Капиталист нийгмийн эдийн засгийн суурь болсон хөрөнгийн хуримтлал Монголд явагдаж байна. Улс оронд томоохон хөрөнгө аль нэг тодорхой компаниудын гарт төвлөрч байж л хөгжлийн төслүүдэд дорвитой хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ.
Төрийн үүрэг бол хувийн хэвшлийн компаниуд шудрага өрсөлдөөний үр дүнд ялгаран гарч ирэх нөхцөлийг бүрдүүлэх, нөгөө талаас дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг татвар, бусад хураамжийн мөнгөөр хийх үүрэгтэй.
Гэтэл өнөөгийн Монгол Улсад дээрх үүргээ биелүүлэхийн оронд төр өөрөө бүлэг хүмүүсийн хөлжиж баяжих зэвсэг болж, улмаар бизнесийн жам ёс, хэвийн үйл ажиллагааг гажуудуулж, бизнес эрхлэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэхийн оронд тарааж сарниулан далимдуулж, чөлөөт өрсөлдөөнийг үндсэндээ алга болгоод байгаа учир жирийн бизнэс эрхлэгчид ажиллах нөхцөлөө авлигаар “худалдан авч” байна. Авлига манайд болон хойд хөршид улам бүр газар авч байгаа ч агуулгаараа ялгаатай.
Орост авлига феодалжиж байна. Тэнд тодор хой тооны олигархиуд төр засгийн удирдлагуудтай нягт холбогдож, Орсын асар их байгалийн баялгийг хуйвалдан зарж, онцгой өндөр худалдан авах чадвартай, дэлхийн хамгийн үнэтэй үндсэн хөрөнгүүдийг мөнгөөр зодон авч байгаа нийгмийн тусгай давхарга болчихооод байна. Оросын энгийн иргэдийн амьдрал ядуу хэвээрээ л байгаа.
Гэхдээ оросууд хэн авлигыг бий болгож байгааг харж ялгаж байгаа учир түүхэн тодорхой нөхцөлд түүнийг огцом сэгсэрч хаях боломж бий. Харин Монголд бол авлига ардчилагдаж байна. Манай нийгмийн аиьдралын салаа мөчир бүрт авлига маш гүнзгий шингэн нэвтэрч, эдүгээ энгийн иргэдийн ч амьдрах үндсэн нөхц өл болж эхэллээ. Том, жижиг бүх бизнес авлигаар тэжээгдэж байна.
Шийдвэр гаргагч нартай хуйвалдан авсан тендерийн гүйцэтгэлд оролцохын төлөө иргэд, хувь хүмүүс хошууран дайрч, шат шатанд нь авлигыг атгуулж байна. Монголд газраасаа ухаж зөөж байгаа баялгийн аль нэг хэсэгтэй хамаатай, холбоотой болохын төлөө энгийн иргэд байлдаж байна. Ийнхүү Монголд авлига нь нийгмээсээ түргэн ардчилагдаж байгаагийн хамгийн гол шалтгаан бол авлигаас хүн бүр хожих боломж бүрдэж эхэлснийх. Авлига нэгэнт нийгмийн оршин тогтнох үндсэн нөхцөл болж байгаа учир Монголд авлигын тогтолцоог сэгсэрч хаях боломж улам бүр алга болж байгаа юм.
Энэ хурдаараа явбал бид нийгэм нь гэхээсээ авлига нь ардчилсан орон болж, төр засгийн эрх баригч баячууд нь хэмжээгүй баяжиж, иргэд нь үгээгүй ядуурч туйлширсан орнуудын эгнээнд тун удахгүй нийлнэ. Эдийн засгийн салбаруудыг эвсэл, зөвшилцлийн гэх мэт гоё сайхан нэрийн дор төрийн эрхэнд гарсан намуудын удирдлагууд тохиролцон хуваацгааж, өөрсдийн улс төр, эдийн засгийн хяналтыг тогтоож байна. Харин иргэдийн ихэнх нь аажмаар ядуурч, нийгмээс тусгаарлагдсан хүмүүсийн тоо ихэссээр.
Тэр хэрээр чанартай буюу гадаадын боловсрол улам бүр цөөнхийн хүртээмж болсоор нэгэн үе өнгөрч буй бөгөөд төр засгийн эрх нь түүнийг өнгөрсөн хорин жил барьсан хүмүүсийн үр удамд шилжиж эхэллээ. Хэвийн хөгжилтэй улс оронд иргэдийн орлого харьцангуй ижил хурдтай нэмэгддэг бөгөөд тэгэхийн тулд төр засагт улс төрийн сөрөг хүчин гэж байх ёстой. Манайд эвсэл, зөвшилцөл нэрийн дор хэдхэн нөхөд улс орны бүх эрхийг гартаа оруулж юу хүссэнээ ил далд хийх боллоо.
Төрийн нэрийг барьж хүмүүсээ айлган сүрдүүлж, хулгайлж, буудан хороож байна. Яваандаа тэдний захиалсан үгээс өөр үг хэлэх хүн үлдэхгүй бололтой. Ухаантай, боломжтой, шударга хүмүүс янз бүрийн шалтгаанаар бөөн цөөнөөрөө гадаадад гарч, тэнд үндсэн хөрөнгө авч эхэллээ Энэ гунигт хандлагыг зогсоохын тулд нэгдүгээрт улс төрийн хүчтэй сөрөг хүчин шаардлагатай.
Хоёрдугаарт шийдвэр гаргахад нөлөөлж чадахуйц мэдээлэлтэй, мэдлэгтэй иргэдийн оролцоо буюу хүчтэй иргэний нийгэм дутагдаж байна. Энэ хоёр бол нийгэм нь авлигаасаа хурдан ардчилагдахын гол баталгаа юм.
2010.11.23