Бид үр хүүхдээ хүндлэн хайрлаж, бахархаж чаддаг эцэг, эхчүүд мөн үү?
Эцэг эхчүүд бид хичээл гэдгийг зөвхөн сургууль дээр л явагдах ёстой гэж боддог уу?
Хүүхэд хүн болох ухааныг өдөр тутмын гэр бүлийн амьдралын харилцаан дундаас суралцдаг гэдгийг та хүлээн зөвшөөрөх үү?
Эдгээр асуултуудыг аав ээж хэмээх хүндтэй нэр төр, үүрэг хүлээсэн та, бид өөрөө өөрөөсөө нэг асууж үзэхэд илүүдэхгүй байх.
Хүн болох багаасаа. Бага насны хүүхдийг “хүн” болоход хамгийн их нөлөөлөх хүчин зүйл нь гэр бүлийн төлөвшил. Эцэг эхийн амьдралын өдөр тутмын хандлага, дүр зураг, хүнийг үнэлэх үнэлэмжээр хүүхдийн зүрх сэтгэл төлөвшдөг. Тереза эх “Таны зүрх сэтгэлийн хайр хаанаас эхэлдэг вэ?” гэсэн хэн нэгний асуултанд “Би гэр бүл дотроо амьдрах ухаан, хүнийг хайрлахыг суралцсан” гэж хариулсан байдаг. Хэдийгээр гоё сайхан орд харшид амьдарч, тансаг хэрэглээтэй байсан ч эцэг, эх хоёрын хоорондын харилцаа муу гэр бүлээс хүүхдэд сайн үлгэр дууриалал ирнэ гэж хэлэхэд хэцүү.
Гэр бүл ирээдүйн үндэс
Эртнээс эцэг, эхийн хайр бол уулнаас өндөр, уснаас гүн гэж зүйрлэж ирсэн. Хүүхэд зөв сайн хүн болох, ирээдүйд хүмүүстэй найрсаг, аз жаргалтай амьдарч чадах уу үгүй юу гэдэг нь эцэг эх, хүүхдийн харилцаанаас шалтгаалах буюу бүх харилцааны суурь үндэс нь гэр бүлийн харилцаа байдаг.
Хүүхэд нь бүтэлгүйтэхэд эцэг, эх нь шууд л сургууль, багш нар, эсвэл хаа хамаагүй хэн нэгнийг буруутгадаг. Эсвэл энэ нийгмээс хүүхэд маань ийм болчихлоо гэдэг эцэг, эхчүүд ч байна. Нийгмийн байдал нь нөлөөлөх боловч хүүхдэд хамгийн их нөлөөлж чадах хүмүүс бол эцэг, эхчүүдээс өөр хэн ч биш юм.
Гэр бүлдээ бусдын бурууг олж харахаас илүү өөрийнхөө бурууг олж хардаг, өөрийнхөө сайн талыг бусдад мэдүүлэх гэж хичээхээс өмнө бусдын сайн талыг олж харахыг хичээдэг байх нь та үр хүүхэддээ өвлүүлэх хамгийн том өв хөрөнгө. Энэ нь нэг л өдөр бий болчихдог зүйл биш, өдөр бүр бага багаар хуримтлуулдаг зүйл. Орчин үед гэр бүлийн үүрэг суларч, гэр бүлийн харилцаанд өөрчлөлт орж хүүхдийн хөгжлийн чухал орчныг бид өөрсдийн гараар устгаж үгүй хийсээр байна. Гэтэл ихэнх хүмүүс одоогийн хүүхэд залуус болохоо больсон тухай ам уралдан ярьдаг.
