150 жилийн өмнө Газрын дундад тэнгисийг Энэтхэгийн далайтай холбосон Суэцийн сувгийн нээлтэнд зориулж аугаа Ж.Верди алдарт Аида дууриа зохион анхны тоглолтоо хийсэн гэдэг. Энэ суваг нь Европын эдийн засгийн хөгжилд түүхэн чухал үүрэг гүйцэтгэж ирлээ.
Даваа гарагт монголчуудыг дэлхийн хөрөнгийн далайтай холбосон анхны “суваг” нээгдсэнийг Монголын Хөрөнгийн биржийн (МХБ) бяцхан цанг цохин зарлав. Торонтогийн Хөрөнгийн биржид (TХБ) бүртгэлтэй Эрдэнэ Ресурс Девелопмент (ERD) компани зургаан жил бэлдэж МХБ дээр анхны давхар бүртгэл хийлгэж монголчуудад гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржийн хооронд ашигтай тоглох сайхан боломж нээгдэж байна.
Ашиг олох шинэ боломж
Хөрөнгийн биржээс хоёр замаар ашиг олдог. Хувьцааны ногдол ашиг жилийн эцэст тараавал авдаг, эсвэл хувьцааг хямд байхад нь авч, өсөхөөр нь зарж зөрүүгөөр нь ашиг олдог. Тухайн хувьцааг гаргасан компанитай холбоотой онцгой мэдээллийг хамгийн түрүүнд авч чадсан хувьцаа эзэмшигч хувьцаа нэмж авах, эсвэл зарах шийдвэрээ түрүүлж гаргаснаар тухайн хувьцааны арилжаа идэвхждэг. Давхар бүртгэлтэй компаниудын хувьд нэг биржийн үнийн өөрчлөлт нөгөөдөө нөлөөлдөг учир хоёуланд нь хувьцаатай хүнд хооронд нь тоглох талбар үүсдэг. Ялангуяа хоёр өөр валют ашигладаг учир ханшийн зөрүүг бас ашиглаж хувьцаагаа худалдаж, эсвэл худалдан авах боломжтой. Мөн Улаанбаатарт шинэ өглөө эхлэж, бирж нээгдэж байхад Торонтод орой болж, бирж нь хаагдчихсан, нийт 12 цагийн зөрүүтэй болохыг тооцоолж эхэлнэ. Ер нь бол МХБ-ийг ТХБ дагах хандлага тогтоно.
ERD компани жишээ нь 2000 онд Канадад бүртгүүлсэн, 2002 оноос Монголд ашигт малтмалын ордын хайгуул, хөгжүүлэлтийн ажил эрхэлж байна. Эдүгээ алт, зэсийн хүдэр хайж, тодорхой орд (алт, мөнгө, цайрын нөөцтэй Алтан нар орд, ба 20-35 тонн алтны нөөцтэй Баянхөндийн орд) нээчихсэн, эхнийх нь нөөцийг тогтоогоод, хараат бус компаниар баталгаажуулж, ашиглалтын тусгай зөвшөөрлөө удалгүй монголын Засгийн газраас авах гэж байгаа болохоор холбогдох мэдээлэл гарах бүрт монголд түрүүлж мэдэх боломж өндөр юм.
Монголчууд энэ компанийн хувьцааг брокерийн пүүсээр дамжуулан Монголд ба Канадад худалдан аваад, үнэ нь хаана илүү өсч байгаа бирж дээр зарах, хямдрахаар нь авах гэх мэтээр ашиг олж болно. Гэхдээ хувьцаа бол банкны хадгаламжаас ялгаатай нь оруулснаасаа хэд дахин их ашиг олдог, эсвэл бүр алддаг эрсдэлтэй гэдгийг иргэд мэдэх ёстой. Энэ бол чөлөөт зах зээлийн олгож буй бас нэг эрх чөлөө.
Хэрэв хувьцаагаа МХБ-д бүртгүүлэх нь ашигтай, илүү их хөрөнгө татах боломжтой болохыг ERD харуулж чадвал монголд гол төсөл нь байдаг, гадаадын хөрөнгийн биржүүдэд бүртгэлтэй 20-оод компани энэ жишгийг дагах юм.
