Оросын хатан хаан II Екатерина 1787 онд Османы гүрнээс булаан авсан Крымын хойг, Новороссийск хотыг өөрийн биеэр үзэхээр Санкт-Петербургаас алс холын замд сүйх тэргээ хөлөглөн гарчээ. Хатан хаанд бараа болон бас гадаадын дипломат төлөөлөгчид дагаж Орос орны хөдөөтэй танилцах болжээ. Оросын хөдөөгийн бодит байдал, ядуу тарчиг амьдрал, хоцрогдлыг нуун халхалж сайхан амьдрал, хөгжил цэцэглэлийн дүр эсгэх үүднээс тайж Потемкин өвөрмөц санаа сэдэж зам зуурт үзэсгэлэнт сайхан байшингууд, салхин тээрмийн дүрс алсад тавьж, зураг зурж, замд ойрхон ганц хоёр сайхан байшин барьжээ. Наана нь хавь ойрын царайлаг тариачдыг авчран өвс хадлан бэлдэж, худалдаа наймаа эрхэлж, дуу хуур, найр наадам болж буйг харуулснаар Хатан хаанд их л сайхан сэтгэгдэл төрүүлж, баярлуулж чаджээ. Дараа дараагийн өртөөнд өмнөх зургуудаа зөөж, солбин байрлуулж байжээ. Ийнхүү бодит байдлыг нуун далдалж, сайн сайхны дүр эсгэсэн үйлдлийг Оросууд одоо болтол “Потемкины тосгод” барих гэдэг.
Монголд болж буй олон үйл явдлыг бас ингэж нэрлэж болох бөгөөд бид эдүгээ гадна талын хэлбэртээ онц анхаарч, агуулгаа ойшоохгүй, зарим нь бүр ойлгохгүй, түүнийг нь улс төрийн ашиг хонжоо хайсан этгээдүүд овжин ашиглаж, улам бүр хөөсрүүлэн хөөрөгдөж, “хошгируулж” байгааг анзаарахгүй байх аргагүй боллоо.
Энэ зун гэхэд л Чингис хаанаа “тодруулж” олон арван мянган хүн төв цэнгэлдэхэд өнжив. Чингис хаанаар УИХ нэгэн гишүүн “тодорсон” бөгөөд цаг нь болохоор “хүлээн зөвшөөрөх” бололтой дуугүй сууна. Наадмын дараа бас даншиг гэгчийг хоёр ч дахин зохиов. Өвөрхангай аймагт болсныг нь улсын төсвөөс 500 сая төгрөг, аймгийн төсвөөс 100 сая төгрөг гаргаж санхүүжүүлэв. Хотын даншигийг хотын төсвөөс 600 сая төгрөгөөр дэмжив. Түүхэн ойг тэмдэглэж, аялал жуулчлалын шинэ бүтээгдэхүүн гаргахад буруу ч юу байхав, гэхдээ энэ бүгдийг аялал жуулчлалын холбоо, компаниуд, холбогдох сурталчилгаа түгээгчид гаргах нь зүйд нийцнэ.
Нийтийн хөрөнгө буюу төсвөөс мөнгө гаргахдаа жишээлбэл тухайн орон нутгийн нэн тэргүүнд шаардлагатай зүйл мөн үү, биш үү гэдгийг тооцох цаг нэгэнт болжээ. Жишээ нь: Монгол улс даяар нэн тэргүүнд шаардлагатай, зайлшгүй шийдэх ёстой асуудал бол ус болон ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмж ажээ. Улаанбаатар хотод гүүрэн дээр усан хөшиг хийх үү, эсвэл гэр хорооллын айлуудын жорлонг сайжруулах уу гэдэг бол шал өөр эрэмбэтэй, зарчмын ялгаатай асуудал.
Монгол улс хөрш зэргэлдээ болон Азийн зарим улсуудтай харьцуулахад хүн амын усны хангамж, болон ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжээр хаана яваагаа Дэлхийн Эрүүл Мэндийн байгууллага болон НҮБ-ийн Хүүхдийн Төлөө Байгууллагын хамтарсан тайлангаас харж болно.