Эцэг, эхчүүд хүүхэддээ хамгийн их хэлдэг үгийн жагсаалтын эхний байранд дараах гурван шаардлага орсон байна: Хичээлээ давт, Эрт унт, Эрт бос
“Хичээлээ хий” гэж олон дахин үглэх нь хүүхдийн хичээл хийх хүслийг алга болгодог. Ялангуяа “Хичээлээ давт” гэдэг үгийг ээжүүдийн 90%, аавуудын 50% нь хэлдэг гэнэ. Гэвч энэ нь ихэвчлэн тодорхой үр дүнд хүрдэггүй. Хүүхдүүдийн саналыг сонсоход “хичээл хийх сонирхол огт үгүй болчихдог” гэж хэлсэн байхад дөнгөж 20% нь “хичээл хийхээс болохгүй нь дээ гэж боддог” гэж хариулсан байв. Эцэг, эхчүүдэд “Хүүхдийг зөнд нь орхичихвол хичээл хийнэ гэж ердөө ч байхгүй” гэсэн бодол байдаг. Гэвч үргэлжийн үглэлт яншилт, албадлага нь хүүхдэд сөргөөр нөлөөлдөг байна.
Хүүхэд бол хүн
Хүн болгон л хүүхдээ төгөлдөр хуурын, зургийн, бүжгийн, жүжгийн гээд олон дугуйланд зэрэг зэрэг явуулж түүнийгээ бахархал болгох нь бий. Мэдээж хүүхэд нь ямар нэг юмыг бусдаас илүү өөртөө итгэлтэйгээр хийж чаддаг нь эцэг, эх хүний хүсэл мөрөөдөл байж болно. Энэ бүхнийг би үгүйсгэж байгаа юм биш. Гэхдээ хэтэрхий их ачаалал нь эргээд хүүхдэд сайнаар нөлөөлдөггүй гэдгийг л анхааруулах гэсэн юм. Хүүхэд, насанд хүрэгчдийн хэн ч ялгаагүй сэтгэл зүрхээрээ зөвшөөрч чадахгүй бол хүний хэлж буй үйлдлийг даган дуурайхад хэцүү байдаг. Сэтгэл зүрхээрээ зөвшөөрч чадвал, бие махбод аяндаа дагадаг.
Бид бараг бүгдээрээ хүүхдээ сайн сургуульд оруулж, олон хичээлийг нэртэй сайн багш нараар заалгачихвал ч хамаг хэрэг бүтлээ гэж боддог. Гэвч энэ нь зөвхөн өөрсдийнхөө хүслийг тэр бага балчир хүүхдэд тулган шаардсан явдал юм. Эцэг эхчүүд, багш нар бүх төрлийн мэдлэгийг хүүхдийн толгойд албаар “чихэн оруулахыг” хичээдэг. Ингэснээр хүүхэд хэзээ ч бие даасан байдалтай болж чадахгүй, мөн тэдний сэтгэн бодох, бүтээлч чадвар нь хөгжихөд саад үүсдэг.
Хүүхдийн зүрх сэтгэлийг үгүйсгэсэн сургалт, үйл ажиллагаа үр дүнд хүрдэггүй. Харин хүүхэд асуудал дунд өөрөө орж ухамсартайгаар асуудлыг шийддэг болохын тулд тэднийг өөрөө оролцож, хамтарч хийж турших, бүтээх боломж олгоход ямар ч хүнд агуулга, сэдэв хичээлийн учрыг олж чадна. Боловсролын утга учир нь олон төрлийн хичээлийг хүүхдэд тулган заах хэрэг огт биш харин тэднийг өөрийн үнэ цэнэ, хүсэл зорилгоо мэдэрч ойлгож, хамтран ажиллаж, амьдрахад суралцахад оршдог.
Хүүхдэд олон талын мэдлэг олгох нь чухал боловч түүнээс чухал нь хүнлэг сэтгэлтэй байх явдал юм. Энэ нь хүнийг аз жаргалтай амьдрах үндэс суурь болдог. Хүүхдийн хүнлэг сэтгэл нь ээж, аавын хайраас бүрэлдэн хөгждөг. Хүүхэд бусдын хайрыг мэдэрснээр бусдыг хайрлахын утга учрыг мэдэрч, аз жаргалтай байж өөрөө хичээх урам зоригтой болж, зөвхөн өөрийгөө бус бусдын тухай бодож чаддаг болно. Ийм хүүхдийг зөнд нь орхисон ч өөрөө өөрийгөө хөгжүүлж өөрийн зарчим, хуулийг бий болгодог.
