АНУ-ын 44 дэх Ерөнхийлөгч Барак Обамаг шижигнэсэн залуу нэр дэвшигч байх 2009 оны намар би АНУ-д оюутан байж таарсан юм. Oлон улсын харилцаа, улс төр судлалын ангийн оюутан байсан болохоор бараг авч байгаа хичээл бүр дээр түүний тухай яриа өрнөж, нэг удаа түүнийг Индианаполист ирэхэд анх удаа хэдэн мянган хүнтэй зэрэгцэн амьдаар нь яриаг нь сонсож билээ.
Америкийн угсаа гарал, яс үндэс өөр түмэн олныг тараан бутаргах биш нэгдэн нийлүүлнэ гэсэн уриагаараа тэр олонхын дэмжлэгийг хүлээж байлаа.
Дараа нь түүний ялалт байгуулсан түүхэн явдлыг 11-р сарын шөнө бусад гадаад оюутнуудын хамт гэрчилж, хөөрч, доргиж сууснаа санаж байна. Тэр хөөрсөн эрчээрээ түүний ялалтын тангаргийг монгол хэл рүү орчуулж сошиал хуудсандаа тавьж байснаас “Мэйн Стрийт зовж шаналж байхад Волл Стрийт баяжин дэвжиж байх утгагүй. Энэ улсад бид үндэстэн нийтээрээ унавал нэг хүн шиг уная, сэргэвэл нэг хүн шиг сэргэе. Урт удаан хугацааны туршид улс төрийг дотроос нь ялзруулж байсан хуваагдалт, өчүүхэн богино хараа, болчимгүй сэтгэлгээнд буцаж орохоос татгалзая” гэдэг мөрт нь сэтгэлд хоногшин үлджээ.
2009 оны тэр өвөл Обама бид 2 хоёулаа ДиСи рүү нүүж таарав. Мэдээж өөр, өөрийн ертөнцдөө. Барак Обама дэлхийн хамгийн том ардчилсан гүрнийг тэргүүлэхээр Цагаан ордон руу, би Эмнести Интэрнешнл олон улсын хүний эрхийн байгууллагад дадлага хийхээр улбар шар метроны шугамны нэг захаас нөгөө зах руу өдөр бүр ирж буцдаг болов. Нэгдүгээр сарын жавар тачигнасан өглөө хар үүрээр эртлэн босоод хүмүүсийн эцэс төгсгөлгүй түрлэгийг даган Барак Обамагийн тангараг өргөх ёслолыг Пенсилвианагийн өргөн чөлөөнд харж зогссоноо санаж байна. Хоёрын хоёр дайн, аюул заналхийлсэн эх дэлхий, зуунд тохиосон хамгийн хохиролтой эдийн засгийн хямралын үеэр Барак Обама Ерөнхийлөгчийн албыг хүлээж авч байлаа. Миний дадлагын ажлын үндсэн хэсэг нь жагсаал, цуглаан зохион байгуулалтад туслах, уриа лоозонгийн бэлтгэл ажлыг хангах, гишүүнчлэл, сайн дурынхныг хариуцах байв. Бидний хамгийн эхний ажил Обама Ерөнхийлөгчөөр хүний эрхийг уландаа гишгэж, дайны хоригдлуудыг яргалан шүүдэг Гуантанамогийн шоронг хаалгах тухай байсныг санаж байна. Энэ бүгдээс хойш 10 жилийн дараа надад нэгэн захидал ирсэн нь Обама гэх нэрээр хаяглагдсан сангаас Ази, номхон далайн бүсийн манлайлагчдын нэгээр шалгарсан тул 2019 оны 12-р сарын 10-нд Малайзын Куала Лумпур хотод бэлэн байхыг сануулан, урьсан захидал байлаа. Энэ хөтөлбөрт би зун хүсэлт явуулаад мартаж орхисон болохоор маш хурдан ажлаа цэгцэлж, амралт хүсэн, бэлтгэлээ базааж эхлэв. Барак Обама Ерөнхийлөгчийн албанаас буухдаа энэ дэлхийд, түүхэнд ямар зам мөр үлдээж байгаагаа эргэцүүлэн дүгнэж байгаад тухайн үеийн өөрийн туслах одоо бол Обама сангийн гүйцэтгэх захирал Девид Симастаа тив, тивийн өөрчлөлт хийх гэж хичээн яваа, эрмэлзэл бүхий залуусыг олж нэгтгэмээр байгаагаа хуваалцсан нь явсаар энэхүү Обама манлайлагч хэмээх санаачилга болжээ. Африк тивээс эхэлсэн энэ хөтөлбөр энэ удаа Азийн 200 залуусыг нэгэн дээвэр дор цуглуулж, бие биедээ дэмтэй, хийрхэлгүй, төлөв манлайлал, бодит үр дүнг авчирдаг нинжин манлайлагчид болгон зарлаж байгаагийн нэгэнд миний бие азаар багтсан хэрэг юм байна.
