Ойрын өдрүүдэд “Хадгаламж” банктай холбоотой юу болсныг бодитойгоор ойлгож, яагаад гэдгийг ухааран, одоо яах нь зөв болох, яавал дараачийн банкинд давтагдахгүй байлгах талаар монголчууд санаа зовж, ухаан бодлоо уралдуулж байна.
Хонхны дохио нэг. Яг юу болов
Энэ бол төр “Хадгаламж” банкны сайн хөрөнгийг нь салгаж ялгаад, өөрийн эзэмшилд хурааж авсан хэрэг юм. Хэрэв банкийг дампууруулсан бол Монголбанк бүрэн эрхийхээ дагуу 500 мянган хадгаламж эзэмшигчийн зөвхөн хорь хүртэлх сая төгрөгийг нь Хадгаламжийн баталгааны шинэ хуулийн дагуу төрөөс гаргах байв. Хорин саяас дээш хадгаламж эзэмшигчид хохирч, 3300 хүн ажилгүй болж, 1.7 сая харилцагчдын хөрөнгө хохирох байлаа.
Үүнээс “сэргийлэхийн тулд” түүхэнд анх удаа Монголбанк өглөө нь эрх хүлээн авагч томилон муу хөрөнгийг нь, өдөр нь үлдсэн актив, өр төлбөрийг нь Төрийн банкинд шилжүүлэв. Монголбанк муу хөрөнгөнд “Хадгаламж” банк холдингийн “12 охин компанидаа олгосон 162 тэрбум төгрөгийн зээлийг оруулсан бол “Жаст” группийн захирал Ш.Батхүү Олон овоот” компаниас “Зоос” болон “Анод” банкнаас авсан 60 тэрбум төгрөгийн муу зээл тэрэн дотор багтсан гэж хэвлэлд мэдээлэв.
Мөн “Жаст” групп гадаадын банкнаас анх “Эрдэнэт” үйлдвэрийн баталгаатай авч байсан зээл нь нэмэгдсээр 100 сая доллар болсон хүнд ачаа нь банкны салбар дээр “буухаас” өмнө салгаж авсан үйлдэл ч гэж хэлж болохоор.
“Зоос” банкны суурин дээр боссон Төрийн банкны нийт хөрөнгө ганцхан шөнө тав дахин томорч, өөрийн хөрөнгийг нь иргэд бидний татварын 100 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүллээ.
Бүх зүйл “Олон овоотын алтны нөөцийг төр засаг хэт өсгөн батламжсан”аас үүдэлтэй гэж Ш.Батхүү мэдэгдэв. Улс орны эдийн засагт, ялангуяа шатахууны импорт, борлуулалтад болон махны үйлдвэрлэлд томоохон нөлөөтэй тоглогч байсан “Жаст” групп эдүгээ банкаа Төрийн банкинд, шатахууны бизнесээ “Магнай трейд” д шилжүүлэн, “Жаст Агро” компаниа татан буулгаад байна.
Хонхны дохио хоёр. Яагаад
Арилжааны банкны холбогдох нэг этгээдэд (хувьцаа эзэмшигч, гүйцэтгэх удирдлагын багийн болон ТУЗийн гишүүд) өөрийн хөрөнгийн таваас илүү, нийлээд хориос илүү хувьтай тэнцэх зээл олгохыг манай хуулиар хориглодог. Гүйцэтгэх захирал нь зээлийн хороогоор дамжаагүй олгосон, эсвэл зээлийн хорооны гишүүд эзний нөлөөнд автаж хууль зөрчсөн гэсэн үг.
Мөн Монголбанк энэ тухай оройтож мэдсэн, холбогдох арга хэмжээг цагт нь авч чадаагүй гэсэн үг. Мэдсэнийхээ дараа Зээлийн эрсдэлийн санг дүрмийн дагуу тухай бүр байгуулж, алдагдлыг нь хуримтлуулсаар өөрийн хөрөнгөөс нь хэтэрмэгц Төв банкны мэдэлд авсан байж ч болно. Тийм л хяналттай явсан юм бол яагаад төрийн үйлчилгээний болон тусгах хөтөлбөрийн том мөнгийг байрлуулж байснаа гэнэт татсан нь сонирхол төрүүлж байна.
Ер нь Монголбанк сүүлийн үед нэг их наяд төгрөг шинээр эргэлтэд оруулж, арилжааны бан куу даар дамжуулан хөнгөлөлттэй зээл олгож эхэлсэн. Төрийн том мөнгийг гэ нэт татаад байвал ямар ч банкийг сөхрүүлэх хүч Монголбанкинд бий болжээ. Төвбанк хараат бус ТУЗийн гишүүнгүй байж, олон тэрбум төгрөгийг улс төрийн намуудын хэлцэн тохирч томилсон ганц нэг захирлууд нь шийдэн олгож, эсвэл гэнэт татаж байгаа нь өөрөө бас эрсдэл юм.
