Аж үйлдвэрийн бүх салбарт, түүний дотор ялангуяа уул уурхайн салбарт үнэ цэнийн холбоос гэж буй. Түүхий эдийг хайж олборлохоос эхлээд баяжуулан, боловсруулж, улмаар эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүртэлх бүх шат дамжлага бүрт хүний хөдөлмөр нэмэгдэн шингэж, тодорхой үнэт зүйл бий болохыг үнэт зүйлийн холбоос гэнэ. Монголд үүнийг нэмүү өртгийн холбоос гэж хэлбэл илүү ойлгомжтой болж магадгүй, яагаад гэвэл бид үнэ цэнийг өртөг гэж буруу орчуулаад хэвшчихсэн. Монгол Улс хөнгөн үйлдвэрийн салбарын ганцхан бүтээгдэхүүн дээр энэ холбоосын эхнээс нь дуустал явж үзсэн. Энэ бол ноолуурын салбар.
Гэсэн ч эцсийн бүтээгдэхүүн рүүгээ ойртох тусам өрсөлдөөнд ялагдсаар ирсэн бөгөөд одоо хүртэл ертөнцийг байлдан дагуулж чадаагүй. Яагаад гэвэл үнэ цэнийн холбооны урсгалын эцэс рүү дөхөх тусам өрсөлдөөн улам хүчтэй болж, менежментийн болон техник технологийн хамгийн сүүлийн ололт амжилтыг тасралтгүй нэвтрүүлэн, хэрэглэгчийнхээ ирээдүйн хэрэглээг бий болгох замаар өрсөлддөг жамтай. Даяаршсан дэлхийд өрсөлдөөн ч даяаршсан байдаг. Жишээ нь “Chanel”, “Burberry”, эсвэл “Zegna” зэрэг нэрийн ноолууран эдлэлийн чанар, хийц загварын түвшинд бусад өрсөлдөгчид нь хүрч чадахгүй байгаа учир тэдний нэрийн ноолууран цамц 500 доллараар борлогдож байхад яг адилхан ямаанаас авсан ноолуураар хийсэн монгол болон хятад цамц 100 доллар байна.
Тэд аж үйлдвэрийн үнэ цэнийн зураг дээр өөрсдийгөө онцгойлон байршуулсан байдаг. Тэгэхээр үнэ цэнийн хэлхээний урсгалын хаана нь байрлах, дараа нь хаана хүрэх зорилгоор, яаж хөдлөхөө зөв тодорхойлох гэдэг маш чухал. Маш их хөрөнгө оруулалт хийгээд өрсөлдөж чадахгүй бүтээгдэхүүн гаргавал хөл рүүгээ буудсанаас дор. 1980-аад оны эцэст Хойд Солонгос “Бенз”-ийг дуурайлгаад нэг машин хийчихсэн байж билээ. Ороод суухаар үнэн болхи бөгөөд дайны үед л ийм машин байсан байх даа гэж бодогдож билээ. Хайран хөрөнгө, хүч, цаг. Толгойд юу орно, түүнийг хийж чадна хэмээн дайрах нь нэг бол мэдлэг багынх, эсвэл коммунист арга барилтайнх. Нийтийн хөрөнгөөр, сэтгэлийн хөөрлөөр, туршилт тооцоогүй баахан юм хийгээд олон жилийг алдаж, их хэмжээний хөрөнгө, хөдөлмөр үр ашиггүй зарцуулах нь угаасаа төрийн нэрээр түмний хөрөнгө ашиглахын эх үндэс. Тийм нийгэмд ийм алдааны өмнөөс хувь хүн шийтгэл хүлээдэггүй. Монголд ч тийм л байна. Үнэ цэнийн холбоосыг Монголын ашигт малтмалын салбар дээр авч үзье.
