Нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн загварууд дотроос хамгийн их анхаарал татаж ирсэн нь Шведийнх. 1870 оны өвөл өлсгөлөн хүүхдүүдэд нь зориулж лондончууд мөнгө цуглуулж байсан энэ улс 100 жилийн дотор АНУ-аас баян, хүн бүрийн хүсэл мөрөөдлийг татсан орон болжээ. Арван хүн бүрийн нэг нь цагаач энэ улс Монголоос дөрөв дахин олон хүнтэй, бас дөрөв дахин бага газартай.
Хэд хоногийн өмнө Стокгольмд болсон дэлхийн либеритари эдийн засагчдын “Монт Пелерин Нийгэмлэг”-ийн хуралд 33 орны 300 төлөөлөгч оролцож, санхүүгийн хямрал ба тэтгэмжийн орнуудын өнөөгийн байдлын тухай хэлэлцэх явцад хүлээн авагч орны хөгжлийн загварын тухай сонирхолтой маргаан өрнөв. Нобелийн шагналт эдийн засагч Жим Буканан, зах зээл, татварын байр сууриараа нэрд гарсан Иелийн их сургуулийн профессор Р.Эйпштейн, болон монгол уншигчдын сайн танил Марк Скаузен, Давид Боаз болон бусад олон эрдэмтэн, судлаач оролцов. Жил бүрийн 12 дугаар сарын 10-нд Нобелийн шагналын хүндэтгэлийн зоог барьдаг Хотын ордны Алтан танхимдаа Стокгольм хотын дарга хүлээн авалт хийлээ.
“Шведүүд бид гурван өөр хөгжлийн загвартай” гэж нэрт эдийн засагч Асар Линдбек ярилаа. Тэр нь үсрэнгүй хөгжлийн буюу 1870-1970 он, бага өсөлтийн буюу 1970-1990 он, өөрчлөн шинэчлэлтийн буюу 1990 оноос хойш өнөөг хүртэлх гэж үечлэгддэг аж.
Эхний загвараа Шведийн эдийн засгийн гайхалтай хөгжлийн суурь, өнөөгийн тансаг амьдралынх нь эх сурвалж болсон, дундах нь социализм байгуулах бүтэлгүй туршилт байсан, харин сүүлчийнх нь түүний алдааг залруулах шинэчлэл гэж тэд үздэг юм байна.
Үсрэнгүй хөгжлийн 100 жилд эдийн засгийн төвлөрөл сул, Засгийн газар нь жижиг, капиталист зах зээлийг хөгжүүлэхэд шаардагдах тоглоомын бүх дүрмийг ил тод, тогтвортой байлгах бодлого хэрэгжүүлжээ. Засгийн газар “сонгомол” үүргээ буюу хамтын хэрэглээний бараа, үйлчилгээг бий болгох, найдвартай ажиллагаатай дэд бүтцийг байгуулах, хүний нөөцдөө хөрөнгө оруулахыг дэмжихийн хамт бүх нийтийг хамруулсан бага сургууль, боловсролын бүх шатанд инженерийн сургуулиудыг зууны эхээр байгуулжээ.
Аж ахуй эрхлэхийг дэмжсэн хууль гаргаж, гадаад худалдааг чөлөөтөй болгосны зэрэгцээ ашиг орлогын татвар бага байсан нь бүтээмж эрс нэмэгдэхэд нөлөөлж, дэлхийн хамгийн хурдан, эрчимтэй хөгжсөн орон болоход тусалжээ. Эдийн засгийн нээлттэй бодлогын үр дүнд зууны заагаар хүн бүр герман хэлээр ярьж байсан бол зууны дундуур англи хэлээр чөлөөтэй харилцдаг болов. Хүн амын дөрөвний нэг нь АНУ руу дүрвэн гарсны тавны нэг нь буцаж ирж, үзсэн мэдсэндээ тулгуурлан хувийн бизнесээ босгож, бүтээгдэхүүнээ буцаагаад гадаадад гаргах болжээ.
Мэдлэг, боловсрол нь швед хүний угийн хөдөлмөрч, бие даасан зантай хослон эрчилж, тэд дэлхийд нэртэй олон бүтээгдэхүүн, алдартай шинэ санаа, арга туршлагыг хүн төрөлхтний хөгжин дэвших мэдлэгийн санд хандивласан юм. Дарийг аюулгүй хадгалж, хэрэглэх арга буюу тэсэлгээний бодисыг санаачилсан Алфред Нобель, “Volvo” машин, “SAAB” онгоц болон машин, “Eriksson” гар утас, “Ikea” мебель, “H&M” дэлгүүр, “ABBA” хамтлаг гээд дэлхий даяар алдартай брэндүүд үүний зөвхөн нэг хэсэг нь. Бас нэг дурдах онцлог бол хамгийн ажил хэрэгч, бараг авлигагүй, өндөр цалинтай, нийгэмдээ өндөр байр суурь, нэр хүндтэй төрийн албан хаагчдын шилмэл армийг дайны дараа гэхэд бүрдүүлж чаджээ.
Харин 1960 оноос хойш улс төрийнх нь өндөрлөгт социалист хүчин гарч, бүх татварыг өндөрсгөн, тэр мөнгөөрөө хүн амдаа олон төрлийн халамж хүртээх сонгуулийн амлалтаа хэрэгжүүлэх туршилтыг хийснээр (хоёр дахь загвар) Шведийн эрчимтэй хөгжил саарч, улмаар өрсөлдөх чадвараа алдаж эхэлжээ. Харин 1990 оноос энэ байдлыг өөрчлөн шинэчлэх (гурав дахь загвар) ажлыг өрнүүлж байна.
Монголын нийгэм эдийн засгийн өнөөгийн байдал Шведийн өнгөрсөн зууны эхэн үетэй төстэй учир эдийн засгийн нээлттэй бодлогыг тууштай баримтлах, бүх бизнесээ дэлхийн зах зээл рүү гаргахад чиглүүлэх, хүний нөөцийн чадавхиа шинэчлэх, бүс нутагтаа өрсөлдөх чадвартай болгох бодлого барих буюу тэдний үсрэнгүй хөгжлийн загварыг хэрэглэх нь илүү тохиромжтой баймаар.
Гэтэл Монголын төр засаг Шведийн хоёр дахь загвар буюу хөгжил цэцэглэлтэд нь хамгийн саад болсон бодлогыг нь хуулж байна. Швед шиг супер хөгжсөн эдийн засгийн суурин дээр бүтээж чадаагүй “Тэтгэмжийн улсыг” манайх шиг дэд бүтэцгүй, дэлхийн зах зээлд ганц ч компани нь гараагүй оронд байгуулах боломжгүй. Газрын доорх асар их баялгаа гаргаад зарсан ч буруу загвартай бол хүн амьдрах мөрөөдлийн орон болж яагаад ч чадахгүй.
Гэхдээ хувийн компаниуд тэтгэврийн сан байгуулах, хувийн сургуулиудад суралцаж буй бага орлоготой айлын хүүхдийн төлбөрийг төрөөс төлөх (ваучерийн систем), их, дээд сургуулийн лабораторийг бизнестэй холбох, оюутан, сурагчдыг үйлдвэрлэлийн дадлага хийлгэх зэрэг нийгмийн ялгааг багасгасан, эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлсэн алхмуудыг нь бид өөрийн нөхцөлд тусган хэрэгжүүлэх боломжтой юм.
Стокгольм – Улаанбаатар
2009.08.26