8. ЭХЛЭЭД ХААШАА ЯВБАЛ БАЯН БҮРДТЭЙ УЧРАХ ВЭ?
“Аавын бийд хүнтэй танилц, Агтны бийд газар үз.”
Яах гэж дэлхий дээр ирсэн талаар өмнөх сэдэвт дурдсан. Түүнийг илүү дэлгэрүүлье. Хүн бүр эцэг эх, гэр бүл, эх орноо сонгож ирдэггүй ч тухайн орчинд төрж, өсдөг. Энэ орчин нь бидний хувьд анхны өгөгдөл нь болдог. Анхны өгөгдлөөс хамаараад бид эхлээд юу хийх, ямар зүйлийг амьдралдаа хийж бүтээх гэдэг ерөнхийдөө тодорхой болдог. Яваандаа хийх ёстой, зорих ёстой зүйл маань өөрчлөгдөж болох ч анхны утга буюу анхны зорилт, чиглэл хүн бүрт тохиодог.
Сүүлийн үед эцэг эх, асран хамгаалагчид хүүхдүүддээ амьдрах орчин, идэх хоол, өмсөх хувцсаар хангаад бусдыг нь хүүхэд өөрөө шийд гээд хаях тал ажиглагддаг. Энэ байдал ер нь бол амьтнаас ялгарах юм үгүй. Амьтад үр төлөө төрүүлээд дулаан оромж, хоол ундаар хангадаг. Тэгээд бие даахад нь туслаад, явуулдаг. Хүн үүнээс илүү байх хэрэгтэй биз? Хүнд дэлхий дээр, тухайн гэр бүлд, тухайн орчин нөхцөл, цагт тохирсон анхны зорилго зорилт байх ёстой ба үүнийг эцэг эхчүүд хүүхдэд ярьж хэлж өгөх ёстой юм. Хэцүү амьдралтай гэр бүлд төрсөн бол хичээгээд тэр байдлыг засах, сайжруулах нь хүссэн хүсээгүй тухайн гэр бүлд төрсөн хүүхдийн эхний өгөгдөл, зорилго байх болно. Засаж, сайжруулж чадах эсэхийг нь мэдэхгүй ч дэлхий дээр ирсэн түүнийг ямар нэгэн зүгт чиглүүлэх нь үүрэг юм. Үүний тулд эцэг эх, асран хамгаалагч нь сайн бодож, нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон үг хэллэг, хэлбэрээр ярилцаж, чиглүүлэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол дэлхий дээр нэг хүн авч ирснээ хаашаа ч хамаагүй яваарай гэх нь тун хариуцлагагүй хэрэг. Зүйрлэвэл эхлээд хаашаа явбал баян бүрд дээр очих талаар эцэг эх зөвлөж, хэлж өгөх ёстой гэсэн үг. Тухайн гэр бүл, эцэг эхийн хувьд баян бүрд ямар байх нь өөр, өөр байж болно. Жишээ нь, маш сайн эмч болох, инженер болох, дуучин болох, үе дамжин төрийн албанд ажиллах гэх мэт. Тэгээд тэр баян бүрд рүү явах чиглэлийг хэлж өгөөд, явуулж үзэх хэрэгтэй. Үнэхээр тэр заасан зүгт баян бүрд байвал түүн шиг сайн юм гэж үгүй биз. Харин хүүхэд заасан зүгт яваад баян бүрд байхгүй байна аа гэж магадгүй. Тэр үед нь “яагаад” баян бүрд байхгүй гэж бодсон талаар сайтар ярилцаж, уулзах хэрэгтэй. Учир шалтгаан нь логиктой буюу шалтгаан болоод үр дүн нь холбоотой байх хэрэгтэй юм. Хүүхэд зүгээр залхуураад цааш явахаас татгалзсан байж болох. Үгүй бол баян бүрд байх ёстой шинж тэмдэг болох чийглэг уур амьсгал, тэр зүгээс ирсэн аянчны яриа, нэг биш хэд, хэдэн хүний ярианаас баян бүрд байхгүй болсныг батлах хэмжээний бол түүнийг нь ойлгож хүлээн авах хэрэгтэй. Харин дараагийн баян бүрд хаана байж болох талаар сайтар ярилцан, бусад хүнээс зөвлөгөө авч, олон талаас нь бодолцоод дахин