Биткойн, Итериум, крипто валют болон Блокчейн нь сүүлийн үед дэлхий даяар яригдаж буй халуун сэдвүүдийн нэг яах аргагүй мөн. Kрипто “фэн”-үүд, дэмжигчид Биткойн, түүний суурь технологи болох Блокчейныг дан ганц төлбөр тооцооны хэрэгсэл төдийхнөөр тогтохгүй банк санхүү, эдийн засаг цаашлаад нийгэм, улс төрийн бүтцийг орвонгоор нь өөрчлөх “шид”-тэй хэмээн итгэцгээн өөдрөгөөр харж байна. Харин үл итгэгчид, үгүйсгэгчид Биткойн нь анхнаасаа байж боломгүй, утга учиргүй, дээрээс нь мөдхөн аймшигтай үр дагавар дагуулан унаж алга болох залилан гэж үзэж буй. Ингэж талцан хоёр тийшээ туйлшрах болсон үндсэн шалтгаан нь дийлэнх хүмүүс яг үнэндээ Биткойн гэж чухам юу болох мөн юунд суурилан, ямар механизмаар, хэрхэн ажилладгийг төдийлөн сайн ойлгоогүйтэй холбоотой байдаг. Түрийвчээ нээж байгаад амандаа шившин залбирахаар нэг шөнийн дотор баяжуулах увидастай ид шидэт тарни уу? Эсвэл дэлхий нийтийг хамарсан пирамидийн сүлжээ бизнес үү? Биткойн, Блокчейны тухай концепт, түүний ард буй логик нь үнэндээ ойлгоход тийм ч хэцүү зүйл биш.
Бид өдөр тутмын амьдралдаа мөнгө болон бусад үнэт зүйлсийг банкууд эсвэл Засгийн газар гэсэн итгэмжлэгдсэн гуравдагч талын оролцоотойгоор солилцдог. Энэ системийн хамгийн наад захын дутагдалтай тал нь бидний сайн мэдэх авлига, ил тод бус байдал мөн үл итгэлцэл. Ялангуяа цахим хэлбэрээр явагдаж буй төлбөр тооцоо, мэдээлэл болон хөрөнгийн солилцоо нь “double spending” буюу “давхар зарцуулалт” гэсэн асуудлыг араасаа дагуулж байдаг. Ийм ч учраас бид өнөөг хүртэл зардал ихтэй, ил тод байдлыг бүрэн хангах боломжгүй төвлөрсөн зохицуулалтыг ашигласаар байгаа юм.
2008 онд Сатоши Накамото хэмээн нэрээ нууцалсан зохиогчтой “Биткойн: дундын зуучлагчгүй цахим мөнгөний систем” нэртэй “white paper” буюу технологийн танилцуулга интернэтэд тавигдсан юм. Биткойны санаа хүн төрөлхтөнд хэдий төгс төгөлдөр биш ч гэлээ бидний бодож олсон өнөөг хүртэл ашиглаж байгаа төлбөр тооцооны систем маань сайжирч болох юм гэсэн найдварыг бий болгов. Накамото уг ажлаараа аливаа мөнгөн солилцоо нь хүнээс хүнд, дундын гуравдагч зуучлагчийн оролцоогүйгээр явагдах Биткойн нэртэй цахим мөнгө болон төлбөрийн системийг цоо шинээр гаргаж ирсэн. Дэлхийн санхүүгийн хамгийн том тоглогчдыг шуурхай хуралдуулж дөнгөсөн Биткойнд хүрэх зам дардан байгаагүй.
Цахим мөнгө, кредит картанд тулгуурласан бөгөөд криптографи ашигласан төлбөр тооцооны системийг бий болгох гэсэн 100 гаруй удаагийн академик судалгаа, бизнесийн оролдлогууд биткойноос өмнө хийгдэж байв. Энэ бүхний эцэст л биткойн төрөн гарсан. Нэгэн онцгой жишээ гэвэл, бэлэн мөнгөний системд криптографи ашиглах санааг хамгийн анх 1983 онд сэдсэн Дэвид Чаум байна. Тэрээр “blind signatures” хэмээх санаа бодож олсон бөгөөд уг санаагаа найз криптограферүүд болох Фиат, Наор нартай хамтран сайжруулж “DigiCash” нэртэй компанийг 1989 онд байгуулсан байдаг. Тэдний зохиосон систем нь “ecash” бa “cyberbucks” гэсэн цахим мөнгөний хэлбэрүүдийг дэмжиж байв. “Ecash” нь Чаумын протоколуудад тулгуурлан бүтээгдсэн хамгийн анхны крипто мөнгөн тэмдэгтийн нэг. Хэрэглэгчид буюу худалдан авагчид нь нууцлагдсан, банкууд тэднийг өөрсдийн мэдэлд байгаа “ecash”-г хэрхэн зарцуулж байгааг хянах боломжгүй байсан бол нөгөө талаасаа худалдагчид буюу хүлээн авагчид нь ил тод, төлбөрөө найдвартай хүлээн авдаг байв. Хэдийгээр “DigiCash” удаан оршин тогтноогүй ч өнөөдрийн цахим валют бий болох чухал үе шатыг эхлүүлсэн юм.
Биткойныг бүтээгч нь дээр хэлсэнчлэн өөрийгөө Сатоши Накамото гэсэн нэрээр халхлан өдийг хүртэл нууц хэвээр байгаа. Зарим хүмүүс түүнийг сайн таньдаг ба 37 настай Токиод амьдардаг эр гэх мэт олон цуурхал байдаг ч Биткойны ард эрэгтэй эсвэл эмэгтэй бүр цаашлаад зөвхөн ганц хүн эсвэл хэсэг бүлэг хүмүүс байгаа юу гэдэг нь өнөөдрийг хүртэл мэдэгдээгүй байгаа.