Хүйтэн хөндий гэр бүл, орчноос хүүхдийн бүхий л ааш занд өөрчлөлт орж худлаа хэлж, арга заль хэрэглэх, хариуцлагаас яаж амархан мултрахаа бодож, бусдыг дарамталж, доромжилж, амин хувиа хичээсэн, өөрийнхөө төлөө бусдыг ашиглах гэсэн хүн болдог. Хүн бүхэн л хэзээд сэтгэл санааны дэмжлэг хүсч, үнэ цэнээ мэдрэхгүй бол ажиллах урам зориг гардаггүй шиг хүүхэд ч мөн адилхан.
Хүүхдээ магтаж байя
Хүний сэтгэл гэдэг юуг хүлээж авч байснаас шалтгаалж хөгжил нь тодорхойлогддог. Хүүхдэд хэлэх үгээ их анхаарах хэрэгтэй. Хүүхдэдээ урам хайрлаж хүүхдээ магтдаг байя. Томчуудын хувьд дэмий зүйл байж магадгүй ч хүүхдийн хувьд их хичээл зүтгэл, ялалт болж хийсэн зүйлийг нь маш сайн магтах хэрэгтэй. Энэ үед таны хүүхдэд хийвэл чадах юм байна гэсэн өөртөө итгэх итгэл бий болдог.
“Нэг өдөр өөрсдөө ч мэдэлгүй манай хүүхэд гэж яаж ч болохгүй хүн байна” гэж хэлэх болдог. Гэвч сайн бодоод үзэхэд яаж ч болохгүй гэж бодож байгаа нь зөвхөн таны л бодол. Та өөрийнхөө бодлыг өөрчилвөл хүүхэд тань ч гэсэн өөрөөр харагдах болно.
Буруу зүйл хийсэн хүүхдийг ч гэсэн загнахгүй байх хэрэг үү гэж асуух хүн байдаг. Мэдээж буруу зүйл хийвэл зэмлэх хэрэгтэй. Гэвч зэмлэхдээ анхаарах нэг зүйл бол сайн талыг сануулангаа зэмлэх явдал байдаг. Загнуулж зэмлүүлсний дараа алдаагаа засч, тохиролцсон зүйлсээ хийж байвал магтаж өгөөрэй. Танаас уучлалт гуйх үед хүүхдээ магтахад ямар их баярлах бол.
Хүн ер нь өөрийнхөө сул талыг хэлүүлээд тэр нь яг онож хэлсэн ч гэсэн дургүй нь хүрдэг. Мөн хүн магтуулахаар хүч чадал, итгэл урамтай болдог. Хүүхэд яг л бидэнтэй адилхан хүн. Хүүхдийнхээ сайн талыг олж харж, магтахад хүүхдийнхээ яриаг сайн сонсох нь чухал. Бидэнд хоёр чих, ганц ам байгаа нь бага ярьж их сонсох үүрэгтэйг санахад илүүдэхгүй.
Хүүхдийн төлөвшил, хүмүүжил гэхээр ихэнх хүмүүс зөвхөн эцэг эхээс үр хүүхэддээ зааж зааварлах юм шиг өрөөсгөл ойлгодог. Хүүхдийнхээ төлөвшлийг эцэг, эхчүүд өөрсдийн харилцаа, хандлагаа эерэг болгож, хүүхдээ магтахаас эхлэх учиртай.
“Боловсрол бол өөртөө итгэх итгэл. Өөртөө итгэлтэй байх нь хүсэл, найдварыг төрүүлдэг. Хүсэл мөрөөдөлтэй байх нь энх тайвныг дэлгэрүүлнэ.” Күнз. (МЭӨ 551-479)
2019 оны 6-р сар
Баавгайн Насанбаяр Ph.D /Боловсрол судлал/