Монгол улсын ерөнхий боловсрол олгох тогтолцоо 2005 онд 10 жилээс 11 жилийн тогтолцоонд шилжих буюу бага боловсролыг 5 жилээр, суурь боловсролыг (5) +4 жилээр, бүрэн дунд боловсролыг (5+4) +2 жилээр олгох, сургуульд хүүхэд 7 настайдаа элсэх шийдвэрийг хуульчилсан байна. Мөн 2008-2009 оны хичээлийн жилд 11 жилээс 12 жилийн сургалтын тогтолцоонд 6+3+3 гэсэн бүтэцтэйгээр, хүүхэд 6 настайдаа сургуульд элсэх шилжилтийг 5 жилд багтаан хийх зохицуулалт хийгджээ. Гэвч 3 жилийн дараа буюу 2012 оны 5-р сарын 8-ны өдрийн хуулиар ерөнхий боловсролын тогтолцоог 5+4+3 гэсэн бүтэцтэйгээр шинэчлэн баталжээ.
ЮНЕСКО-ийн статистикийн мэдээллээр дэлхийн 212 орноос ерөнхий боловсрол олгох сургалтын тогтолцоо нь 10 жилтэй 3 улс, 11 жилтэй 31 улс, 12 жилтэй 126 улс, 13 жилтэй 51 улс, 14 жилтэй 1 улс байна.
Монголын ерөнхий боловсролын үе үеийн тогтолцооны өөрчлөлт, хөтөлбөрийн шинэчлэл нь олон улсын жишигт нийцүүлэн хөгжүүлэх эрмэлзэл, зорилготой байсан хэдий ч санхүү, удирдлага зохион байгуулалт, хүний нөөцийн бэлтгэл, төлөвлөлт хангалтгүй, сонгуулийн үр дүнгээс хамаарсан тогтворгүй байдал зэргээс хамааран хэрэгжилт тууштай бус, үр дүн нь тодорхойгүй байсаар иржээ. 1990 оноос хойш боловсролын салбарт сонгуулийн үр дүнгээс хамаарч 29 жилийн хугацаанд 16 сайд томилогдон ажиллажээ.
Хөтөлбөр АГУУЛГА-д төвлөрөх үү?
Орчин цагийн боловсролын хөтөлбөрт агуулгаас илүүтэй оюуны болон үйлийн танин мэдэхүйн аргыг эзэмших буюу чадамж илүү чухал болж байна. Чадамж буюу мэдлэг, чадвар, хандлага хэрхэн эзэмшиж, суралцахад хэрхэн суралцсан нь бүтээлч хүний суурь чадвар болно. Жишээ нь Байгалийн шинжлэх ухааны түүхэнд хэн, хэдэн онд, ямар нээлт хийснээс илүүтэй, тухайн эрдэмтэн ямар арга хэрэглэж нээлт хийсэн, энэхүү нээлт нь хүн төрөлхтний хөгжилд ямар хувь нэмэр оруулсан тухай танин мэдэж, ач холбогдлыг ухаарах нь хүүхдэд хэрэгтэй. Мөн эрдэмтдийн ёс зүй, зорилго, хариуцлага, хичээл чармайлтаас суралцах, өөрт нь ч гэсэн ийм боломж байгаа гэдгийг мэдэрч ойлгох, шинжлэх ухаанд дурлан суралцах нь хамгаас чухал юм. Эрдэмтэн Вайнарт (Weinert,F.E) “Чадамж буюу мэдлэг, чадвар, хандлагыг асуудал шийдвэрлэхэд хэрэгтэй, хувь хүний сурч болохуйц бүтээлч, ямар ч нөхцөлд өөртөө хариуцлага хүлээн, амжилттайгаар чадвараа хэрэглэх эрмэлзэл, тэмүүлэл бүхий бодит байдал, нийгмийн чадвар юм” гэж тодорхойлсон байдаг.