Зэсийн хувьд бид сүүлийн гучаад жил 25 хувийн баяжмал гаргаж сурсан. Харин манай баяжмалыг цэвэр зэс үйлдвэрлэгчид аваад гүнзгий боловсруулан, үнэ цэнэ шингээж, зэсийн үнэ цэнийн холбоосны дараагийн гинжинд шилжүүлсээр ирсэн. Арваад жилийн дараа бид энэ гинжинд хүрч, цэвэр зэсийг дэлхийн зах зээлд нийлүүлнэ. Ахиад арав, хорин жилийн дараа дараачийн байршилд очно гэсэн үг. Асуудлын гол нь энэхүү үнэ цэнийн гинжин холбоосны хаанаас эхлээд хаана очихоо цаг хугацааны хувьд зөв тооцоолоход л байгаа юм. Яагаад гэвэл энэ холбоосны гинж бүр дээр дэлхий даяар өрсөлдөгчид, үйлдвэрлэлийн салбарууд байдаг бөгөөд тэдэнтэй өрсөлдөх шаардлага гардаг. Тийм учраас гинжин холбоос бүр дээр хамгийн бага зардалтай, хамгийн өндөр бүтээмжтэй байж, хамгийн өндөр үнэ цэнэ бий болгох буюу өрсөлдөх чадвартай байх шаардлагатай гэсэн үг. Гэтэл бид хар төмөрлөгийн үйлдвэрлэлийн үнэ цэнийн холбоосны бүх гинж рүү зэрэг, шууд орох тухай ярьж байна. Төр засаг Сайншандад хар төмөрлөгийн үйлдвэрийн цогцолбор барихаар төлөвлөж байгаа. Уг нь сайн санаа, сайхан эрмэлзэл.
Гагцхүү цаг хугацааны хувьд унац нь ямар байх бол. Эрэмбэ дарааллыг зөв тооцож, цаг хугацааг оновчтой төлөвлөхгүй бол олон жилийн турш маргалдаж маргалдаж баахан ашигт малтмал гаргаад, түүнийгээ борлуулахын оронд эцсийн бүтээгдэхүүн болгоно гэж бүх мөнгөөрөө асар их хөрөнгө оруулалт хийчихээд ямар нэг шалтгаанаар бүтээгдэхүүнээ борлуулж чадахгүйд хүрвэл яах вэ? Ямар нэг шалтгаан гэдэгт бүтээгдэхүүний чанар, эцсийн хэрэглэгч рүүгээ тээвэрлэх зардал зэрэг эдийн засгийн болон улс төрийн өртөг, эрсдэлийг оруулж байна.
Далайд гарцгүй мөртлөө газар нутгаар нь дамжуулан тээвэрлэх гэж байгаа хоёр орныхоо үйлдвэрлэдэг бараатай өрсөлдөж чадах уу? Эхний ээлжинд ашигт малтмалаа угааж цэвэрлэх, эсвэл баяжмал болгоход давуутай анхаарч, үнэ цэнийн урсгалын эхний хэсэгт төрөлжин, тухайн үнэ цэнийг өрсөлдөх чадвартай бүтээж, харин олсон орлогоороо хамаагүй илүү өрсөлдөх чадвартай байж болох өөр салбарт хөрөнгө оруулалт хийвэл ашигтай байж ч болох юм. Бид нэгэнт л ийм том нутагтай, цөөхөн хүн амтай учир боловсролын салбараа онцгой сайн хөгжүүлж, гадаадаас оюутан ирж сурах хэмжээнд хүргэн, төгсөгчид нь дэлхийн хаана ч ажиллахаар тооцож хөрөнгөө зарцуулбал ямар вэ?
Бүс нутгийн банк, санхүүгийн салбарт өөрийн байр суурийг олохын төлөө ажиллаж бас болно. Нутаг байгалиа зөв арчилж, хамгийн чанартай, эко хүнстэй, сайхан орон гэсэн нэрийг бий болгохын төлөө ажиллаж чадвал олон жуулчин ирдэг, гадаадын том компаниуд бүс нутгийн төвөө ажиллуулдаг дараачийн Сингапур байх боломж бидэнд байна. Банк санхүүгийн үйлчилгээ, аялал жуулчлалын хөгжил болон амьдрах тав тухаараа Швейцарь шиг болох зорилго тавьсан нь бас нэг Хятад шиг орон болохоос оновчтой болов уу. Бидний оршин тогтнох гол үндэс суурь нь тэртэй тэргүй төвийг сахисан бодлого шүү дээ. Аж үйлдвэрийн үнэ цэнийн холбоосны хаанаас нь хаана хүртэл оролцохоо нарийн сайн бодож, тооцох цаг нэгэнт иржээ. Ямар өглөөг зарлан, тахиа донгодох гэж байна вэ?
2010.06.23