Миний дурдсан эдгээр үгc бол үнэхээр энэ хөтөлбөрийн 5 өдрийн туршид чихэнд байнга хангинаастай байсан үгс билээ. Хөтөлбөрийн хувьд өглөө эрт босоод 200 залуус маань нэгэн том танхимд цуглаж хэн нэгэн өндөр түвшний зочидтой тодорхой сэдвийн дагуу хэлэлцүүлэгт орсноор эхэлнэ. Сэдвийн хувьд Ази тивийн шинэ сорилтууд, боломжууд, зорилго бүхий бизнес, ёс зүйт манлайлал гэх зэрэг хэлэлцүүлгүүд байсан бөгөөд Уур амьсгалын ногоон сангийн захирал С.Оюун, Эйр Эжиа группын үүсгэн байгуулагч тэрбумтан Тони Фернандез зэрэг Ази тивийн томоохон илтгэгчид оролцсон юм. Нэгдсэн хэлэлцүүлгийн дараа бид өртөөчилсөн жижиг сургалтуудад хуваагдан суудаг байлаа. Дэлхийд тэргүүлэгч Эделман, Сити зэрэг группээс тусгайлан уригдсан багш, сургагч нар бидэнд ёс зүйт манлайлал, чин сэтгэлээсээ бусдад хандах, хамтын зорилго, илтгэх чадвар, цаг хугацааг удирдах, хүчээ зөв зарцуулах, уур амьсгалын өөрчлөлт, хэвлэл мэдээлэлтэй харилцах зэрэг маш олон сургалтуудыг ганцаарчилсан эсвэл багийн хуваариар зааж байлаа. Түүнээс гадна орой бүр зохиогдсон танилцах үйл ажиллагааны хөгжилтэй, дурсамжтай байсныг ч онцлох нь зүй. Энэ хөтөлбөрийн хамгийн онцлог үйл явдал нь Ерөнхийлөгч Барак Обама, гэргий Мишель Обама болоод Холливудын алдарт жүжигчин Жулиа Робертс нар бидэн дээр ирж тус тусдаа хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан нь байлаа.
Жулиа Робертс, Мишель Обама нар эмэгтэйчүүдийн манлайлал, төлөв, даруу боловч тууштай байж зорьсон хэргээ бүтээхийн тухай ярьсан бол ноён Барак Обама амьдрал, тэмцэл, зорилгоо зөв тодорхойлох, зорилгодоо хэрхэн хүрэхийн тухай маш энгийнээр, өөрийн түүхээрээ жишээ татан байж ярьсан нь сэтгэлд маш дотно үлджээ. Хамгийн сонирхолтой үйл ажиллагаа нь миний хувьд энэхүү 3 эрхмийн хамтаар сургуулийн хүүхдүүдэд хэрэгцээтэй байгаа ширээ сандлыг хийж өгсөн бичил төслийн өдөр байсан юм. Дэлхийн түүхийн хувь заяаг эргүүлж явсан, эргүүлж ч яваа энэ эрхэмтэй гар барьж, нэрээ, эх орноо, ямар ажил хийдгээ хэлж, хөтөлбөрийн сайн муугийн талаар сэтгэгдлээ хэлсэндээ тэгтлээ их баярлаж бас сандарч байгаа нь миний бяцxан эго ч юм болов уу, гэхдээ амьдралын тод нэг дурсамж болно гэдэгт итгэлтэй байна.