Иймд ажиглах, таамаглал дэвшүүлэх, турших, загварчлах…. гээд олон аргаар мэдлэг, чадвар, хандлагыг насны онцлогт нь тохируулан эзэмших боломжийг цөм хөтөлбөрт тусгасан. Цөм хөтөлбөр нь өмнөх сургалтын хөтөлбөрөөс ялгаатай нь агуулгад төвлөрөх бус сурагчид таамаглах, бодож эргэцүүлэх, эргэлзэх, хэлэлцэх, турших, алдаа гаргах, алдаагаа засах үйл явц, боломж олгохыг зорьсон. Мэдээж цөм хөтөлбөрийг төгс төгөлдөр гэж хэлэх боломжгүй. Тасралтгүй явагдах хүний хөгжлөө дагаад сургалтын хөтөлбөр ч мөн тасралтгүй сайжирч байх учиртай.
Сүүлийн үед салбарын сайдаасаа эхлээд олон нийтийн дунд “…цөм хөтөлбөрийн агуулгыг эргэж харах, тодорхой чиглэлээр багасгах, ачааллыг багасгахад анхаарлаа хандуулна…” гэсэн яриа нэлээн газар авч байна. Боловсролын сайд нь ирээдүйг бэлтгэдэг сургалтын хөтөлбөрийн хөгжлийн чиг хандлагыг мэдэхгүйгээр шийдэл гаргахад хүндрэлтэй. Хөтөлбөр бол судалгаанд суурилж боловсруулдаг шинжлэх ухааны судалгааны бүтээл. Цөм хөтөлбөр нь чадамж буюу мэдлэг, чадвар, хандлага эзэмшихэд төвлөрөн агуулгаа тодорхойлсон. Үүгээрээ цагаар хэмждэг хөтөлбөрөөс ялгаатай. Цөм хөтөлбөрийн хүрэх үр дүн, агуулгын хүрээнд баримжаалан тухайн сургуулийн онцлогийг тусган, нийт багш нарын оролцоотойгоор сургуулийн хөтөлбөр боловсруулах ажил 2016 онд Засгийн газар солигдсонтой холбоотойгоор зогсонги байдалд орсон учраас олон хүндрэл гарч байгааг үгүйсгэх аргагүй.
СУРАГЧИЙН АЧААЛАЛ ИХ, БАГА
Салбарын сайд нь “сурагчдын ачааллыг багасгахад анхаарлаа хандуулна…” хэмээн зарлаж байна. 2005 онд ЮНЕСКО-оос зөвлөмжилснөөр бага ангийн сурагчдын суралцах хугацааг жилд 850-1000 цаг эсвэл 170–200 өдөр байхаар тогтоосон. Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа, Хөгжлийн Байгууллага (OECD)-ын гишүүн орнуудад бага ангийн сурагчид дунджаар 800 цаг хичээллэж байна (OECD, 2017). АНУ-д бага ангиуд дунджаар 180 өдөр буюу 740-900 цаг хичээллэдэг. Монголд 1-2 дугаар ангийн сурагчдын суралцах албан ёсны хугацааг 32 долоо хоног буюу 160 сургалтын өдрөөр, 3-5 дугаар ангид 33 долоо хоног буюу хичээллэх өдөр нь 165 байна. Хөгжиж буй ихэнх оронд бага боловсролд ноогдох хугацааг илүү тодорхой болгон тогтоосон байдаг. Тухайлбал, Пакистан, Непал зэрэг оронд 180, Замби улсад 190, Бангладеш болон Энэтхэг улсын хэд хэдэн мужид 200 болон түүнээс олон өдөр байх жишээтэй. Монголын бага ангийн хичээлийн цаг ашиглалтыг олон улсын жишиг, туршлагатай харьцуулахад хичээллэх хугацаа, тодруулбал албан ёсоор тогтоосон сургалтын өдөр, цаг нь олон улсын жишгээс доогуур байгаа.
