “эм” бэлтгүүлэхийн тулд шинийг санаачлагчдыг урамшуулж байсан байна. Энэ тогтолцоонд өнөөгийн “inventive step” гэх техникийн салбарт салбарын мэргэжилтний санаанд хялбар оромгүй, онцгой сонин шийдэл олсон байх гэсэн шалгуурыг тавьдаггүй, хэрэглэдэггүй байлаа. Харин шинэ бүтээл нь улсын үйлдвэрт тустай, ашигтай, хэрэгтэй байх гэсэн улсын үйлдвэрийн ажлыг сайжруулах эдийн засаг, нийгмийн хэрэгцээний шалгуурыг тавьдаг байв.
1990 оноос хойших Патентын тухай хуулиуд
Монгол улс нь 1991 онд Патентын хамтын ажиллагааны гэрээ (ПХАГ) гэх өдгөө дэлхийн 152 орныг нэгтгэсэн олон улсын олон талт гэрээнд нэгдэж орсон. Энэ цагаас хойш МУ-ын Оюуны Өмчийн газар (ОӨГ) нь ПХАГ-ний олон улсын стандарт, Патентын тухай хуулийн дагуух дотоодын стандарт гэсэн хоёр зөрүүтэй стандартаар патент олгож иржээ.
ПХАГ-ний дагуу олон улсын хайлт, шүүлт хийх эрх авсан өндөр хөгжсөн орнуудын Патентын газраас олон улсын урьдчилсан хайлтын тайлан, олон улсын урьдчилсан шүүлтийн тайлан гэж гаргадаг. МУ-ын ОӨГ энэ тайланд үндэслэж ПХАГ-ний шугамаар орж ирсэн гадаад улсын шинэ бүтээлд патент олгох эсэхийг шийддэг. Нэн ялангуяа олон улсын урьдчилсан шүүлтийн тайлан гарсан бол тэнд заасны дагуу “inventive step” шалгуурыг хангасан бүтээлд патент олгодог.
Харин гол төлөв монголчууд өөрсдөө гаргасан шинэ бүтээлийн мэдүүлэгт шинжээчийн нүдээр ямар нэг давуу шинжтэй гэж үзсэн бол “inventive step” шиг өндөр шаардлага огт тавихгүйгээр бүртгэж, патент олгох тохиолдлууд байв.
ПХАГ-ний “inventive step” шалгуур
ПХАГ нь орчин үеийн дэлхий даяар нэвтэрсэн нэгдсэн стандарт. Үүний дагуу монголын уламжлалт тогтолцоо шиг “давуу шинж чанартай” гэсэн шалгуур тавьдаггүй. “Inventive step” шалгуур нь техникийн жинхэнэ дэвшил гаргаж, техникийн мэдлэг чадварт нэг алхам ахиц гаргасан байх шаардлага. “Нэг алхам ахиц” гэдэг нь тухайн салбарын мэдлэг, чадвартай инженер, химич зэрэг мэргэжлийн хүн нэг материалыг нөгөө материалаар орлуулах гэх мэтээр мэргэжлийн мэдлэг дээрээ тулгуурлаад бодоод олчих тийм энгийн техникийн шийдэл, шинэчлэл бус, харин хялбар бодоод олчихооргүй ер бусын санаа байх шаардлага юм. Чингэхдээ энэ нь Дорж, Дулмаад гоё үнэр, амттай байх; эсвэл “А” компанийн орлогыг нэмэгдүүлэхэд хэрэгтэй, тустай, ашигтай байхтай холбоогүй. Ер бусын техникийн шийдлийн санаа гэдэг нь оюуны бүтээл болох техникийн шинэ шийдэл, гаргалгаанд өөрт нь чиглэсэн болохоос энэ санааг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлснээр гарах ямар нэг сайн, муу үр дагавартай холбогдолгүй юм.
Патентын тухай хуулийн төсөл
Төслийн 5.4-т “Шинэ бүтээлийн шийдлийг патентын мэдүүлгийн анхдагч огноо, эсхүл давамгайлах огнооноос өмнөх техникийн түвшинтэй харьцуулахад холбогдох мэргэжлийн хүний зохих мэдлэгийн хүрээнд илэрхий ялгарах давуу шинж чанартай байвал “шинэ бүтээлийн түвшин” агуулсан гэж үзнэ” гэж заажээ. Үүний “техникийн түвшинтэй харьцуулахад холбогдох мэргэжлийн хүний зохих мэдлэгийн хүрээнд илэрхий ялгарах” гэсэн хэсгийг ПХАГ-нд ойртуулж ойлгох боломжтой байгаа хэдий ч “давуу шинж чанартай” гэсэн нь эргээд хуучин тогтолцоо, ойлголтоороо хуулиа ойлгож, тайлбарлаад явах үүд хаалгыг нээж өгсөөр байна.
Патентын тухай хуулийн төсөлд оруулах санал
Монгол улсын өнөөгийн боловсон хүчний чадварын үүднээс авч үзвэл ПХАГ-ий “inventive step” гэсэн шалгуурыг хангасан эсэхэд шүүлт хийх тийм ч хялбар биш. Нөгөө талаас Монгол улс олон улсын стандартад ойртохыг эрмэлзэж байж л патент олгох, энэ эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон хууль зүйн ойлгомжгүй байдал, давхар стандартыг арилгах боломжтой болно. Иймээс Төслийн 5.4-ийг ПХАГ-ий 33-р зүйлийн (3)-ын үг, хэллэгт ойртуулж “Шинэ бүтээлийн шийдлийг патентын мэдүүлгийн анхдагч огноо, эсхүл давамгайлах огнооноос өмнөх техникийн түвшинтэй харьцуулахад холбогдох мэргэжлийн хүний зохих мэдлэгийн хүрээнд илэрхий бус байвал “шинэ бүтээлийн түвшин” агуулсан гэж үзнэ.” гэж өөрчлөх саналыг үүгээр дэвшүүлж байна.[2]
[1] Uyanga Delger, Das Patentrecht in der Mongolei, p. 30
[2] “Илэрхий бус” гэдэг нь “not obvious” гэсэн үгийн орчуулга юм
2019 оны 9-р сар
Дэлгэрийн Уянга, өмгөөлөгч, хууль зүйн доктор