Бусад 199 оролцогчийн хувьд бүгдтэй нь танилцаж ярьж амжихгүй гэх нэг томоохон асуудал байсан ч уулзсан хүн бүр бодит манлайлагч, ямар нэгэн юм бүтээж, асуудал шийдэж чадсан залуус байсан нь намайг өөрийгөө голоход, явж байгаа зам мөрөө эргэж харахад хүргэж байсан нь надад өгсөн хамгийн том өгөөж байсан болов уу. Монголоос надтай хамт 3 өөр оролцогч байсан нь НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн мэдлэгийн менежментийн ажилтан Б.Мөнгөнхишиг, Нээлттэй нийгэм сангийн засаглал хариyцсан менежер Д.Энхцэцэг, Уур амьсгалын ногоон сангийн ажилтан Д.Мөнхбат нар бөгөөд өөр, өөрийн салбартаа мэргэшсэн эдгээр залуустай хамт эх орноо төлөөлөн, хөтөлбөрөөс сурсан мэдсэнээ монголынхоо нөхцөлд яаж ашиглаж болохоо хором бүрт хуваалцан явах нь сайхан байлаа.
Зохион байгуулалтын хувьд маш өндөр зэрэглэлийн байснаас, бүх үйл ажиллагаа нь байгальд ээлтэй, нэг удаагийн хэрэглээнээс аль болох татгалзсан байсан нь гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн билээ.
Ингээд би энэ хөтөлбөрөөс ямар сэдэлтэй буцаж ирснээ жагсаан хуваалцвал:
- Бид алслагдсан, уулын ар дахь тосгоны бөглүү зах зээлтэй байгаа сул талаа хүлээн зөвшөөрч залуусаа аль болох тогоон доторх хэрүүлд эрч хүчээ зарцуулахаас илүүтэйгээр бүс нутгийн, олон улсын түвшинд сурч боловсорч, өрсөлдөж сураасай гэж хүсэхээр байна
- Аливаа үйл ажиллагааг байгальд ээлтэй, бүгдийг хамруулсан хэмжээнд зохион байгуулах соёлыг хэвшүүлмээр байна
- Үйл ажиллагаа зохион байгуулахдаа хэлбэр, агуулга бус өгөөжийг нь тооцож зохион байгуулах нь чухал гэдгийг анхаарах
- Орчин цагт хүчтэй, чадалтай манлайлагч байх нь хангалтгүй болжээ. Дэлхий даяараа төлөв, нинжин, жинхэнэ манлайлагч гэдэг ойлголтууд дээр маш онцгойлон анхаарч байна.
Ямар ч аргаар хамаагүй гарч ирээд үндэстэнг талцуулсан, хуваасан, нийгмийн аливаа нэг ялгаа, өөр байдал дээр дөрөөлөн турхирч, өөрийн хүслээ гүйцэлдүүлсэн манлайллыг бид олон улсад харж байна. Тиймээс дараа үеийн залуусыг тийм муйхар, явцуу биш жинхэнэ дотортой, алсын хараатай, хүний төлөө байж, өөрийн зөв мөн чанар ёс суртахуунаараа чиг барьж амьдардаг болохын чухлыг бид нэн онцгойлон анхаармаар байна.
2020 оны сонгууль дөхөж, айлын хаалга тогшин гоё баглаатай сурталчилгааны хуудас эхнээсээ үзэгдэх боллоо. Залуус гараад ирээсэй гэх нийгмийн дэмжлэг, дуудлага байгааг бид мэднэ. Гэхдээ тэр залуусаасаа би “Чамд юугаар ч сольшгүй, ямар ч хувийн эрх ашигт гажихгүй ёс суртахуун бий юу, чи ядуу энгийн ардаасаа авахуулаад бүх ард түмний зовлонг өөрийн мэт мэдэрч, зүрх сэтгэлээрээ ажилдаа хандаж чадах уу, эсвэл чи ямар ч аргаар хамаагүй хүчтэй болж, хэн нэгний явцуу эрхийн төлөө ажиллах гэж байгаа юу, өнөөгийн хожил чамд чухал уу, эсвэл нийгмээрээ ядруухан яваа ард түмнийхээ төлөө ажиллаж өөрийн амьдралын замаа зурж чадах уу?” гэх асуултуудыг асуух сэдэл энэ удаагийн хөтөлбөрийн дараа илүү хүчтэй төрж байна. Дан ганц бусдаас асуух биш өөртөө ч гэсэн энэ асуултуудыг тавьж, илүү бодит өөрчлөлтийн төлөө ажиллах ёстойгоо ойлгосон өдрүүд байлаа.
2019 оны 12-р сар
Б.Булганчимэг
Хөгжлийн бодлогын магистр ба одоо хөгжлийн салбарт ажиллаж байна