Ардчилсан оронд улс төрийн намуудын хөрөнгө хаанаас, яаж бүрдэж буй мэдээлэл ил тод байдаг. Учир нь тухайн улс орны ард иргэдийн хувь заяа, аюулгүй байдлыг хариуцдаг төр засгийн бүх эрх, мэдлийг авдаг энэ институци ямар хөрөнгөөр, хэний эрх ашигт үйлчилж байгааг харуулдаг толь нь намын хөрөнгө, түүний эх үүсвэр. Улс төрийн намуудын өмч хөрөнгө зарчмын хувьд гишүүдийн татварын хураамж, гишүүд дэмжигчдийн хандиваас л бүрдэх ёстой. Тодорхой зарим орнуудад улс төрийн намууддаа ижил тэгш байх зарчимд тулгуурлаж, тодорхой шаардлага нөхцөлийг хангадаг бол төрөөс тодорхой мөнгө олгодог.
Тодорхой хэмжээнээс дээш хандив өргөсөн бүх байгууллага, хүмүүсийн нэрсийг бас ил тод байлгах ёстой бөгөөд сонгогчид хаанаас гарал үүсэлтэй мөнгө болох, холбогдох татвараа төлсөн эсэхийг мөн мэдэх эрхтэй. Тийм ч учраас ардчилал жинхэнэ утгаараа хэрэгжсэн орнуудад улс төрийн намууд, ялангуяа төрийн эрх барьж буй намууд санхүүгийн тайлангаа жил бүр маш тодорхой гаргаж олон нийтэд мэдээлдэг тул иргэд нь улс төрийн намууддаа институцийн хувьд итгэдэг. Мөн нэг хүнээс авч болох хандивын дээд хэмжээг бас зааж өгдөг нь бусад шаардлагуудын адил улс төрийн аль нэг нам ихээхэн хөрөнгө мөнгөтэй, цөөхөн хүний хувийн сонирхлыг хэрэгжүүлдэг хэрэгсэл болгуулахгүйн төлөө хийсэн алхмууд.
Энэ бүх шаардлагыг хангахгүй бол, цөөхөн хүмүүс түмний хөрөнгийг зувчуулж, улам бүр баяжин тасарч, зугаацан цэнгэж, харин эгэл иргэд нь хамаг хөлсөө урсган ажиллаж, татвараа төлөн бүх зардлыг нь төлж, агуулгаараа “Ардчилсан хамжлагат улс” бий болчихдог. Тэгвэл Монголын жирийн иргэд бид улс төрийн эрхийг ээлж дарааллан барьж байгаа Монгол Ардын Хувьсгалт Нам болон Монголын Ардчилсан намын хөрөнгө хэд байдаг, хаанаас яаж бүрдсэн тухай юу мэдэх билээ? Юу ч мэдэхгүй. Юун жирийн иргэд та бид байтугай, тэр намуудын жирийн гишүүд нь ч бодитоор нь мэдэхгүй. Яагаад гэвэл аль ч намд нь хөрөнгийн нэгдсэн мэдээлэл, орлого зарлагын бодит тайлан байхгүй.
Намын удирдлага нь хувь хүний хандивууд, сонгуульд нэр дэвших эрхийн төлөө өгөх төлбөрийг намын нэгдсэн дансанд бүртгэдэггүй, аман хэлцэл, бэлэн мөнгөөр хийдэг. Сонгуульд ялбал тийм албан тушаал өгнө гээд л гүйцээ. Улс төрийн намуудын сонгуулийн үеийн бодит зардлыг хэн ч үнэн зөв гаргадаггүй. Сонгуулийн дараа шинэ Засгийн газарт орон тоо эрс өсдөг, ялангуяа төрийн нарийн бичгийн дарга гэдэг албан тушаал байсаар байхад баахан дэд сайд, дэд дарга нарыг бий болгодог. Засгийн эрх барьж буй хоёр нам уралдан, улс орноосоо, ард түмнээсээ тасран, түрүүлэн баяжиж байдгийн хамгийн тод жишээ бол хоёр намын хоёр ордон. МАХН гэхэд шатсан байрны нөхөн төлбөр гээд өөрөө өөртөө 11 тэрбум төгрөгийг төрөөс аль хэдийнэ олгочихсон 10 давхар лут том, Соёмбот ордон бариад дуусаж байна.