Гэхдээ Биткойны хамгийн гайхамшигтай чанар нь уг системийг хэн нэгэн дан ганцаар удирдан захирах боломжгүйгээр, өөрөөр хэлбэл төвлөрсөн бус байдлаар оршин тогтнодог учраас яг үнэндээ Сатоши хэн байх нь тийм ч чухал биш. Сатоши энэ системд ямар ч давуу эрхтэйгээр оролцдоггүй мөн ямар нэгэн байдлаар хянах боломж байхгүйн дээр 2010 оны дунд үеэс бусад програмистуудад Биткойны кодын эх сурвалжаа нээлттэйгээр өгснөөс хойш ямар ч идэвхгүй байгаа.
Биткойн санхүүгийн тэр дундаа төлбөр тооцооны салбарт үнэхээр шинэлэг шийдлийг авч ирсэн боловч түүнийг хөдөлгөгч үндсэн тулгуур механизм болох Блокчейн технологи нь асар өргөн хүрээнд олон салбарт ашиглагдах боломжтой жинхэнэ инноваци нь байв.
Блокчейн биткойнтой салшгүй холбоотой боловч биткойн нь блокчейнд тулгуурласан 700 гаруй аппликейшн дундаас хамгийн анхны амжилттай хэрэгжсэн, нийтэд танигдсан проект. Уг технологид суурилсан бас нэг дэлхий даяар өргөн танигдсан проект бол “smart contracts” буюу дундын гуравдагч этгээдийн оролцоогүй “ухаалаг гэрээ” хийх боломжтой, нээлттэй блокчейн платформд аппликейшн хөгжүүлэх Итериум юм.
Тэгэхээр блокчейн гэдэг нь энгийнээр “тухайн өгөгдөл буюу дата-д орсон өөрчлөлт нэг бүрийг тэмдэглэн авч хадгалдаг төвлөрсөн бус өгөгдлийн бааз”-ыг хэлдэг байна. Нэг л газар төвлөрсөн дата сантай байх нь халдлагад өртөх, тухайн мэдээллийг хяналтгүйгээр өөрчлөх гэх мэт олон аюулыг дагуулж байдаг.
Блокчейныг ашигласнаар хэд хэдэн өгөгдлийн сан нэгэн зэрэг “гинжин” холбоо үүсгэн, нэмэгдэж буй хамгийн сүүлийн мэдээллийг бүртгэн авах бөгөөд тухайн сүлжээний гишүүн хэн ч байсан хаанаас ч нэвтрэн уг мэдээлэл, өгөгдөлд гарсан өөрчлөлтийг харж болохоор нээлттэй байдаг.
Блокчейн технологийг бидний амьдарч буй нийгэм, эдийн засагт асар өргөн хүрээнд өөрчлөлт авчирч буй “бүтээлчээр сүйтгэн шинэчлэх” технологи гэж үзэж болно. Нийгмийн болоод санхүүгийн харилцаанд оролцогчдын харилцан итгэлцлийг гуравдагч этгээд бус харин криптографи болон тоглоомын онолд тулгуурласан компьютерийн цогц код орлох эрин үе ирж байна.
Энэ технологи нь манай улс шиг хөгжин буй орнуудад хээл хахууль, авлигатай тэмцэх, төр, иргэний нийгэм хоорондын ил тод байдлыг төгөлдөржүүлэн нэмэгдүүлэх, цаашлаад төрийн байгууллагуудын олон шатлалт үйл ажиллагаа, үр ашиггүй байдлыг багасгах шийдлийг санал болгож, хөгжлийн хоцрогдлоо хурдацтайгаар нөхөх асар том боломжийг гаргаж өгч байгаа.
Хамгийн амжилттайгаар блокчейн технологийг нэвтрүүлж байгаа улс орныг дурдвал Эстони, Гүрж, Швед, Арабын Нэгдсэн Эмират мөн Финланд байна. Эдгээр улсууд цахим сонгууль, газар болон үл хөдлөх хөрөнгө эзэмших эрх мөн эрүүл мэндийн мэдээллийн бүртгэлийн системээ блокчейн рүү хөрвүүлэн ашиглаж байна.
Энэхүү технологи нь хөгжлийнхөө эхэн үед яваа учраас техникийн болоод практикийн талаас дутагдалтай зүйлс бий бөгөөд төвлөрсөн бус системийн шийдэл нь олон асуудалд оновчтой шийдэл ч гэлээ бүгдэд нь бас биш.
Гэхдээ л блокчейн технологи дэлхийн эдийн засагт өөрчлөлт нөлөөгөө үзүүлсээр байна. Дэлхийн тэргүүлэх эдийн засагчид, бизнесийн манлайлагчид хөгжин буй орнуудын хувьд крипто эдийн засаг нь үсрэнгүй хөгжлийг авчирна хэмээн санал нэгдэж байгаа бөгөөд Эстони улс тэргүүлэн эхлүүлсэн цахим нийгмийн төлөөх хөдөлгөөнд улс орнууд нэгдсээр байна. Тэдгээрээс аль нь блокчейн технологийг өргөн хүрээтэйгээр авч хэрэгжүүлэн ашиглаж, дэлхийн дараагийн технологийн төв болоx вэ, хэн нь илүү иргэдийнхээ итгэлийг хүлээсэн төртэй болох вэ гэдгээрээ өрсөлдөж байна.
2018 оны 5-р сар
Б.Гэрэлмаа, АНУ-д төвтэй Steppe Tech компанийн гүйцэтгэх захирал