Тэгвэл МХБ-ээс хувьцаа худалдан авах гадаадын иргэдийн тоо ч өсч, биржийн үйл ажиллагаа нь нэг шатаар ахиж, зах зээлийн нийт үнэ цэнэ нь огцом өснө. Уул уурхайн компаниудын ил тод байдал, сайн засаглалын шинэ жишиг тогтоосноор монголчууд мөнгөө арилжааны банкнаас татан авч, хөрөнгийн зах зээлд шилжүүлэх юм.
Зээлийн хүү өөрөө буурах нь
Монголын бирж дээр хувьцаагаа гарган хөрөнгө босгох боломж бүрдмэгц манай том компаниуд ч банкнаас өндөр хүүтэй зээл авахаа азнаж, банкуудын ачаалал багасч, зээлийн хүү нь буурахаас өөр сонголтгүй болно. Түүнийг дагаад хадгаламжийн хүү ч буурч, иргэд хөрөнгийн зах зээл рүү түлхүү хандах болно.
Хөрөнгийн зах зээл хөгжсөн оронд буюу иргэд нь хөрөнгөөрөө хувьцаа авдаг, хувьцаа гаргасан компани нь засаглалаа эрс сайжруулж, бүх ажил нь бүрэн ил тод болоод ирэхээр төр засаг ч зах зээлд цочмог нөлөөлөх, огцом шийдвэр гаргаж татвар төлөгчдөө татаж унагаж чадахгүйд хүрнэ. Төрийн өмчит компаниуд ч хувьцаат компани болж, төр засаг нь бизнесийг өмчлөх биш, зохицуулах үүргээ гүйцэтгэдэг болно.
Одоо монголын төр засагт давхар бүртгэлтэй компаниудын үйл ажиллагааг дэмжих, хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалахад анхаарсан хууль журам гаргах, хэрэгжүүлэх шаардлага гарч байна.
Монголд төсөлтэй, гадаадын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй бүх компаниуд уул уурхайн салбарынх. Монгол өөрөө хөрөнгө мөнгө бага, гадаадын хөрөнгө татаж буй ганцхан энэ салбарт өнөөг хүртэл монгол иргэд шууд хөрөнгө оруулах боломжгүй байсан.
Уул уурхайн салбарын үйл ажиллагаа харьцангуй ил тод болж байгаа ч, орлогын хуваарилалт тэгш бус, орон нутагт хуулиараа олгох ёстой төлбөр очихгүй байгаа учир иргэдийн дунд уул уурхайн компаниудад дургүйцэх, уул уурхайн ажлыг эсэргүүцэх хандлага газар авсаар байна.
Орон нутгийн иргэдийн оролцоо, тэдний ашиг сонирхлыг хамгаалах үүднээс уул уурхайн компаниуд төр засагт өгч буй татвар хураамжаас гадна, олон хэлбэрээр нийгмийн хөгжилд тусламж дэмжлэг үзүүлж байгаа. Гэхдээ ERD-ийн хувьцаа монголд гарах нь нийт монголчуудад уул уурхайн салбарыг харах шинэ өнцөг бий болгож байгаа юм. Улмаар монголчууд уул уурхайн компаниудыг хардаж сэрдэх бус хамтарч ажиллах, эрсдлийг хамт үүрч, өгөөжийг нь цуг хүртэх нөхцөл үүслээ. Энэ нь уул уурхайн салбарт тулгуурласан манай эдийн засгийг хөгжүүлэхэд онцгой түлхэц болох юм.
МХБ-ийн бяцхан цангийн даруухан дуу дэлхий даяар түрэгдэн түгж, талын монголыг дэлхийн хөрөнгөтэй холбосон шинэ суваг нээгдсэнийг ёслол төгөлдөр цууриатан зарлав.
Монголын хөрөнгийн зах зээлийн шинэ эрин эхлэж байна.
2018.06.06