Figure 1. Regional Comparison of water and sanitation coverage in Mongolia and Asian Countries
| Water | Sanitation | ||||||
| Urban | Rural | National | Urban | Rural | National | ||
| Improved | Improved | Improved | Improved | Improved | Improved | ||
| country | Total Improved (%) | Total Improved (%) | Total Improved (%) | country | Total Improved (%) | Total Improved (%) | Total Improved (%) |
| Democratic People’s Republic of Korea | 99.9 | 99.4 | 99.7 | Kazakhstan | 97.0 | 98.1 | 97.5 |
| Russian Federation | 98.9 | 91.2 | 96.9 | Kyrgyzstan | 89.1 | 95.6 | 93.3 |
| China | 97.5 | 93.0 | 95.5 | Democratic People’s Republic of Korea | 87.9 | 72.5 | 81.9 |
| Kazakhstan | 99.4 | 85.6 | 92.9 | China | 86.6 | 63.7 | 76.5 |
| Kyrgyzstan | 96.7 | 86.2 | 90.0 | Russian Federation | 77.0 | 58.7 | 72.2 |
| Mongolia | 66.4 | 59.2 | 64.4 | Mongolia | 66.4 | 42.6 | 59.7 |
([1]http://www.wssinfo.org/ Joint Monitoring Programme (WHO/UNICEF) 2015)
Монгол улсын хүн амын 60 хувь нь хэвийн ба сайжруулсан ариун цэврийн байгууламжтай, зөвхөн 65 хувь нь ариутгасан ус ууж байна. Хот хөдөөгийн амьдралын ялгаа улам их болж буй бөгөөд хот суурин газрын хүн амын 67 хувь нь,хөдөөгийн зөвхөн 43 хувь нь хэвийн ба сайжруулсан жорлонтой ажээ. Өөрөөр хэлбэл хот суурин газрын хүн амын гуравны нэг нь задгай жорлонд бие засдаг гэсэн үг бөгөөд харамсалтай нь энэ тоо шинэ зуун гарснаас хойшхи 15 жилд дөнгөж 3 хувь буурсан нь анхаарал татаж байна. Өнөөдөр энэ үзүүлэлтээр Монголчууд бид Хойд Солонгосоос хол хоцорчээ.
Монголд өндөр орлоготой бүх хүн (99.8 хувь), харин хүн амын 20 хувь болох ядуучуудын 42 хувь нь сайжруулсан эх үүсвэрээс (зөөврийн ус түгээх газар) усаа авч байна. Ундны усны хүртээмж ийм муу байгаа нь ариун цэврийг сахих, халдварт өвчний эх үүсвэрийг бүр мөсөн арилгахад учирч буй хамгийн их саад бэрхшээл болоод байна.
Өнөөдөр Монгол улсад эх нялхсын эндэгдэл буурч байгаа ч амьд төрсөн 1000 хүүхдийн 21 нь нэг ойндоо хүрэхгүй, тэдний 80 хувь нь нэг сар ч болохгүй нас барж байна. Эндэгдлийн тал нь амьсгалын замын халдвар, 20 хувь нь цусан суулганаас болж буй нь усны болон ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжтэй холбоотой болохыг энэ онд Эх Нялхсын Төв дээр явуулсан судалгаагаар тогтоогджээ.
Ер нь хот дүүрэг, хорооны дарга нарын ажлыг иргэдийх нь хэдэн хувь нь сайжруулсан жорлонтой (ДЭМБ-ын тодорхойлолтоор төвлөрсөн муу усны зайлуулах сүлжээгүй газар бол жорлонгийн нүхийг нь доторлосон, хлорминжуулсан, салхивчтай байхыг сайжруулсан гэж үздэг ажээ), нийтийн халуун усны газар хэд байгаа 100 хүнд ногдох шүршүүрийн тоогоор нь дүгнэх цаг болоогүй гэж үү?
Хот дүүргийн зарим байгууллагууд нэгдэн 2013 онд хийсэн шалгалтаар нийслэлийн 6 дүүрэгт нийтийн халуун усны 124 газар буйгаас 34 нь ажиллагаагүй болон засвартай, үнэлгээнд хамрагдсан 93 газрын 38 нь стандартын шаардлагыг 85-с дээш хувиар хангаж, 55 газар хангаагүй гэж дүгнэгджээ. Нийслэлийн гэр хорооллын 700 мянган хүний дунд 100 орчим халуун усны газар байгаа нь 7000 хүнд нэг ногдож буй хэрэг бөгөөд энэ чинь өөрөө ахуйн ариун цэврийн түгшүүрийн харанга биш гэж үү? Энэ бол хот дүүргийн удирдлагуудын эн тэргүүний, хойшлуулж үл болох ажил биш бол өөр юу билээ.
Зун Туул голын эргээр хонон өнжин амрагсдыг дагаад, үргэлжилсэн ил жорлон бий болж байгааг шийдэх цаг болоогүй гэж үү? Ариун цэврийн наад захын эдгээр асуудлуудыг шийдэхгүйгээр гадаадын жуулчдыг олон мянгаар нь авах боломж бүрдэнэ гэж үү? Соёлтой, цэвэрхэн, ариун цэвэрч л улс оронд гадаад, дотоодын аялал жуулчлал хөгждөг. Нийтийн ариун цэврийн газар заавал тансаг байх албагүй, цэвэрхэн, үүргээ гүйцэтгэдэг, хүртээмжтэй байхад л хотын төвийн байшин бүрийн булан жорлон байхаа болино шүү дээ нийслэл, аймгийн дарга нараа.
Потемкины тосгон барихаа зогсооё
7171