Нэг хичээлийн жилд сургалт, үйл ажиллагааны 160-165 өдөр ноогдож байгаа тохиолдолд энэ цагийг үр өгөөжтэй ашиглах явдал маш чухал. Харамсалтай нь олон нийтийг хамарсан амралтын өдрөөс хамааран жилдээ дунджаар 7-8 хичээлийн өдөр алдагддаг. Хэдийгээр суралцах, багшлахуйн үйл ажиллагаанд жилдээ ойролцоогоор 151-154 өдөр байгаа ч 105-110 өдөр болон буурч байна. 2016-2017 оны хичээлийн жилд дунджаар 155 өдөр буюу төлөвлөгөөт цагийн 69%-д сурагчид хичээллэсэн. Ийнхүү сургалтын өдөр болон хичээлийн цагийн алдагдал нь гэрийн даалгавар их байхад хүргэж, улмаар боловсролын чанар, сургалтын үр дүнд нөлөөлөх тул үүнд онцгой анхаарах шаардлагатай.
Саяхан 2019 оны 3-р сард 21 аймаг 9 дүүргийг төлөөлсөн багш, мэргэжилтнүүд цуглаж багш, сурагчийн ачааллыг хэрхэн бууруулах талаар хуралджээ. Энэ үед багш нар нийт ажлын 37.5%-ийг сургалтанд, 62.5%-ийг бусад ажилд зарцуулдаг гэсэн дүгнэлт гарчээ. Ачааллын ихэнх буюу 62.5%-ийг эзэлж буй ажлууд нь аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн засаг дарга нарын мөрийн хөтөлбөрийн дагуух ажлууд, олон төрлийн олимпиад, уралдаан тэмцээн, олон шатны хяналт шалгалт, тайлан мэдээ системд оруулах, ямаа самнах зэргээр “нохойд барьдаг мод шиг” бүхий л зүйлд багш, сурагчдыг хамруулдаг болсонтой холбоотой.
САЙН ХИЧЭЭЛ
Хичээлийн ихэнх цаг сурах үйл ажиллагаанд зориулагдаж байвал түүнийг “сайн хичээл”-д тооцдог. 1970-аад оноос хойш 30 гаруй жилд хийгдсэн сургалтын үйл ажиллагааны судалгааны үр дүнд тулгуурлан Столлингс, Найт нарын (Stallings and Knight, 2003) боловсруулсан шалгуурын дагуу сайн, үр өгөөжтэй сургалтын нэг онцлог нь багшийн үйл ажиллагаатай холбоотой бөгөөд тэднийг сургалтын бус үйл ажиллагаанд хичээлийн цагийг зарцуулахгүй байхыг шаарддаг. Хичээлийн нийт цагийн 85%-ийг сургалтын аливаа үйл ажиллагаанд зарцуулах бөгөөд хичээл/ангийн зохион байгуулалтад зарцуулах цаг 15%-аас илүүгүй байна. Мөн хичээлийн цагийн 50-70% нь “идэвхтэй” үйл ажиллагаанд, харин “идэвхгүй” үйл ажиллагаа нь 35%-аас бага байхыг зөвлөмжилсөн байдаг. Сурагчдын хувьд хичээлийн цагийн дийлэнх хувьд өөрөө оролцож, даалгавар гүйцэтгэх ба сургалтын бус үйл ажиллагаанд нийт цагийн 6% ноогдох нь зохимжтой гэж үздэг байна. Багш сурагчийн үндсэн ажил болох багшлах, суралцах үйл явцыг хүндэтгэн хамгаалж, сургалтын орчин, хэрэглэгдэхүүнийг сайжруулж, мэргэжлийн дэмжлэг үзүүлж зөвлөн тусалснаар хөтөлбөр амжилттай хэрэгжинэ.
Нийтлэлийн 1-р хэсгийг унших: https://jargaldefacto.com/article/tsum-khutulbur-zuw-buruu
2019 оны 4-р сар
Баавгайн Насанбаяр Ph.D /Боловсрол судлал/