нэг зүгийг гаргахад туслах хэрэгтэй. Тэгээд аянд гарахад нь дэмжээд хоол, хүнсийг нь сайтар бэлтгэж өгөөд, өөрийг нь явуулж, хүсэж, мөрөөдсөн зүйлийг нь өөрөөр нь хийлгэж, хал үзүүлэх нь чухал. Харин энэ аянд гарах хүртэл эцэг эх, хүүхдүүдээ янз бүрийн эрдэмд сургах шаардлагатай. Энэ нь зөвхөн төгөлдөр хуур, усан сэлэлт бус өөртөө арчаатай байх эрдэмд сургах нь чухал. Учир нь тэр ганцаараа явна шүү дэ. Хүмүүстэй аятайхан харилцах чадвар, асуудалд цовоо сэргэлэн, биеэ даан судалгаатай хандах чадвар зэргийг суулгах хэрэгтэй юм. Өөрийнхөө нэг жишээг авъя. Би хоёр эгч, нэг эмэгтэй дүүтэй. Насаар бол тийм ч хол биш 3, 4 насны л зөрүүтэй. Айлын ганц эрэгтэй хүүхэд тул ус түлээ бэлтгэх буюу гэрийн гаднах ажил бол ерөнхийдөө миний ажил. Мөн аав маань шатахуун зөөдөг Зил-130 машины жолооч, аавдаа туслах нь бас л миний үүрэг. Гэлээ гээд гэр доторх ажлаас намайг чөлөөлөөгүй, гэр цэвэрлүүлж, хувцас угаалгах, хоол хийлгэх ажлыг мөн хийлгэдэг байсан. Ингэх бүртээ миний ээж, аав надад хандан, “Ямар ч зүйлийг хийж сурах нь өөрт чинь л хэрэгтэй, ирээдүйд чи ганцаараа хол явах тул өөртөө арчаатай байх хэрэгтэй, чи хожим нь аав ээж хоёртоо талархах болно” гэдэг байлаа. Тэр хоёрын хэлсэн нь үнэн байсан. Мөн иймэрхүү ажлыг хийхдээ хүнээр хэлүүлэхгүй хийхийн чухлыг байнга зөвлөдөг байж билээ.
Бас нэгэн түүх хуваалцая. Аав ээж маань биднийг дагуулаад цагаан сараар золголт хийхээр ахмад настай айлуудаар явдаг байлаа. Айлд очоод идээ будаа зооглож, хол ойрын сонин хачин ярилцаж дуусаад явах болох үед аав, ээж маань маш чухал царайгаар бидэн рүү харж, “та нар юу хийгээд суугаад байгаа билээ?” гэж асуудаг байв. Бид ч гайхаж, бүх зүйл ном ёсны дагуу буюу хоолоо идсэн, хүмүүс ярилцсан, бэлгээ авсан, тэгээд дараагийн айл руу явах ёстой л гэж бодож байлаа. Гэтэл эцэг, эх маань, “хүүхдүүд минь хардаа, энэ хоол идсэн аяга, тавгийг ингээд үлдээгээд гарсны дараа хэн цэвэрлэх бол?” гэж асуусан юм. Мэдээж тэр айл буюу ахмад настай хүмүүс л биднийг гарсны дараа угааж таарна. Хэн нэгэн тусалдаг хүүхэд байлаа ч гэсэн ахмад настай айлд хүн их ирдэг болохоор тэр туслах хүүхдэд их ачаалал ирэх нь тодорхой. Тэгээд л аав ээж минь, “хэрэв та нар аяга тавгаа угаагаад гараад явбал энэ хүмүүс ямар сэтгэлтэй үлдэх бол?! Их баярлана даа…” гэсэн юм. Үнэхээр бодоод үзэхээр үлдэх хүмүүс маань их сайхан сэтгэлтэй үлдэх нь тодорхой. Тэгээд эцэг, эх маань ийм зүйлийг битгий хэлүүлж хийж бай, санаачлагаараа хийдэг юм шүү гэж захисан юм. Энэ сургамж, зөвхөн аяга угаах талаар бус аливааг ажиж, асуудлыг урьдчилан харж, хүнээр хэлүүлэхгүй шийдэж, хийдэг чадвартай байхыг сургасан хэрэг байв. Ажил, амьдрал дээр энэ мэдрэмжтэй байж, хэлүүлэхгүй хийх гэдэг маш чухал болохыг хожим нь сайн ойлгосон.
