Хүний эрх хамгаалагч Б.Болорсайхан
2018 оны 6 сар
“Хүний эрх гэж ярьж байснаа яагаад хүүхдийн эрх гэж тусдаа ярих болчихов оо?” хэмээн олон хүн гайхширдаг. Заримдаа “Хүүхдийн эрх дэндлээ, үүрэг ярих болсон. Барууны үзэл дэлгэрлээ” гэх хүн ч бий. Гэтэл ийнхүү ярих насанд хүрэгчид, заримдаа хүүхдийн итгэлийг дааж явсан хүмүүс хүүхдийг үл тоож, нас, хүйс, туршлагаар ялгаварлан гадуурхаж, зүй бус авирладаг.
Хүчирхийлэл бол зөвхөн нударгаар цохих, хөх няц үлдээх биш, бүр хүүхдээ анхаарахгүй байх, хайраар дутаах, итгэлийг нь мохоох, доромжлох, дарамтлах, айлгах, цочоох, хаалгаар мөрлөөд урдуур нь орох гээд маш олон хэлбэртэй байдгийг тэр бүр томчууд мэддэггүй. Заримдаа багаасаа тийм таатай орчинд өсөөгүй тул хүүхэд аюулгүй, айдсаас ангид, баяр хөөртэй “Таатай нөхцөлд амьдрах ёстой” гэдгийг бүр төсөөлөхгүй үе байдаг.
Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Гүүд Нэйборс олон улсын байгууллагын Монгол дахь төлөөлөгчийн газартай хамтран 2016 онд хийсэн “Хүүхдийн эрх ба хамгаалал” үндэсний судалгаанд хамрагдсан 10 хүүхэд тутмын 8 нь ямар нэг байдлаар хүчирхийлэлд өртсөн, түүнээс 2 хүүхэд тутмын 1 нь бие махбодын хүчирхийлэлд, 4 хүүхэд тутмын 3 нь сэтгэл санааны хүчирхийлэлд, 3 хүүхэд тутмын 1 нь үл хайхрах хүчирхийлэлд, 8 хүүхэд тутмын 1 нь бэлгийн шинжтэй дарамт, халдлагад өртсөн аж. Давтамжийн хувьд хүүхдүүд бие махбодын хүчирхийлэлд хамгийн их өртдөг бөгөөд энэ нь ихэвчлэн гэр бүл, сургуулийн орчинд гардаг байна.
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүүхдийн сангаас Зүүн Ази, Номхон далайн бүсэд хүүхэд хэрхэн хүчирхийлүүлж байгааг 2014 онд судлахад Монгол Улсад хүүхдийг хүчирхийлэх нь хэр тархсан, ямар дагавартайг харуулах тоо баримт тэр бүр нарийвчлалтай байхгүй ажээ. Тус бүс нутгийн хэмжээнд 5-14 насны хүүхдүүдийн хувьд гол төлөв 10 хүүхэд тутмын 1 нь хөдөлмөрлөж байсан бол манай улсад 3 хүүхэд тутмын 1 нь (дунджаар 3 хөвгүүний 1, 4 охины 1) байжээ. Мөн 2-14 насны нийт хүүхдийн 46 хувь буюу бараг 2 хүүхдийн 1 нь сэтгэл санааны дарамт, бие махбодын шийтгэл зэрэг хэрцгий аргаар хүмүүжиж байх жишээтэй. Цаашилбал 4 хүүхэд тутмын 1 нь хүүхэд насандаа ямарваа нэгэн тааламжгүй туршлага (гэр бүлийн таагүй орчин, хүчирхийлэл, үе тэнгийн дарамт, шахалт гэх мэт) хуримтлуулсан байна.
Дээрх судалгаанаас нэгтгэн харвал хүүхдийг хүчирхийлэх нь дан хувь хүнээс хамаарахгүй гэр бүл, хамт олон, үе тэнгийнхэн, нийгэм, соёл, хүрээлэн буй орчин гээд маш өргөн хүрээг хамарсан, харилцан адилгүй нийгмийн тогтолцоо, байгууламж, бодлого хүртэл шууд нөлөөлдөг онцлогтой. Хүчирхийлэл нь олон хэсгээс бүрдэх тул салбар хоорондын төрөл бүрийн оролцогч талуудыг оролцуулан анхаарах ёстой. Эрүүл мэнд, шим тэжээл, боловсрол, санхүүжилт, нийгмийн болон хүүхэд хамгаалал зэрэг бүх салбар хооронд үр нөлөөтэй, хүчтэй хамтын ажиллагаа амин чухал. Үүнтэй уялдан хүүхдийн хүчирхийллийг таслан зогсооход гэмт этгээдийг цаазлах бус, нийгэм-экологийн загварыг ашиглан бодлого шийдвэрээ хүний эрхэд суурилсан, илүү оновчтой, алсыг харсан байдлаар боловсруулах, түвшин бүрт тохирсон шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.
Хүүхэд бол нас биед хүртлээ бусдаас дэмжлэг, туслалцаа авч, насанд хүрэгчдээс шууд хамааралтай өсөж өндийдөг боловч бусдын адил хүний төрлийг олж төрсний хувьд хүндэтгэл хүлээхүйц эрхэм чанартай, өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, туршлагатай, авсан мэдээлэлдээ тулгуурлаж шийдвэр гаргадаг, эрх эдэлдэг этгээд юм. Иймээс хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх, хүчирхийллээс ангид өсгөх нөхцлийг бүрдүүлэхэд олон талын оролцоо чухал төдийгүй төр, хувийн хэвшил, орон нутаг дахь салбар бүр тусгайлан анхаарах ёстой. Аливаа хүчирхийллээс ангид байх нь хүүхэд төдийгүй хүн бүрийн өөрийн эрхээ бүрэн дүүрэн эдлэх, сайн сайн амьдрахын суурь билээ.
Хүүхдийг хүчирхийлэхээс урьдчилан сэргийлэх, хариу үйлдэл үзүүлэх стратеги, хандлага, салбар[1]
[1] Хүүхдийг хүчирхийлэхээс сэргийлэх долоон стратеги, 2016 он.