Монгол Улсад жендэрт суурилсан хүчирхийлэл ямар байгаа, энэ хүчирхийллийн суурь шалтгаан нь юу болох, Монголчууд бид нар, манай төр засгаас ямар арга хэмжээ авч буй болон үр нөлөөний тухай дахин нэг ярилцах шаардлагатай байна. Учир нь Монгол хоёр эмэгтэй тутмын нэг нь хүчирхийлэлд өртөж байна.
Хүчирхийлэл
Үндэсний статистикийн хороо, НҮБ-ын Хүн амын сангийн хамтарсан судалгааны дүнгээр, Монгол улсад хоёр эмэгтэй тутмын нэг нь буюу хагас сая нь амьдралынхаа аль нэг үед, ойр дотны (хамаатан садан, танил, гэр бүлийнхээ) хүмүүсийн хүчирхийлэлд өртсөн байна. Мөн эмэгтэйчүүдийн гуравны нэг нь буюу 290,000 орчим нь ойр дотны хүнийхээ бэлгийн эсвэл бие махбодын хүчирхийлэлд өртсөн дүн гарчээ.
Мөн эмэгтэйчүүдийн 40 хувь нь ойр дотны хүнийхээ хянах зан үйл, сэтгэл санааны хүчирхийлэлд, 17 хувь нь бусдын зүгээс үйлдсэн хүчирхийлэлд, таван эмэгтэй тутмын нэг нь эдийн засгийн хүчирхийлэлд өртсөн бол арван эмэгтэй тутмын нэг нь 15 нас хүрэхээсээ өмнө бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн ба хүчирхийлэгчид нь ихэвчлэн гэр бүлийн гишүүд нь байжээ.
Охид, эмэгтэйчүүд орон гэр, сургууль, ажлын байрандаа, олон нийтийн газар, цахим орчинд хүчирхийлэл, дарамтад өртөж байгаа нь тэдний эрүүл мэнд, өөртөө итгэх итгэл, сайн сайхан байдалд нь хортойгоор нөлөөлж байна.
2023 оны эхний хагас жилийн байдлаар гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас нас барсан хүний тоо өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 20 хувиар өсжээ (Цагдаагийн мэдээ).
Эмэгтэйчүүдийн хүчирхийлэл ийнхүү зөвхөн хүний эрх, эрүүл мэндийн бус бүх нийтийн, улс орны, нийгэм, эдийн засаг, цаашлаад хөгжлийн асуудал нэгэнт болсныг харуулж байна.
Яагаад?
Саяхан танилцуулсан жендэрт суурилсан хүчирхийллийн судалгааны гүнзгийрүүлсэн дүн шинжилгээнээс харахад эрчүүдийн хүчирхийлэл үйлдэх гол нийгмийн эрсдэлт хүчин зүйл нь боловсролын түвшин доогуур, ажилгүйдэл ба ядуурал, зан үйлийн эрсдэлт хүчин зүйл нь архи согтууруулах ундааны хэт хэрэглээ байв. Мөн бусад эрчүүдтэй зодоон цохион хийх, гэр бүлээс гадуур харилцаатай байх нь ойр дотны хүнээ хүчирхийлэх бас нэгэн зан үйлийн эрсдэлт нөхцөл болж байна.
Ядуурал нь стресс, дарамтыг нэмэгдүүлж, гэр бүлийн хүчирхийлэлд хүргэх нэг эрсдэлт хүчин зүйл болдог. Хоёр ба түүнээс дээш хүүхэдтэй эмэгтэй хүчирхийлэлд илүү өртөж буйг дүн шинжилгээ харуулав. Гэхдээ энэ бол чинээлэг, боломжийн айл өрхүүдэд хүчирхийлэл байхгүй гэсэн үг бас биш ажээ. Эмэгтэйчүүд хүүхэд насандаа хүчирхийлэлд өртөх, хүчирхийллийн гэрч болох, ээжийгээ зодуулж байгааг харсан зэрэг нийгмийн нөхцөл нь насанд хүрсэн хойноо хүчирхийлэлд өртөх эрсдэлт хүчин зүйлс болж байна. Иймээс, хүчирхийлэлд баян ч, ядуу ч эмэгтэй өртөх магадлалтай.
Хүчирхийллийн суурь шалтгаан
Хагас сая эмэгтэйчүүдийн өртөж буй хүчирхийллийн суурь шалтгаан нь жендэрийн талаарх сөрөг, хэвшмэл, зөрүүтэй ойлголт, жендэрийн тэгш бус байдал, нийгэмд тогтсон хортой хэм хэмжээ байдаг.
Монгол эмэгтэйчүүд эрчүүдтэй харьцуулахад 2.6 дахин их цагийг цалин хөлсгүй, гэр орны болон асран халамжлах ажилд зарцуулж байгаа ч шийдвэр гаргах түвшинд оролцоо нь хангалтгүй хэвээр байна.
Жендэрийн тэгш бус байдал нь эмэгтэйчүүдийг эдийн засаг, нийгмийн эмзэг байдалд оруулахаас гадна хүчирхийлэлд өртөхөд хүргэж байна.
Монгол Улсад хүн амын дийлэнх нь олон нийтийн сүлжээг өргөнөөр ашигладаг ба цахим орчинд үйлдэгдэж буй хүчирхийллийн тоо нэмэгдэж байна. Охид, эмэгтэйчүүд орон гэр, сургууль, ажлын байрандаа, олон нийтийн газар, цахим орчинд хүртэл аюулгүй байх нөхцөлгүй болж.
Одоо яах билээ?
Мэдээж бодлогын түвшинд зайлшгүй хэрэгжүүлэх шаардлагатай арга хэмжээ байна.