“Бид юугаар ч дутаахгүй байгаа, гэтэл…” гэх эцэг эхтэй цөөнгүй таарч байлаа. Бэлэн зүйл дээр байсаар хөгжсөн хүн, улс орон гэж үгүй. Манай Монголын өнөөдрийн хамгийн том дутагдал бол маш их бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй байгаатай холбоотой. Газраа ухаад л мөнгөтэй болчихож байгаа юм чинь юунд нь ч санаа зовох билээ?! Америкийн Индианчуудыг та бүхэн холливудын киноноос үзсэн байх. Уг нь Америк тивийн уугуул хүмүүс, эзэн нь шүү дээ. Гэтэл энэ үндэстэн өнөөдөр мөхөх гэж байна аа. Учир нь тэд бэлэнчлэх сэтгэлгээнд согтуурсан. Уугуул иргэдэд тусгай газар, өөртөө засах эрх, холбооны засгийн газар тогтмол мөнгөн хангамж өгнө. Мөн уугуул иргэд сургуульд суралцах бол маш онцгой эрхтэйгээр, хөнгөлөлттэйгээр суралцах боломжтой байдаг. Ийм зүйлс бэлэн байсаар байтал уугуул иргэд маань сургуульд сурахгүй, архинд донтон, үр удам нь өвчтэй, согогтой болон мөхөл рүүгээ явж байна. Юм бэлэн байх тусам хүний толгой ажиллахгүй, мөхөл рүүгээ явдгийн тод жишээ энэ. Та бүхэн Юү-Түйб /Youtube/ дээрээс эдгээр уугуул иргэдийн амьдралыг харуулсан видео, нэвтрүүлгийг хангалттай үзэж болно. Дараах түлхүүр үгээр хайвал холбогдох видео гарч ирнэ. “American indian reservations today”
Эцэг эхчүүд хүүхдээ чиглүүлэх үүргээ зав чөлөөгүй болохоороо мартаж орхидог юм шиг байгаа юмаа. Ялангуяа эрэгтэй хүүхдээ бага сургууль хүртэл нь анхаарч байснаа дунд ангид орохоор нь өөрөө мэдээд яваг, эрэгтэй хүүхэд яаж, ийгээд болдог юм гэсэн байдлаар хандах хандлага их анзаарагддаг. Манай Монголын эрэгтэй хүмүүс сүүлийн жилүүдэд тун гундуу байна. Хог түүдэг, хулгай дээрэм хийдэг, эхнэрийн жолооч, гудамжаар гуйвж дайвсан байдалтай. Өсвөр насны эрэгтэй хүүхдүүд ч гэсэн яаж, ийгээд болдог гэдэг замаар орж байгаад маш их санаа зовж байна. Үүнд бүгдээрээ анхаарал хандуулж, тэднийг чиглүүлцгээе гэж уриалмаар байна! Нэгэн мундаг хийлч эмэгтэйн хэлсэн “Монгол залуучууд арчаагүй болохоор гадаад хүнтэй суусан” гэдэг шулуухан ч гэсэн гашуун үнэн үг юм.
<Дараагийн дугаарт>
9. ЗАМДАА САЙН ЯВААРАЙ – АЙДАС БА ИЛЭРХИЙЛЭЛ
Өмнөх сэдэв дээр бид баян бүрд хаана байдаг талаар, тийш явахыг зөвлөж, логиктой тайлбарлаж өгөх нь эцэг эхийн үүрэг гэдэг талаар ярилцсан. Тэгвэл баян бүрд рүү чигээрээ алхаад байж очих уу? гэвэл тийм дардан байхгүй. Замд чоно, нохой, цаг агаарын эрсдэл, янз бүрийн хүн амьтан таараад зовоох, шөнө оройн цагаар явах гээд асуудалтай тулгарна…