Шатсан аливаа эд хөрөнгө, барилгын төлбөрийг уг нь бол даатгал л төлөх ёстой. Хэвийн засаглалтай бүх орны бүх хөрөнгө даатгалтай байх ёстой. Харин шатаалгасан бол гэм буруутай эздийг нь хуулийн засаглал нь олж, тогтоогоод хохирлыг гаргуулж, даатгалын компанид дараа нь нөхөн төлдөг. Цагаан байшинг нь хэн яагаад шатаасныг нь бүрэн тогтоогоогүй байж юун ч хурдан ард иргэд бидний татварын мөнгөнөөс суйлчихдаг байна. Тавын таван залуу буудаж алчихаад, хэн буудсаныг мэдсээр байж хэлэхгүй байгаа төрөөс энэ зэргийн луйвар элбэг гарах бололтой. Ардчилсан нам ах намтайгаа уралдан түүнээс гурав дахин өндөр байшин барьж байна. АН ядаж ардчилсан нам шиг бай л даа. Ард олонд чинь та нарын алтан орднууд биш, шинэ эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг хэрэгтэй байгааг харахгүй байна гэж үү?
Нэг сургууль бариад ардчилсан намын барьсан гээд бичвэл хүн ард чинь хүрээлэх болохоос та нарын үнэтэй машин, тансаг хэрэглээ чинь ард түмний тарчиг амьдралын дотор “тахлын үеийн найр” шиг харагдах боллоо. Улс төрийн эрх баригч намууд аа, Танай хоёр намын энэ их хөрөнгө хаанаас гарч байгааг иргэд бид мэдэх онцгой шаардлага гараад байна. Дээрх бүх мэдээллийг ил тод гаргахгүй бол та нарт иргэдээс нуух тусгай шалтгаанууд байна гэж үзэж байна. Та нарыг бас гадаадын хөрөнгөөр санхүүжүүлж байж магадгүй гэж үзэж байна.
2000 оноос хойш авсан, эдүгээ манай улсын ДНБ-ээс давах гэж буй “их өр”-ийн тайлан бүрэн байхгүй, зарим өрийг хэн авсан, хэн төлөх нь тодорхойгүй болжээ гэж та нарын байгуулсан Их хурлын гишүүдийн тусгай тайлан дээр гарсан. Хямдхан зээл том томоор нь аваад тендер зарласан болж хэрэгжүүлж байгаа үр өгөөж нь тодорхой биш төслүүдийнхээ санхүүгийн тайланг гаргах цаг болжээ. Монгол Улсын газар дээрх болон доорхи баялгийн янз бүрийн эрхийн цаас өгсөн, шилжүүлсэн, зарсан нэрээр өөрсдийн “хамжлагуудаараа” дамжуулан та бүхний томилсон гишүүд чинь маш их завшиж байгааг өдөр бүр сонин, хэвлэлээр мэдээлж байгаа. Ид хөгжиж ирсэн Орос орны ирээдүйн хүч нөлөөг багасгахын тулд Ульянов тэргүүтэй гадаадад орогнож байсан оросуудыг германчууд өнгөрсөн зууны эхээр санхүүжүүлж, улс төрийн нам байгуулан чиглүүлж, иргэний дайн үүсгэн, төр засгийг нь эргүүлсэн тухай оросууд өөрсдөө яриад байгааг анхаар даа.
Хэний, хаанаас гарсан хөрөнгөөр санхүүжиж, түүнийгээ юунд зарцуулсан тухай санхүүгийн тайлангаа ил тод болгоогүй /ядаж сүүлчийн сонгуулиас хойшхи/улс төрийн намуудыг ирэх сонгуулиар монголчууд сонгохгүй л болов уу. Тайлангаа тавиад сонгуульд оролцохыг уриалж байна. Уг нь тийм хууль ч байдаг шүү дээ.
2010.08.25