Нэгдүгээрт: Охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийллийн хариу арга хэмжээг эрчимжүүлж, холбогдох хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хурдасгаж, хүчирхийллийг үйлдэгдэхээс нь өмнө сэргийлэх, мөн тоо мэдээ, нотолгоо бүхий суурь баазыг улам бүр бэхжүүлэх зорилгоор нотолгоонд суурилсан стратеги бүхий “Монгол Улсад 2024-2030 онд ЖСХ-ийг таслан зогсоох Үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөө” боловсруулж, хэрэгжүүлэх:
- Холбогдох талуудын оролцооны зураглал гаргах замаар салбар дундын зохицуулалт болон хэрэгжилтийг дэмжихүйц төлөвлөгөө боловсруулах,
- Үндэсний үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь зардлыг бүрэн тооцсон, төсөвт төлөвлөгөө байна.
Хоёрдугаарт: Олон салбарын оролцоотой, даван туулагч төвтэй ЖСХ-ээс урьдчилан сэргийлэх, авах хариу арга хэмжээг улам бүр бэхжүүлэх, тэр дундаа чухал үүрэг гүйцэтгэдэг боловсрол болон эрүүл мэндийн салбарын оролцогч талуудыг түлхүү оролцуулах. Бүх оролцогч талууд ажлын байран дахь ЖСХ-ээс урьдчилан сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах тодорхой бодлого, журам хэрэгжүүлж, үлгэрлэн манлайлах.
Гуравдугаарт: ЖСХ-ийн үндэсний хэмжээний тархалтын судалгааг тогтмол хийх зэргээр ЖСХ-ийн тоо мэдээлэл цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх болон ашиглахад зориулан нэгдсэн арга барилыг боловсруулах. Монгол Улсын нөхцөл байдалд тохирсон нотолгоо бий болгох үүднээс судалгаа хийх чадавхийг дээшлүүлж, мөн судалгааны үр дүн, тоо мэдээг хөрвүүлэн ойлгож, бодлого, хөтөлбөртөө ашиглах чадавхыг бэхжүүлэх.
Дөрөвдүгээрт: Бүх шатны боловсролын байгууллагын сургалтын хөтөлбөрт ЖСХ-ийн агуулгыг тусгах. Ерөнхий боловсролын сургалтын хөтөлбөрт бэлгийн цогц боловсролыг оруулах, түүний дотор ЖСХ-ээс урьдчилан сэргийлэх болон хариу арга хэмжээ авах тухай агуулгыг тусгах.
Тавдугаарт: Тогтвортой Хөгжлийн 5-р Зорилтын хэрэгжилтийг хурдасгах замын зураглал гаргах. ЖСХ-ийн суурь шалтгаан болохын хувьд жендэрийн тэгш байдлыг хангах нь ЖСХ-ийг таслан зогсоохтой салшгүй холбоотой юм. Энэхүү замын зураглал нь ЖСХ-ийг эцэс болгох стратегиудыг өргөн хүрээнд хэрэгжүүлж, амьдралын бүхий л хүрээлэлд жендэрийн тэгш байдлыг хангах болно. Түүнчлэн, тус замын зураглал нь 2030 он гэхэд Монгол Улсад жендэрийн тэгш байдлыг тогтооход төрийн байгууллагууд, хандивлагч байгууллагууд, хөгжлийн түншүүд, Монгол Улс дахь НҮБ, хувийн хэвшил, иргэний нийгэм болон олон нийтийг утга учиртай хувь нэмэр оруулахад дэмжлэг үзүүлнэ.
Нийтээрээ өөр бид юу хийх вэ?
Охид, эмэгтэйчүүдийг хүчирхийллээс хамгаалж, жендерт суурилсан хүчирхийллийг таслан зогсоох нь зөвхөн засгийн газрын ажил биш. Энэ бол олон улсын байгууллагууд, хандивлагчид, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагууд, олон нийт, гэр бүл, хувь хүн гээд бүгдэд хамаатай ажил.
Ялангуяа хэвлэл мэдээллийн салбар жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангахын ач холбогдол, жендэрт суурилсан хүчирхийлэл болон түүний үр дагаврыг иргэдэд ойлгуулах маш чухал үүрэгтэй. Мөн ард иргэдийн дуу хоолой болж, тэр бүр боломж олддоггүй, дуу хоолой нь сонсогдоод байдаггүй хүмүүсийн санал бодлоо илэрхийлэх, хүйсийн ялгавартай байдал, жендэрт суурилсан хүчирхийллийн ард нуугдаж байдаг жендэрийн талаархи хэвшмэл ойлголтуудыг хэлэлцүүлэх платформ болж чадна.
Мөн урлаг, соёлын байгууллагууд ч бодьтой үүрэг гүйцэтгэж чадна. Жишээлбэл, жендэрийн эрх тэгш байдал, эрх тэгш оролцоо, шийдвэр гаргах ижил түвшний оролцоог харуулсан кино контентыг түлхүү гаргасанаар үзэж буй хүнд жендэрийн эрх тэгш байдлыг дэмжих сэдлийг төрүүлэх болно.
Манай улсад бэлгийн цогц боловсролыг сургалтын хөтөлбөрт оруулсан байгаа. Мөн жендэрт суурилсан хүчирхийллээс сэргийлэх, жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах үзэл баримтлал, ойлголтыг сургалтын хөтөлбөрт тусгах хэрэгтэй.
Ямар ч гэсэн эмэгтэйчүүдийг хүндэтгэх, хүчирхийлэхгүйн төлөө хүн бүр байгаа газар бүртээ хичээх шаардлагатай байна.
Хүчирхийллийг талсан зогсоох ажил надаас, уншигч таниас, бид нарын гэр бүл, анд найз, бид нарын хамт олноос эхэлдэг.