Хонхны дохио гурав. Дараачийн алхам
Суудлын тэрэгний араас том тэрэгний ачааг холбоод долоо хонож байна. Сайд нар амарч дуусаад Засгийн газрын хурлаар хэлэлцэн шийдэх юм гэсэн. Хөдөлгүүрийг сольж өөрийн хөрөнгийг нь том болгоод Төрийн банкийг хувьчлах яриа банк шилжүүлсний маргааш нь гарч эхлэв. Төрийн банкны удирдлагыг чадваржуулан бэхжүүлж, үйл ажиллагааг нь ил тод болгон хувьчлах нь зөв. Тэгж л өөрийн хөрөнгөд нь оруулсан нийтийн мөнгөө гаргаж авах учиртай.
Асуудал гагцхүү хэнд хувьчлах вэ гэдэгт л байгаа юм. Хэрэв урьдынх шигээ аль нэг арилжааны банкинд шилжүүлчихвэл цөөхөн хөгжимчид нь солигдсон хуучин оркестр нөгөө л нэг аяа тоглосон хэрэг болно. Ялангуяа өнөөгийн төр засгийн эрх баригчидтай шууд ба шууд бус холбоотой этгээдүүд авчихсан байвал “Хадгаламж” банкийг бодлоготой “хурааж авсан” гэж иргэд үзнэ. Төр засагт итгэх итгэл шал цөмлөн шигдэж, холбогдох этгээдүүд, тэдний утсан хүүхэлдэй болсон улс төрчид эрт орой хэзээ нэгэн цагт хариуцлага хүлээнэ.
Харин хувьцааг нь дотоодын хөрөнгийн биржид гаргаж (IPO) эхний ээлжинд 60 хувийг нь борлуулах, түүнээс дүрмийн санд оруулсан нийтийн 100 тэрбум төгрөгөө хүүгийн хамт эргүүлж аваад, үлдсэнийг нь өөрийн хөрөнгөд нь шилжүүлэх учиртай. Ирээдүйд үнэ цэнэ нь өсөх цагт үлдсэн 40 хувиа борлуулж Төрийн санд авах хэрэгтэй.
Гэхдээ нэг хуулийн этгээд таван хувиас илүү хувьцаа авч чадахгүй байхаар нийтийн хувьцаат компани бол гох нь оновчтой. Тэгж чадвал Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд ч хүчтэй түлхэц болж, улмаар банкны хадгаламжийн хүүг бууруулах цорын ганц замыг тодруулах юм.
Хонхны дохио дөрөв. Хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ
Монголын банкуудыг тойрсон үйл явдлууд юуны өмнө арилжааны банкуудын хувьцаа эзэмшигчид яг хэн болохыг ил тод зарлахыг шаардаж байна. Тэгсэн цагт аль арилжааны банкны цаана аль намын, ямар улстөрчид, төрийн шийдвэр гаргагчид байгааг иргэд мэдэж, сонголтоо хийх болно. “Мөнгө цагаан, нүд улаан” гэдгийг үзэл бодлын ялгаагүй шахуу улс төрийн намуудын томчууд хэнээр ч заалгахгүй мэдэж байгаа.
Тэгээд ч арилжааны банкны нийт хөрөнгийн зөвхөн арван хувь нь эздийнх, 90 хувь нь хадгаламж эзэмшигчдийн болон харилцагчдын хөрөнгө байдаг учраас тэгж зарлах нь шударга хэрэг. Нийтийн хөрөнгийг хадгаламж татах замаар төвлөрүүлж чаддаг ганц байгууллага болох банкууд улстөржилтөөс ангид байх ёстой.
Мөн системийн тавны нэгээс том болбол банкийг хувьцаат компани болгох 60 хувийг олон нийтэд борлуулах хууль гаргах, ТУЗд төлөөллийг нь оруулах замаар банкны олон эрсдэлийг бодитой бууруулж болно. Энэ алхам нь банкны хадгаламжийн, дараа нь зээлийн хүүг бууруулахад хамгийн том нөлөө болно.
Банкууд, ялангуяа жижиг банкууд хадгаламжийн хүүгийн “байлдаан”ыг голдуу эхлүүлдгийг ШӨХТГ ын дарга О.Магнай сор гог харж, цаг алдалгүй таслан зогсоох ёстой.
Арилжааны банкуудын дотоод хяналтын хараат бус байдлыг нэмэгдүүлэх, гүйцэтгэх удирдлагын мэдлэг, чадварыг чанаржуулах, хариуцлагыг сайжруулах талаар холбогдох мэргэжлийн холбоод санаачилгатай ажиллан, банкны чансааг эрэмбэлэх цаг болжээ.
Гадаадын гурван А зэрэглэлтэй, төрийн бус банкуудыг дотоодын зах зээлд оруулсан цагт салбарын өрсөлдөөн ширүүсч, дээрхи ажлуудыг яаралтай хийх шаардлага өөрөө гараад ирнэ. Банк бол итгэлийн байгууллага.
Банкны үйлдэл бүр итгэлийг тодруулах ёстой болохоос биш бүд гэрүүлэх, арилгах ёсгүй гэж банкны хонх дохиж байна.
2013.07.31