ТӨСӨӨТЭЙ НЭГЭН ЗҮЙЛ
Монголын ба Английн нийслэлүүд хоёулаа хорт утаандаа дарлагдаж, оршин суугчид нь эрүүл мэнд, амь насаараа хохиров. Улаанбаатарын агаарын бохирдол жаран жилийн өмнөх Лондоныг гүйцэж, дэлхийн хамгийн бохирдсон агаартай хотын “титмийг” хүлээн аваад олон өвлийн нүүр үзэж байна. Утаанбаатарынхан хотын төвдөө хэвийн хэмжээнээс зургаа дахин, гэр хороололд 18 дахин илүү хорт хий, тоосонцроор амьсгалж байна. Будант Альбионы нийслэл Лондон хотын агаарын бохирдол хамгийн их хүйтэрсэн 1952 оны 12-р сарын 5-9-ний өдрүүдэд бүх яндангаар нь дутуу шатсан нүүрсний утаа баагиж 4000 хүний амийг авсан юм. Дараагийн өдрүүдэд нь увж цуван 8000 хүн агаарын бохирдлоос болж нас баржээ. Өнөөдөр Утаанбаатарын агаарт байгаа хүхэр болон азотын найрлагатай хорт хий, тоосонцрын агуулга тэр үеийн Лондонтой адилхан болсныг Монголын төр засаг, хотын удирдлага дээр доргүй хүлээн зөвшөөрч байгаа ч, юу ч хийж чадахгүй байна. Олон мянган иргэд хохирч, нялх балчир хүүхдүүд амьсгалын замын бүх өвчнөөр өвдөж, нас барж буй гамшиг дайраад байгааг хэвлэл мэдээллээр удаа дараа зарлах боллоо.
ТӨСӨӨТЭЙ НӨГӨӨ ЗҮЙЛ
Асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Англид болон Монголд гаргасан шийдвэрүүд бас төсөөтэй. Бохирдлын эх үүсвэрийг арилгахын тулд 1954 онд Английн парламент Цэвэр агаарын тухай хууль баталж хэрэгжүүлсэн юм. Энэ хуулийн дагуу агаарын бохирдлыг бууруулах олон арга хэмжээ авсны дотор Лондон хотод “агаарын хяналтын бүсүүд” бий болж, зөвхөн угаасан нүүрс, цахилгаан болон байгалийн хий хэрэглэж эхэлсэн учир агаарын бохирдлыг сааруулан, аажмаар арилгаж чадсан юм. Лондон хотоос нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцуудыг нүүлгэн гаргаж, олон янданг өндөр болгосон түүхтэй. Монголын Их Хурал ч Улаанбаатар хотын агаарыг 50 хувь цэвэрлэх тогтоол гаргаж, түүхий нүүрс түлэхийг багасгах, утаа багатай 70 мянган зуухаар хуучин зуухыг солих шийдвэр уг нь гаргасан юм. АНУ-ын тусламжийн мөнгийг Мянганы сорилтын сангийн төслөөр дамжуулан авлаа. Төлөвлөсөн санхүүжилт болох 8.0 тэрбум төгрөг гарсан ч зуух солих ажил тавхан хувийн биелэлттэй байгааг Улсын Их Хурлын гишүүд өнгөрсөн долоо хоногт сонсож, баахан бухимдав. Тэгээд нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах УИХ-ын тогтоолын хэрэгжилт хангалтгүй (?) байна гэж дүгнээд, энэ тогоолын хэрэгжилтийг “эрчимжүүлэх чиглэлээр ажиллахыг” холбогдох газруудад дахиад л үүрэг болгожээ.
ЗАРЧМЫН ЗӨРӨӨ
Англид аливаа нэгэн хууль гарахаас өмнө холбогдох бүх талууд бүх талаас нь хэлэлцдэг, мэтгэлцэж, бослого тэмцэл хүртэл гаргадаг. Харин хууль, шийдвэр нэгэнт гарсан бол түүнийг хүн бүр ягштал биелүүлдэг. Гүйцэтгэх засаглал түүнийг хүчээр хэрэгжүүлдэг. Монголд хууль тогтоол гарч л байдаг, түүнийг нь зөрчиж, зарим нь хувьдаа ашигтайгаар завшиж л байдаг. Жишээ нь Улсын Их Хурлын дээрх тогтоолыг хэрэгжүүлэхгүй бүтэн жил өнгөрч, дараачийн өвөлтэйгээ бахь байдгаараа, утаандаа хордохоор золгож байхад нэмж бас үүрэг өгөөд ч яах юм билээ. Хэнд хэрэгтэй гэж? Дарга нар өөрсдийгөө хуурахад л хэрэг болдог байх даа.
Хэн яагаад хийхгүй байгааг ил тод зарладаггүйн учир юу вэ? Зарцуулсан олон тэрбум төгрөг хаачсан тухай иргэдэд мэдээлэхгүй нуугаад л байх юм. Нэртэй устай нь тодорхой тайлан гаргаж, иргэддээ мэдээлэхээс Монголын төр засгийнхан хамгийн их айхын цаад шалтгаан нь юу вэ? Яагаад гэвэл улс, хотын төсвийг хэн юунд зарцуулсныг ил тод болговол маш олон улстөрчидтэй хариуцлага тооцох боломж бүрдэнэ. Улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгийг хэнтэй нь холбоотой ямар компаниар зарцуулсан, зардал нь аль хэр бодитой болохыг иргэний нийгмийн төлөөлөл оролцуулсан хөндлөнгийн хяналтаар дүгнэлт гаргуулж, нийтэд мэдээлдэг болчихвол хотын удирдлагын хувьд ёстой “хар дарсан, аймшигт зүүд” гэдэг нь болно биз дээ.
- Монголын засаглалд хэн нь хууль тогтоож шийдвэрээ гаргадаг, хэн нь түүнийг хэрэгжүүлэх ёстой нь тодорхой биш болсны нэг үр дагавар, бодит жишээ энэ юм. Англи, Монгол хоёрын зарчмын ялгаа бол тэнд хууль нэгэнт гарсан бол заавал хэрэгжүүлж чаддаг, энд хуулийг биелүүлэхийн оронд эзэнгүйдүүлж, мартагнуулж чаддагт л оршиж байна. Хэнд ч хариуцлага тооцдоггүй, хотын даргыг хүртэл иргэд нь биш, улстөрчид томилдог өнөөгийн систем хэнд ашигтай юм бэ?